Osmanlı İlmiye Teşkilatında Kariyer Sistemi

Year 2018, , 153 - 170, 15.06.2018

Cihan Kılıç

https://doi.org/10.30622/tarr.425221

Cited By: 5

Abstract

İlmiye sınıfı, klasik İslam eğitim kurumu olan, Osmanlı Devleti’nde kendine özgü özelliklere bürünen medrese eğitiminin belli aşamasını tamamlayıp icazet alan, merkezi hükümetin önemli kadrolarında görev alan Müslüman ve çoğunlukla Türklerden oluşan meslek grubudur. Seyfiye ve kalemiye ile birlikte Osmanlı yönetici sınıfının üç temel üyesinden olan ilmiye sınıfı, geleneğini en iyi koruyan, yetki ve imtiyazlarını en iyi kollayan bir meslek grubu olmakla birlikte, tarihi seyir içerisinde kendine has özellikler ve değişiklikler göstermiştir.
Eski Türk ve İslam Devletlerinden alınan ilmi geleneği sürdüren Osmanlı Devleti, mülazemet sistemi, medreseler ve kadılıklardaki hiyerarşi, kaza ve tedris faaliyetlerinin birbiriyle ilişkisi ve hareketliliği, ulemâ sınıfının devlet içerisindeki konumu gibi hususlarda kendine has uygulamalar, yenilikler getirerek sistemi ihtiyaçları doğrultusunda dönüştürmüştür.
Osmanlı Devleti yetişmiş insan kaynağını ilmiye teşkilatı içerisinde istihdam edebilmek için zaman içerisinde şartların öngördüğü belli değişiklikler gösteren uygulamalar ortaya koymuştur. Bu uygulamalar ile ilmiye teşkilatına giriş, bir görevden diğerine atanma aşamaları sıkı sıkıya takip edilmiştir. Bu çalışma ile XVII. yüzyıl Osmanlı ilmiyesinde bir göreve atanma usulü Anadolu kadıasker ruznamçe defterleri esas alınarak incelemeye tabi tutulmuştur.

Keywords

Âsitane, ilmiye, infisâl, mülazemet, müddet-i örfiye

References

• Kaynakça
• A. Arşiv Kaynakları
• İstanbul Müftülüğü Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislâmlık Arşivi Anadolu Kadıaskerliği Ruznamçe Defterleri: 435/1, 436/2, 437/3, 438/4, 439/5, 440/6, 441/7, 444/10, 445/11
• Nuruosmaniye Kütüphanesi Anadolu Kadıaskerliği Ruznamçe Defterleri Eski kayıt: 5193/10, 5193/11, 5193/13
• B. Araştırma Eserler
• Abdurrahmân Abdî Paşa Kanunnâmesi, haz. H. Ahmet Arslantürk, Okur Kitaplığı Yay., İstanbul 2012.
• AKDAĞ, Mustafa, “Medreseli İsyanları” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 1-4, 1949, s.361-387.
• AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
• AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
• AKSOY, Hasan, “Dursun Fakih” DİA, c.10. 1994, s.7-8.
• ALAN, Ercan, Kadıasker Ruznamçelerine göre XVII. yüzyılda Rumeli’de Kadılık Müessesi, Basılmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2015.
• Âşık Paşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osmân (Osmanoğullarının Tarihi), haz. Kemal Yavuz, M.A. Yekta Saraç, Gökkubbe Yay., İstanbul, 2007.
• Âşıkpaşaoğlu Tarihi, Atsız, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1992.
• BAYRAKTAR, Mehmet. “Dâvûd-i Kayseri” DİA, c.9. İstanbul 1994, s.32-35.
• BEYAZIT, Yasemin, Osmanlı İlmiye Bürokrasisinde Şeyhülislamlığın Değişen Rolü ve Mülâzemet Sistemi, (XVI-XVIII. yüzyıllar), Belleten, c.LXXII, sayı. 267, s.423-442. Ankara 2009.
• BEYAZIT, Yasemin, Osmanlı İlmiye Mesleğinde İstihdam (XVI yüzyıl), TTK, 2014 Ankara.
• ÇAKIR, Coşkun, Osmanlı Medeniyeti Siyaset, İktisat Sanat, Klasık Yayınları, İstanbul 2005.
• ERAVCI, H. Mustafa, “Mevlânâ Valihî’nin Hayatı ve Onun Işığında bir XVI. Asır Osmanlı Vâizinin Kariyeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c.XVIII, Sayı 2, İzmir Aralık 2013. s.25-36.
• ERDOĞDU, İbrahim; “17. yüzyılın İkinci Yarısında Taşrada Yargı Uygulamaları: Harput Örneğinde Hâkimü’ş Şer”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, c.I, Sayı 2, Elazığ 2014. s.49-86.
• GÖKÇE, Turan, “Anadolu Vilâyeti’ne Dâir 919 (1513) Tarihli Bir Kadı Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 9, İzmir 1994, s.215-259.
• İNALCIK, Halil, “Kazasker Ruznamçe Defterine Göre Kadılık”, Çev. Bülent Arı, Adalet Kitabı, Kadim Yay., Ankara 2012, s.121-143.
• İNALCIK, Halil, Kazasker Ruznamçe Defterine Göre Kadılık”, Çev. Bülent Arı, Adalet Kitabı, Kadim Yay., Ankara 2012, s.121-143.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Mülâzemet”, DİA, c.31, İstanbul 2006, s.537-539.
• Kanûnname-i Âl-i Osman, Hazırlayan, Abdulkadir Özcan, Kitabevi, İstanbul 2003.
• Kanûnname-i Âl-i Osman, Hazırlayan, Abdulkadir Özcan, Kitabevi, İstanbul 2003.
• KARAHASANOĞLU, Selim, Kadı ve Günlüğü Sadreddinzâde Telhisi Mustafa Efendi Günlüğü (1711-1735) Üstüne Bir inceleme, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2013.
• Koçi Bey Risalesi, Haz. Zuhuri Danışman, Türk Kültürü Kaynak Eserleri Dizisi, MEB, Ankara 1972.
• KURU, Levent, Kazasker Ruznamçelerine Göre 18. yüzyılın İlk Yarısında Rumeli’de Kadılık Müessesesi, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2016.
• Naimâ Tarihi, c.3. Çev. Zuhuri Danışman, Bahar Matbaası, İstanbul 1968.
• ORTAYLI, İlber; “Osmanlı Kadısı Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, c.30, Sayı 1, Ankara 1975, s.117-128.
• ÖZCAN, Abdulkadir, “Köprülüzâde Fazıl Ahmet Paşa”, DİA, c.26, Ankara 2002, s.260-263.
• SAMİ, Şemsettin, Kâmûs-ı Türkî, Akdam Matbaası, Bâb-ı Âlî 1317(H).
• ŞENTOP, Mustafa, Osmanlı Yargı Sistemi ve Kazaskerlik Kurumu, Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
• Taşköprülüzade, eş-Şakâiku’n-Numaniyye fi Ulemî’d-Devleti’l-Osmâniyye, Çeviren Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İstanbul 2007.
• TURAN, Şerafettin, “Kemalpaşazâde”, DİA, c. 25, Ankara 2002, s. 238-240.
• UĞUR, Ali, The Ottoman ’Ulemâ in the Mid-17th Century, An Analysis of the Vakâ’i’ü’l-Fuzalâ of Mehmed Şeyhi Ef., Klaus Schwarz Verlag, Berlin, 1986.
• UNAN, Fahri, Kuruluşundan Günümüze Fâtih Külliyesi, TTK, Ankara 2003.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, TTK, Ankara 2014.