Interpreting Gaston Bachelard: From Surrationalism to Creative Mind - The Future of Culture

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 157 - 176, 20.03.2025

Arif Akbaş

https://doi.org/10.30622/tarr.1594916

Abstract

This article focuses on understanding the fundamental concepts and works of the French thinker Gaston Bachelard. The text is written with the aim of comprehending and evaluating the thoughts of philosopher Bachelard. The research addresses Bachelard’s approach to sur-rationalism, examining the impact of his perspective on culture. By deeply analyzing Bachelard’s philosophical ideas, it emphasizes the core concepts of surrationalism. The study elucidates Bachelard’s unique views on perception, imagination, and the formation of knowledge, highlighting the potential effects of these ideas on cultural transformation and creative intellect. Moreover, the article examines the connections established between Bachelard’s surrationalism and contemporary culture, discussing how this philosophical perspective might contribute to today’s cultural developments. Through this, the study seeks to articulate how Bachelard’s thoughts can shed light on the understanding of creative intellect and culture in the modern world. The article endeavors to explain Bachelard’s fundamental ideas through an exploration of his works. Bachelard is one of the primary representatives of the French historical epistemology school. In this regard, he has influenced numerous intellectuals and thinkers of today. Bachelard has left a profound mark on modern thought with his contributions to epistemology and the philosophy of science. His focus on two main themes “the evolution of scientific thought” and “the poetics of imagination”—makes his philosophy unique. Bachelard argues that scientific knowledge is not a static process of accumulation but rather develops through the constant disruption of old knowledge structures and the emergence of new paradigms. He expresses this view through the concept of “epistemological rupture.” According to him, progress in science is only possible by critically overcoming old dogmas. Bachelard’s philosophy also stands out for its emphasis on imagination and creativity. In particular, in his work The Poetics of Space, he argues that an individual’s perception of the world is shaped not only by rational knowledge but also by emotional and imaginative experiences. He suggests that even everyday spaces, such as houses, corners, and cupboards, carry profound symbolic value in the subconscious. His philosophical approach reflects a thought system that sees rationality and imagination not as opposing forces but as complementary elements. Bachelard’s original approach contributes to debates on both the nature of scientific knowledge, and aesthetic and existential questions. His philosophy, which invites us to understand the poetic dimensions of human experience while deepening modern epistemology, can be seen as an effort to bridge the gap between science and art. Through this understanding, he brings a romantic depth to rationality. Bachelard is a philosopher who has created significant impacts by questioning the epistemological foundations of modern science and seeking to understand nature through a phenomenological approach. His thoughts, which emphasize the tension between “dream and reason,” delve deeply into the interaction between the logical structure of science and the perceptual processes of the human mind, shaped by images and abstractions. His approach, which acknowledges that every form of knowledge inherently contains potential errors, offers a radical critique of traditional understandings of scientific knowledge. However, Bachelard’s materialist perspective can sometimes exhibit a reductive stance. While he treats spiritual and emotional states as reflections of experiences on consciousness, this approach risks overlooking the individual and social dimensions of mental dynamics. Although Bachelard’s philosophy succeeds in linking scientific epistemology with the sensory universe of the human spirit, it may fall short of fully grasping the multifaceted nature of human knowledge. His thoughts present an intellectual challenge by questioning the state of consciousness at the intersection of reason and emotions. “Science is not about finding the truth; it is about eliminating errors.” Creative thinking plays a crucial role in the advancement of science. “The mind never takes a single form; it always moves through contradictions.” Bachelard describes the nature of the human mind as a dynamic structure existing amidst contradictions. “Science discovers not the truth, but only temporary truths.”

Keywords

French philosophy, Historical epistemology, Surrationalism, Philosophy of science, Poetry and literary theory

Project Number

-

Gaston Bachelard’ı Yorumlamak: Sürrasyonalizmden Yaratıcı Akla Kültürün Geleceği

Abstract

Bu makale, Fransız düşünür Gaston Bachelard’ın temel kavramlarını ve yapıtlarını anlama çabasına odaklanmaktadır. Araştırma, Bachelard’ın sürrasyonalizm yaklaşımını ele alarak, onun perspektifinin kültür üzerindeki etkilerini incelemektedir. Bachelard’ın felsefi düşüncelerini derinlemesine analiz ederek, sürrasyonalizmin temel kavramlarına odaklanmaktadır. Bachelard’ın algı, imgeleme ve bilgi oluşumu konularındaki özgün görüşlerini açıklığa kavuşturarak, bu düşüncelerin kültürel dönüşüm ile yaratıcı akıl üzerindeki potansiyel etkilerini vurgular. Ayrıca, makalede Bachelard’ın sürrasyonalizmi ile günümüz kültürü arasında kurulan bağlantılar incelenerek, felsefi perspektifin günümüzdeki kültürel gelişmelere nasıl bir katkı sağlayabileceği tartışılmaktadır. Bu sayede, Bachelard’ın düşüncelerinin çağdaş dünyada yaratıcı akıl ve kültür anlayışına nasıl ışık tutabileceği anlaşılır bir şekilde ele alınmaktadır. Bachelard, Fransız tarihsel epistemoloji ekolünün ana temsilcilerinden biridir. Bu yönüyle günümüzdeki birçok entelektüeli ve düşünürü etkilemiştir. Bachelard, epistemoloji ve bilim felsefesi alanında yaptığı çalışmalarla modern düşünceye derin bir iz bırakmıştır. Özellikle “bilimsel düşüncenin gelişimi” ve “hayal gücünün poetikası” üzerine odaklanan iki ana teması, onun felsefesini eşsiz kılar. Bachelard, bilimsel bilginin durağan bir birikim süreci olmadığını, aksine, sürekli eski bilgi yapılarının kırılması ve yeni paradigmaların ortaya çıkmasıyla geliştiğini savunur. Kendi görüşünü, “epistemolojik kopuş” kavramıyla ifade eder. Ona göre, bilimde ilerleme, ancak eski dogmaların eleştirel bir biçimde aşılmasıyla mümkündür. Bachelard’ın felsefesi, hayal gücüne ve yaratıcılığa verdiği önemle de dikkat çeker. Bilhassa “Mekânın Poetikası” adlı eserinde, bireyin dünyayı algılayışının sadece rasyonel bilgilerle değil, aynı zamanda duygusal ve hayali deneyimlerle şekillendiğini savunur. Ev, köşe, dolap gibi gündelik mekânların bile insanın bilinçaltında güçlü bir simgesel değeri olduğunu öne sürer. Felsefi yaklaşımı, rasyonalite ile hayal gücünü birbirine karşıt değil, tamamlayıcı unsurlar olarak gören bir düşünce sistemini yansıtır. Bachelard’ın özgün yaklaşımı, hem bilimsel bilginin doğasına ilişkin tartışmalara hem de estetik ve varoluşsal sorulara katkı sunar. Modern epistemolojiyi derinleştiren ve insani deneyimin poetik boyutlarını anlamaya davet eden felsefesi, bilim/ sanat arasında köprü kurma çabası olarak değerlendirilebilir. Söz konusu anlayışıyla, rasyonaliteye romantik bir derinlik katar. Bachelard, modern bilimin epistemolojik temellerini sorgulayan, fenomenolojik yaklaşımla doğayı anlamayı amaçlayan bir filozof olarak kayda değer etkiler yaratmıştır. Bachelard’ın “rüya ve akıl” arasındaki gerilimi vurgulayan düşünceleri, bilimin mantıksal yapısının insan zihninin imgelerle ve soyutlamalarla şekillenen algısal süreçleriyle etkileşimini derinlemesine keşfeder. Onun, bilimin yalnızca doğruyu aramakla kalmayıp, aynı zamanda her bilgi formunun potansiyel yanlışlıklar barındırdığını kabul eden yaklaşımı, bilimsel bilgiye dair geleneksel anlayışa radikal bir eleştiri sunar. Ancak, Bachelard’ın materyalist perspektifi bazen aşırı indirgemeci bir tutum sergileyebilir. Ruhsal/ duygusal durumları deneyimlerin bilince yansıması olarak ele alırken, bir bakıma zihinsel dinamiklerin bireysel ve toplumsal boyutlarını göz ardı etme riski taşır. Bachelard’ın felsefesi, bilimsel epistemolojiyi insan ruhunun duyusal evreniyle bağdaştırma çabasında başarılı olsa da insan bilgisinin çok yönlülüğünü yeterince derinlemesine kavrayamayabilir. Onun düşünceleri, entelektüel bir meydan okuma sunarak, akıl ve duyguların kesişim noktasındaki bilinç halini sorgular. “Bilim, doğruyu bulmaktan çok yanlışları ortadan kaldırma sürecidir.” Bachelard, bilimin bir kesinlik arayışından ziyade, yanlışlıkları düzeltme ve hataları ortadan kaldırma süreci olduğunu vurgular. Onun yaklaşımı, bilimin evrimsel doğasını anlatan bir görüştür. “İnsanlar yalnızca düşünceyle değil, imgelerle de dünyayı keşfeder.” Bachelard, bilimin mantıksal akıl yürütme ile sınırlanamayacağını, aynı zamanda hayal gücü ve imgeler aracılığıyla da dünyayı anlama çabasında olduğumuzu belirtir. Bilimin yalnızca rasyonel değil, duygusal ve yaratıcı bir yönünün de olduğunu gösterir. “Gerçek bilgi, her şeyin ötesinde, bilinçli bir hayal gücünün ürünüdür.” Filozof, gerçek bilginin sadece somut gözlemler ve deneylerle değil, hayal gücünün katkılarıyla şekillendiğini savunur. Yaratıcı düşünme, bilimin gelişmesinde kritik bir rol oynar. “Zihin, hiçbir zaman tek bir şekle girmez; her zaman çelişkilerle hareket eder.” Bachelard, insan zihninin doğasını çelişkiler içinde var olan dinamik bir yapı olarak tanımlar. Zihinsel tekâmülün ve değişimin sürekli bir süreç olduğunu anlatır. “Bilim; gerçeği değil, yalnızca geçici hakikatleri keşfeder.”

Keywords

Fransız felsefesi, Tarihsel epistemoloji, Sürrasyonalizm, Bilim felsefesi, Şiir ve edebiyat kuramı

Project Number

-

References

• Bachelard, G. (1927). Essai sur la connaissance approchée, thèse principale. Paris: Vrin.
• Bachelard, G. (2023). Mekanın poetikası (A. Tümertekin, Çev.). İstanbul: Minotor Kitap.
• Bachelard, G. (1927). Étude sur l’évolution d’un problème de physique: La propagation thermique dans les solides. Paris: Vrin.
• Bachelard, G. (1929). La valeur inductive de la relativité. Paris: Vrin.
• Bachelard, G. (1929). Le pluralisme cohérent de la chimie moderne. Paris: Vrin.
• Bachelard, G. (1932). L’intuition de l’instant: Étude sur la Siloë de Gaston Roupnel. Paris: Stock.
• Bachelard, G. (1933). Les intuitions atomistiques: Essai de classification. Paris: Boivin.
• Bachelard, G. (1934). Le nouvel esprit scientifique. Paris: Alcan.
• Bachelard, G. (1936). La dialectique de la durée. Paris: Boivin.
• Bachelard, G. (1937). L’expérience de l’espace dans la physique contemporaine. Paris: Alcan.
• Bachelard, G. (1938). La formation de l’esprit scientifique: Contribution à une psychanalyse de la connaissance objective. Paris: Vrin.
• Bachelard, G. (1938). La psychanalyse du feu. Paris: Gallimard.
• Bachelard, G. (1939). La psychanalyse du feu [Kitap incelemesi]. Revue de Métaphysique et de Morale, 46, 522.
• Bachelard, G. (1939). Lautréamont. Paris: José Corti.
• Bachelard, G. (1940). La philosophie du non: Essai d’une philosophie du nouvel esprit scientifique. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1941). L’eau et les rêves: Essai sur l’imagination de la matière. Paris: José Corti.
• Bachelard, G. (1943). L’air et les songes: Essai sur l’imagination du mouvement. Paris: José Corti.
• Bachelard, G. (1946). La terre et les rêveries du repos. Paris: José Corti.
• Bachelard, G. (1948). La terre et les rêveries de la volonté. Paris: José Corti.
• Bachelard, G. (1949). Le rationalisme appliqué. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1950). Paysages: Étude pour quinze burins d’Albert Flocon. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1951). L’activité rationaliste de la physique contemporaine. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1953). Le matérialisme rationnel. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1957). La poétique de l’espace. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1960). La poétique de la rêverie. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (1961). La flamme d’une chandelle. Paris: PUF.
• Bachelard, G. (2009). Lettres à Louis Guillaume (1951-1962). Paris: La Part Commune.
• Barzin, M. (1962). Éloge de Gaston Bachelard. Bulletins de l’Académie Royale de Belgique, 48(1), 341-343.
• Boas, G. (1937). La dialectique de la durée [Kitap incelemesi]. The Journal of Philosophy, 34(5), 137.
• Caws, M. A. (2016). Surrealism and the literary imagination: A study of Breton and Bachelard (Vol. 12). Walter de Gruyter GmbH & Co KG.
• Chimisso, C. (2013). Gaston Bachelard: Critic of science and the imagination. Routledge.
• De Witte, M. (2019). Enquête autour d’une déception: La maison rêvée de Gaston Bachelard. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024, https://gastonbachelard.org/enquete-autour-dune-deception-la-maison-revee-de-gaston-bachelard/
• Derrida, J. (1972). Marges – de la philosophie: La mythologie blanche: La métaphore dans le texte philosophique. Paris: Minuit.
• Kaplan, E. K. (1972). Gaston Bachelard’s philosophy of imagination: An introduction. Philosophy and Phenomenological Research, 33(1), 1-24.
• Keiko, H. (2009). Bachelard’s theory of time: Missing link between science and art. Aesthetics Online, 13, 1-9.
• Kronegger, M. (1985). [Review of the book Gaston Bachelard, by R. C. Smith]. Rocky Mountain Review of Language and Literature, 39(2), 160-162. https://doi.org/10.2307/1347341
• Lecourt, D. (1975). The historical epistemology of Gaston Bachelard. French & European Publications.
• Perraudin, J. F. (2008). A non-Bergsonian Bachelard. Continental Philosophy Review, 41(4), 463-479.
• Smith, R. C. (2016). Gaston Bachelard, revised and updated: Philosopher of science and imagination. State University of New York Press.