X. XI. ASIRLARDA MÜSLÜMAN TOPLUMLAR: SİYASİ İSTİKRARSIZLIK KARŞISINDA KÜLTÜREL BÜTÜNLÜK

Year 2017, Volume: 2 Issue: 2, 39 - 54, 15.12.2017

Abdülvahid Yakub Sipahioğlu

https://doi.org/10.30622/tarr.367435

Abstract

Halife, X.yy’a kadar İslam
toplumlarının tek siyasi hâkimiydi. Mağrib’den Çin’e uzanan büyük bir
coğrafyayı kontrol ediyordu. Bu coğrafya, pek çok dinin; etnik yapının;
mezheplerin ve kültürün bir arada yaşadığı bölgelerden oluşuyordu. Halifelik bu
bölgeler arasındaki sınırları kaldırmış, büyük bir ticaret ve kültürel ağ
kurmuştu. X. yy’a gelindiğinde; Halifelik coğrafyasının çeperlerinden
başlayarak zaman içinde merkezine kadar ilerleyen siyasi parçalanma etkili
olmaya başladı. Yarı bağımsız valiler ya da bağımsız hanedanlar, kendi
bölgelerinde hâkim olan devletler haline gelmişlerdi. Bu devletlere güç
kazandıran toplumsal gelişmelerin Abbasi devletinin iç unsurlarının yaşadığı
dönüşümlerle birleşmesi sonucu Abbasi siyasi hâkimiyetinde yaşanan parçalanama
bir siyasi istikrarsızlığa evirildi. Ancak buna karşın İslam toplumları
arasındaki kültürel, ticari ve sosyal bütünlük uzunca bir süre korundu.
Parçalanma ve istikrarsızlığı destekleyen koşullar aynı anda kültürel
bütünlüğün devamlılığını sağlamıştı. Bu koşullar İslam’ın bilim ve kültür
açısından zenginliğini koruduğu bir zamana denk geliyordu. Çalışmamız Abbasi
iktidarını parçalayan süreçlerin neler olduğu ve aynı anda hem siyasi
istikrarsızlığı hem de kültürel nasıl istikrarı sağladıkları konusuna
odaklanmaktadır.

Keywords

Hilafet, Abbasiler, İslam Kültürü, İslamlaşma

References

• Arnold, Thomas W., The Pearching of Islam –A History of the Propagation of the Muslim Faith, London, 1913.
• Barthold, Vasilij Viladimiroviç, İslam Medeniyeti Tarihi, İzah ve Düzeltmeler; çev.Fuad Köprülü, Akçağ Yayınevi Ankara, 2012.
• Black, Antony, Siyasal İslam Düşüncesi Tarihi, çev. Hamit Çalışkan, Dost Kitabevi, İstanbul, 2010.
• Crone, Patricia, Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity, Cambridge University Press, Cambridge, 1980.
• Crone, Patricia, “Dünyada İslam’ın Yükselişi”, Cambridge Resimli İslam Ülkeleri Tarihi, ed. Francis Robinson, der. Nuri Akbayar, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2005.
• Crone, Patricia, Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce, çev. Hakan Köni, Kapı Yay., İstanbul, 2007.
• Demirci, Mustafa, “İslam’da Şehir ve Şehrin Sosyal Dinamikleri”, İSTEM, 2003, sy.2, ss.129-146.
• Demirci, Mustafa, İslam’ın İlk Üç Asrında Toprak Sistemi, Kitabevi, İstanbul, 2013.
• Gibb, H.A.R., “Abbasilerin İlk Döneminde Yönetim ve İslam –İslam’ın Siyasal Çöküşü-, çev. Saim Yılmaz, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sy.3, ss.489-500.
• Grune Baum, G.E. Von, “İslam Medeniyetinin Kaynakları” İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, çev. İlhan Kutluer, Kitabevi, c.IV, İstanbul, 1997.
• Gutas, Dimitri, Yunanca Düşünce Arapça Kültür –Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çevisi Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu-, çev. Lütfü Şimşek, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2015.
• Gül, Muammer, “İslam İktisadi Gelişmesinin Tarihi ve Dini Dinamikleri”, Tarih Okulu Dergisi, 2014, sy.XVII, ss.71-106.
• Hanne, Eric J., Putting the Caliph in His Place –Power, Authority and the Late Abbasid Caliphate, Rosemunt Publishing&Printing Corp., New Jersey, 2007.
• Hodgson, M.G.S, İslâm’ın Serüveni –Bir Dünya Medeniyetinde Tarih ve Bilinç-, çev. Edisyon, İz Yayıncılık, I-II, İstanbul, 1993.
• Hourani, Albert, Arap Halkları Tarihi, çev. Yavuz Alogan, İletişim Yayınları İstanbul, 2014.
• İpek, Muhammet Selim, “Birinci Abbasî Döneminde (750-847) Kitabet– Siyâset İlişkisi (Katiplikten Vezirliğe)”, Akademik Bakış Dergisi, 2017, sy.61 (Kırgızistan), ss.323-334.
• İzzeti, Ebu Fazl, İslam’ın Yayılış Tarihine Giriş, çev. Cahit Koytak, İnsan Yayınları İstanbul 2003.
• Kennedy, Hugh, The Prophet and the Age of the Caliphates -The Islamic Near East from The Sixth to Eleventh Century-, Pearson-Longman, Edinburgh, 2004.
• Kuran, Timur Yollar Ayrılırken –Ortadoğu’nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü-, YKY, İstanbul, 2012.
• Lombart, Maurice, İslam’ın Altın Çağı -İlk Zafer Yıllarıda İslam-, çev. Nezih Uzel, Pınar Yay., İstanbul, 2002.
• Makdisi, George, İslam’ın Klasik Çağında ve Hristiyan Batı’da Beşeri Bilimler, çev. Hasan Tuncay Başoğlu, Klasik, İstanbul, 2009.
• Mantran, Robert, İslam’ın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), çev. İsmet Kayaoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1981.
• Martensson, Ulrika, “It’s the Economy, Stupid”: Al-Tabarî’s Analysis of the Free Rider Problem in the Abbasid Caliphate”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 2011, sy.54, ss.203-238.
• Merçil, Erdoğan, “Büveyhiler”, DİA, 1992, c.6, ss.496-500.
• Spuler, Bertold, “Doğu’da Hilafetin Çöküşü”, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, çev. Hamdi Aktaş, Kitabevi, c.I, İstanbul, 1997.
• Tor, D. G. , “The Islamization of Central Asia in the Sāmānid Era and the Reshaping of the Muslim World”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 2009, Vol. 72, No. 2, pp. 279-299.
• Uludağ, Süleyman, “İbn Hâldun”, DİA, 1999, c.19, ss.538-543.
• Yücesoy, Hayrettin, “Allah’ın Halifesi ve Dünyanın Kadısı: Bir Dünya İmparatorluğu Olarak Hilafet”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 2007, c.12, sy.22, ss.87-106.
• Yücesoy, Hayrettin, “Caliph and caliphate up to 923/517”, Encyclopaedia of Islam, THREE, Brill, Leiden, 2016.