II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki’ye Muhalif Bir Gazete: Volkan Gazetesi

Year 2024, Issue: 14, 159 - 187, 29.03.2024

Rüya Bağır

Abstract

İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti kurucularından olan Derviş Vahdeti, aynı zamanda Volkan gazetesinin sorumlu müdürü ve başyazarıydı. 2. Meşrutiyet’in ilanıyla sansürün kalkması ile matbuat hayatına gelen özgürlük ortamında yayınlanmaya başlayan birçok eser ve gazete arasında Vahdeti’nin çıkardığı Volkan gazetesi de yerini almıştı. Bu özgürlük ortamı şüphesiz Volkan yazarlarına istedikleri her şeyi hiç çekinmeden yazma fırsatı vermişti. Bu bağlamda Vahdeti, Volkan gazetesinde yazdığı makalelerde başta dini olmak üzere siyasi, sosyal, ekonomik olmak üzere birçok konuda İttihat ve Terakki hükümetini eleştirip güçlü bir muhalefet örneği oluşturdu.
Volkan aracılığı ile İttihat ve Terakki’ye güçlü bir muhalefet sergileyen Vahdeti, bu gücünü 2. Meşrutiyet’in esas fikir akımlarından biri olan İslamcılık sayesinde gerçekleştirdi. Öyleki Vahdeti, gazetesi Volkan ve cemiyeti İttihâd-ı Muhammedî ile İslamcılığı siyasi amaçlarına ulaşmada temel söylem olarak kullandı. Bu söylemi sayesinde İttihat ve Terakki’ye karşı olan ulema kesimini, medrese öğrencilerini ve askerleri yanına alarak İttihat ve Terakki’ye karşı güçlü bir muhalefet grubu oluşturdu. Bu çalışmada Volkan gazetesinin meşrutiyete dair görüşlerini, ülkenin dini, siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarına yaklaşımını, bu sorunlara yaklaşımı ile nasıl güçlü bir muhalefet örneği sergilediğini ortaya koymaya çalışacağız.

Keywords

Derviş Vahdet, Volkan, İttihat ve Terakki, Muhalefet

AN OPPOSİTİON NEWSPAPER DURİNG THE 2ND CONSTİTUTİONAL MONARCHY PERİOD: VOLKAN NEWSPAPER

Abstract

Derviş Vahdeti, one of the founders of the Committee of Union of Muhammad, was also the responsible director and editor-in-chief of the Volkan newspaper. Volkan newspaper, published by Vahdeti, took its place among the many works and newspapers that started to be published in the freedom environment that came to the press life with the abolition of censorship with the declaration of the Second Constitutional Monarchy. This environment of freedom undoubtedly gave Volkan writers the opportunity to write whatever they wanted without hesitation. In this context, Vahdeti formed a strong opposition by criticizing the Union and Progress government on many issues, especially religious, political, social and economic, in the articles he wrote in the Volkan newspaper.
Vahdeti, which displayed a strong opposition to the Union and Progress through Volkan, achieved this power thanks to Islamism, one of the main intellectual movements of the 2nd Constitutional Monarchy. Vahdeti, with his newspaper Volkan and his society İttihâd-ı Muhammedî, used Islamism as the main discourse to achieve his political goals. Thanks to this discourse, he formed a strong opposition group against the Union and Progress by taking with him the ulema section, madrasah students and soldiers who were against the Union and Progress. In this study, we will try to reveal Volkan newspaper's views on constitutionalism, its approach to the country's religious, political, economic and social problems, and how it displays a strong opposition with its approach to these problems.

Keywords

Dervish Vahdeti, Volkan, Union and Progress, Opposition

References

• Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914),2.baskı, Çev. Nuran Yavuz, İstanbul: Kaynak Yay., İstanbul, 1999.
• Akşin, Sina, 100 Soruda Jön Türkler İttihat ve Terakki, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1980.
• Akşin, Sina, 31 Mart Olayı, Sinan Yay., İstanbul, 1972.
• Alkan, Necmettin, Selanik İstanbul’a Karşı (31 Mart Vak’ası ve II. Abdülhamid’in Tahtan İndirilmesi), 2.baskı, Timaş Yay., İstanbul, 2014.
• Armaoğlu, Fahir, 19.Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), TTKY, Ankara, 1997.
• Avagyan, Arsen “ Ermeni Siyasi Partileri İle Jön Türklerin Meşrutiyet İlan Edildiği Dönemdeki İlişkileri”, Ermeniler İttihat ve Terakki İşbirliğinden Çatışmaya, 2.baskı, Çev. Ludmilla Denisenko, Aras Yay., İstanbul, 2005.
• Bayar, Celal, Ben de Yazdım Millî Mücadeleye Gidiş, C. 1, Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, 4.baskı, C. 1, Kısım II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991, 65. Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, 3.baskı, İmge Kitabevi, Bty.
• Birinci, Ali, Tarih Yolunda, Yakın Mazînin Siyasî ve Fikrî Ahvâli, Dergâh Yay., İstanbul, 2001.
• Çavdar, Tevfik, İttihat ve Terakki, İletişim Yay., İstanbul, 1991.
• Danişmend, İsmail Hami, Sadr-ı-a’zam Tevfik Paşa’nın Dosyasındaki Resmî ve Hususî vesikalara Göre 31 Mart Vak’ası, İstanbul Kitabevi, İstanbul, 1961.
• Duru, Kâzım Nami İttihat ve Terakki Hatıralarım, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul, 1957.
• Gevgilili, Ali, Türkiye’de Yenileşme Düşüncesi, Sivil Toplum, Basın ve Atatürk, 2.baskı, Bağlam Yay., 2. Baskı, 1990.
• Gökhan Atılgan, E.Atilla Aytekin, Ebru Deniz Ozan, Cenk Saraçoğlu, Mustafa Şener, Ateş Uslu, Melih Yeşilbağ, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, Yay. Haz. Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu, Ateş Uslu, İstanbul, 2015.
• Güresin, Ecvet, 31 Mart İsyanı, Yenigün Haber Ajansı, 1998.
• Hür, Ayşe, Öteki Tarih I Abdülmecid’den İttihat Terakki’ye, 8.baskı,Profil Yay., 2013.
• İslamoğlu, Abdullah, II. Meşrutiyet Döneminde Siyasal Muhalefet 1908-1913, 2. baskı, Gökkubbe Yay., İstanbul.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908- 1918), 2.baskı, C. IX, Ankara: TTKY, Ankara, Baskı, 1996.
• Kocahanoğlu, Osman Selim, Derviş Vahdeti ve Çavuşların İsyanı 31 Mart Vak’ası ve İslamcılık, Temel Yay., İstanbul, 2001.
• Kutay, Cemal, 31 Mart’ın 90. Yılında Laik Cumhuriyet Karşısında Derviş Vahdetiler Cephesi, 2.baskı Aksoy Yay., İstanbul, 1999.
• Mithat, Ali Haydar, Hâtıralarım (1872-1946), Güler Basımevi, İstanbul, 1946.
• Mustafa Baydar, 31 Mart Vakası, Milli Tesanüt Birliği Yay., İstanbul, 1955, 14.
• Şakir, Ziya, İttihat ve Terakki Nasıl Yaşadı? C. II, Akıl Fikir Yay., İstanbul, 2014.
• Tansu, Samih Nafiz, Teşkilât-ı Mahsusa (İki Devrin Perde Arkası), Ed. Ahmet Seyrek, Nokta Kitap, İstanbul, 2012.
• Toker, Yalçın, İttihatçı ve Nazi Çılgınlıkları, Toker Yay., İstanbul, 2008.
• Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1973.
• Topuz, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler- İkinci Meşrutiyet Dönemi (1908-1918), 2.baskı, C. 1, HürriyetVakfı Yay., İstanbul, 1988.
• Tunaya, Tarık Zafer, İslamcılık Cerayanı, C. I, Yenigün Haber Ajansı Yay., İstanbul, 1998.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, C. III, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul, 1989.
• Volkan Gazetesi 1908-1909 (Derviş Vahdetî), Yay. Haz. M.Ertuğrul Düzdağ, İz Yay., İs-tanbul, 1992.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, 2.baskı, Kültür Yay., İstanbul, 2000.
• Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, 2.baskı,Yay. Haz. Erol Şadi Erdinç, Pera Turizm ve Ticaret Yay., İstanbul, 1997.
• “Notes D’une Voyageuse En Turquıe (Avrıl- Maı 1909)”, Revue des deux mondes: recueil de la politique, de I’administration et des moeurs, Source gallica. bnf. fr/ Bibliothheque nationale de France.
• Arı, Mehmet Salih, Ozan, İbrahim Halil, “Sırât-ı Müsatkîm ve Volkan’a Göre 31 Mart Vakası”, “ İslam’ı Uyandırmak” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler, İslamcı Dergiler Projesi, Ed. Lütfi Sunar, 1, 2018.
• Aslan, Taner, “31 Mart Hadisesi Üzerine Vilayetlerde Çıkan Olaylar Karşısında Alınan Tedbirlere ve Askerî Faaliyetlere Dair Yazışmalar”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 28, 28, 2010.
• Aslan, Taner, “Meşrutiyet Aleyhtarlığına Dair Bazı Düşünceler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIV/2 2009.
• Baer, Marc, “The Double Bind of Race and Religion: The Conversion of the Dönme to Turksih Secular Nationalism”, Comparative Studies in Society and History, 46, 4 2004.
• Bengül Güngörmez, “ Kitle İletişim Araçları, Siyaset ve Propaganda”, U.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 2002, 1-12.
• Birinci, Ali, “31 Mart Vak’ası’nın Bir Yorumu”, Türkler Ansiklopedisi, Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 13, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
• Çiftçi, Kemal, “Tarih Kimlik ve Türkiye’nin Belleğinin Dış Politikası”, Akademik İncelemeler, 2,1 2007.
• Dursun, Ahmet, “Meşrutiyet Dönemi Gazetelerinde Bediüzzaman Said Nursi ve Nursi’nin Sebilürreşad Mecmuası ile Münasebetleri”, “ İslam’ı Uyandırmak” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslamcı Düşünce ve Dergiler, İslamcı Dergiler Projesi, Ed. Lütfi Sunar, 1, 2018.
• Eroğlu, Nazmi, “31 Mart Vakası’nın Oluşumunda İttihatçıların Etkisi ve Bazı Yanılgılar”, Köprü Dergisi, 78, 2002.
• Hanilçe, Murat, Ak, İlyas, “İstanbul Gazetelerinin Başyazarlarının Kaleminden 31 Mart Vak’ası Öncesi ve Sonrası”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 2018.
• Hocaoğlu, Mustafa Celalettin, “Gertrude Bell’in Anılarında Sultan Abdülhamit, 31 Mart Olayı ve Anadolu’ya Yansımaları (1909)”, Academıa..
• Kâni İrtem, Süleyman Kani, “ Saray ve Babıâli’nin İç Yüzü”, Akşam Gazetesi, 18 Haziran 1938, Tefrika No:156.
• Kara, İsmail, İslâmcılara Göre Meşrutiyet İdaresi 1908-1914, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1993.
• Karaman, Mehmet Ali “Yandaşlıktan Muhalefete Volkan Gazetesi”, C.24, S.4, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2022.
• Kaya, Mehmet, Siklon, Sinem, “Bazı Osmanlı Gazetelerinde Siyasal Reklam ve Propaganda (1908-1918)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16, 2012.
• Kodaman, Bayram, “II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1914)”, Türkler Ansiklopedisi, C.13, Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.
• Murat, Talha, The Polıtıcal Ideas Of Derviş Vahdeti As Reflected In Volkan Newspaper (1908-1909), Sabancı University, Unpublished Master Of Arts, 2020.
• Özcan, Azmi, “İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 23, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Yay., İstanbul, 2001.
• Özkorkut, Nevin Ünal, “Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51, 3, 2002.
• Tamari, Salim,“ A Farcical Moment? Nabulsı Exceptıonalısm and the 1908 Ottoman Revolutıon”, Jerusalem Quarterly, Instıtute of Jerusalem Studıes, 60, 2014, s.92-109.
• Turan, İlter, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Öğrenci Siyasal Faaliyeti”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 29, 1-4, 1969.
• Yılmazata, Mehmet, “2. Meşrutiyet, Bosna Hersek İlhak Krizi ve Osmanlı Matbuatı”, Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 1, 2018.
• Aysal, Necdet, Türkiye’de İslami Düşüncenin Örgütlenmesi ve Hedefleri ( 31 Mart Olayı’ndan DP’nin İktidara Gelişine Kadar, 1909-1950), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2004, 72.
• Çığman, Muhammed Zahid, II. Meşrutiyet Türkiyesi’nde Siyaset- Yönetim İlişkisi (1908-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çoşar, Şahin, 31 Mart Vakasına Ulemanın Bakışı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kaan, Nurten, II. Meşrutiyet Dönemi: Volkan Gazetesi’nde Meşrutiyet Düşüncesi (1908-1909), Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ozan, İbrahim Halil, II. Meşrutiyet Dönemi İslamcılarına Göre Sultan Abdülhamid ve Dönemi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Sevil, Hülya Küçük, İttihat ve Terakki Döneminde İslamcılık Hareketi (1908-1914),Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2005.
• Şen, İsmail, “Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa (1832-1913)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1995.
• Şimşek, Yusuf Sabri, II. Meşrutiyet Döneminde Meşrutiyet Karşıtı Toplumsal Hareketler (24 Temmuz 1908-1913), İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.