Demokrat Parti Döneminde Asayiş Bağlamında Uyuşturucu Sorunu: Politika, Toplum ve Güvenlik Üzerindeki Etkileri

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 141 - 156, 20.03.2025

Lütfi Arslan

https://doi.org/10.30622/tarr.1619420

Abstract

XX.Yüzyılın başlarından itibaren uyuşturucu maddeler, uluslararası bir sorun haline gelmeye başlamıştır. Bu maddelerin kontrolü, denetimi, üretimi ve ticaretinin engellenmesi amacıyla çeşitli uluslararası toplantılar düzenlenmiş ve önlemler alınmıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından ise uyuşturucuyla mücadele, bireysel ve toplumsal yaşamın korunması ile asayişin sağlanması açısından devletlerin karşı karşıya kaldığı en önemli sorunlardan biri olmuştur. Sanayileşmenin hızlanması, kırsal kesimden kentlere yoğun göçlere neden olmuş ve bu durum kentlerde asayiş sorunlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Türkiye, küresel anlamda uyuşturucuyla mücadeleye 23 Ocak 1912 tarihli Lahey Sözleşmesi’ni 1933 yılında kabul ederek başlamıştır. 1936 yılında imzalanan Cenevre Sözleşmesi ise bu alanda uluslararası iş birliğinin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Demokrat Parti’nin (DP) iktidara gelmesine kadar Türkiye, çıkardığı yasalar ve uluslararası taahhütleriyle uyuşturucuyla mücadelede sorumluluklarını yerine getirmiştir. 1 Aralık 1945’te kurulan Demokrat Parti, 1950 yılında iktidara gelmiş ve 27 Mayıs 1960’a kadar ülkeyi yönetmiştir. Bu dönemde Türkiye’de toplumsal, sosyal, ekonomik ve siyasi alanlarda köklü değişimler yaşanmıştır. Demokrat Parti’nin iktidara geldiği yıllarda Türkiye’de uyuşturucuya bağlı asayiş ve güvenlik sorunları henüz ciddi boyutlara ulaşmamıştı. Ancak 1950’lerden itibaren köyden kente yaşanan göçler, şehirlerin sosyokültürel ve ekonomik yapısını bozmuş ve başta afyon ve eroin olmak üzere çeşitli uyuşturucu maddelerin kullanımında artışa neden olmuştur. Türkiye’nin afyon üretiminde önemli bir konumda bulunması, bu maddelere erişimi kolaylaştırmıştır. Ayrıca Türkiye, uyuşturucu maddelerin Avrupa pazarlarına taşınmasında önemli bir transit güzergâh haline gelmiştir. Uyuşturucu kullanımındaki artış, güvenlik politikalarını, Türk aile yapısını ve toplumsal düzeni olumsuz yönde etkilemiştir. Uyuşturucuyla mücadelede uluslararası sözleşmeler, Türkiye’nin elini güçlendirmiş ve “Bağımlılık Yapıcı Maddeler ve Bağımlılıkla Mücadele Ulusal Politika ve Strateji Planı” çerçevesinde cezalar artırılarak mücadele yoğunlaştırılmıştır. Demokrat Parti döneminde uyuşturucu sorunu, sadece bir sağlık meselesi olarak değil, aynı zamanda toplumsal ve ekonomik dengeyi tehdit eden bir olgu olarak ele alınmıştır. ABD’den gelen uzmanların hazırladığı raporlar doğrultusunda emniyet teşkilatının yapısı güçlendirilmiş ve uyuşturucuyla mücadelede teknik destekler sağlanmıştır. Ancak polis teşkilatının yapısında ve güvenlik politikalarında yapılan reformlara rağmen, eğitim ve kaynak eksikliği nedeniyle mücadelenin etkinliği sınırlı kalmıştır. Bu çalışma, nitel araştırma yöntemine dayalı tarama modeliyle hazırlanmış olup, Demokrat Parti döneminde (1950-1960) Türkiye’de uyuşturucu kullanımındaki artışı ve bunun toplum üzerindeki etkilerini incelemektedir. Dönemin siyasi atmosferi, ekonomik koşulları ve sosyal yapısı analiz edilerek, uyuşturucuyla mücadeledeki eksiklikler ve devletin bu konudaki tutumu değerlendirilmiştir. Uyuşturucu bağımlılığının toplumsal normlar, aile yapıları ve gençlik üzerindeki olumsuz etkileri vurgulanmış; ayrıca dönemin güvenlik politikalarının bu sorunla başa çıkmadaki rolü incelenmiştir. Makale, Demokrat Parti’nin uyguladığı politikaların sonuçlarını ortaya koyarak, bu dönemde yaşanan uyuşturucu sorunlarının günümüze uzanan etkilerini ele almakta ve gelecekte atılacak adımlar için öneriler sunmaktadır. Demokrat Parti döneminde asayiş olayları bağlamında uyuşturucuyla mücadelenin toplumsal, güvenlik ve politik etkilerinin olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, bu dönemdeki güvenlik politikalarının uyuşturucuyla mücadeledeki rolü değerlendirilmiştir. Ancak, Demokrat Parti iktidarı döneminde asayiş olayları ve uyuşturucuyla mücadele konusunda istatistiki verilerin düzenli olarak kaydedilmemesi ve emniyet teşkilatının arşivlerinin erişime açılmaması, döneme ilişkin verilerin değerlendirilmesini zorlaştırmıştır. Uyuşturucuyla mücadelede uluslararası iş birliği sağlanmasına rağmen, uyuşturucu pazarları birçok ülkede ekonomik bir faaliyet olarak varlığını sürdürmüştür. Bununla birlikte, bu dönemde devletin uyuşturucu maddelerle mücadelede kendisini en sorumlu otorite olarak görmesi önemli bir gelişme olarak kaydedilmiştir. Sonuç olarak, bu makale, Demokrat Parti döneminde yaşanan uyuşturucu sorunlarının günümüze yansıyan etkilerini ortaya koyarak, gelecekte etkili bir mücadele stratejisi geliştirilmesi gerekliliğine dikkat çekmekte ve bu alanda atılacak adımlar için öneriler sunmaktadır.

Keywords

Asayiş, Demokrat Parti, Güvenlik Politikaları, Polis Teşkilatı, Uyuşturucuyla Mücadele.

Ethical Statement

Etik Beyan formuna ihtiyaç duyulmamıştır.

Project Number

yok

The Drug Problem in the Context of Law And Order During the Democratic Party Period: Effects on Politics, Society and Security

Abstract

Since the early 20th century, narcotic substances began to be recognized as an international issue. Various international meetings were held, and measures were taken to control, regulate, and prevent the production, manufacture, and trade of these substances. Following World War II, the fight against drugs became one of the most serious challenges faced by states in protecting individual and societal life and ensuring public order. Rapid industrialization triggered mass migrations from rural areas to cities, leading to the emergence of public order issues in urban areas. Turkey initiated its global fight against drugs by adopting the January 23, 1912 Hague Convention in 1933. The 1936 Geneva Convention further strengthened international cooperation in this struggle. Until the rise of the Democrat Party to power, Turkey fulfilled its international responsibilities in combating drugs through enacted laws. The Democrat Party, founded on December 1, 1945, came to power in 1950 and governed the country until May 27, 1960. During this period, Turkey underwent significant social, economic, and political transformations. When the Democrat Party came to power, drug-related public order and security issues were not yet at serious levels in Turkey. However, starting from the 1950s, rural-to-urban migration disrupted the sociocultural and economic structures of cities, leading to an increase in the use of various narcotic substances, particularly opium and heroin. Turkey's prominent position in opium production further increased the accessibility of such drugs. Additionally, Turkey became a key transit route for the transportation of narcotics to European markets. The rise in drug use negatively impacted security policies, Turkish family structures, and societal order. International conventions on drug control strengthened Turkey's hand in this fight, and under the "National Policy and Strategy Plan on Addictive Substances and Addiction Control," penalties were increased, and efforts were intensified. During the Democrat Party era, the "drug problem" was addressed not only as a health issue but also as a phenomenon threatening social and economic stability. Reports prepared by experts brought from the United States led to the strengthening of the police force's structure, and technical support was provided in the fight against drugs. However, despite significant reforms in the structure of the police force and security policies, a lack of training and resources limited the effectiveness of these efforts. This study, based on a qualitative research model, examines the increase in drug use in Turkey during the Democrat Party era (1950-1960) and its societal impacts. By analyzing the political atmosphere, economic conditions, and social structure of the period, the shortcomings in combating drugs and the state's approach to this issue are evaluated. The negative effects of drug addiction on social norms, family structures, and youth are highlighted, and the role of the era's security policies in addressing this problem is assessed. The article reveals the outcomes of the policies implemented by the Democrat Party, traces the lingering effects of the drug problems from that period to the present day, and offers recommendations for future steps. It is concluded that during the Democrat Party era, the fight against drugs in the context of public order incidents had significant social, security, and political impacts. Additionally, the role of security policies in combating drugs during this period is evaluated. However, the lack of systematic recording of statistical data on public order incidents and drug-related struggles, as well as the inaccessibility of police archives and records, have made it difficult to assess the data from this period. Despite international cooperation in combating drugs, drug markets have unfortunately continued to operate as an economic activity in various countries and societies. Nevertheless, the state's recognition of itself as the primary authority in combating drug-related issues during this period marked an important development. In conclusion, this article highlights the lingering effects of these problems on the present day, emphasizes the need for developing an effective strategy, and offers recommendations for future steps in addressing this issue.

Keywords

Public Order, Democrat Party, Security Policies, Police Organisation, Fight Against Drugs.

Ethical Statement

There was no need for an Ethical Declaration form.

Project Number

yok

References

• Arşiv ve Resmi Yayınlar
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA);
• BCA. (1928). 30-18-1-2, 28.20.19.
• BCA. (1928). 30-18-1-1, 29.44.19.
• BCA. (1930). 30-18-1-2, 10.26.13.
• BCA. (1930). 30-18-1-2, 12.49.9.
• BCA. (1930). 30-18-1-2, 17.10.7.
• BCA. (1932). 30-18-1-2, 28.32.20.
• BCA. (1934). 30-18-1-2, 46.43.20.
• BCA. (1935). 30-18-1-2, 70.97.3.
• BCA. (1935). 30-18-1-2, 116.26.5; 128.24.18; 135.31.6.
• BCA. 30.1.0.0, 116.734.1.
• BCA. (1954). 30-18-1-2, 139.40.10.
• BCA. (1955). 030.01.15.82.4.
• BCA. (1955). 30-18-1-2, 122.28.16; 145.111.1.
• BCA. (1959). 30-18-1-2, 153.46.6.
• BCA. (1960). 30-18-1-2,157.32.16.
• BCA. (1960). 30-18-1-2,159.18.1;160.30.18; 30.1.0.0, 69.433.3.
• BOA. (26/RA/1324 (20/05/1906). Nr: 490/88 & BOA, 29/Z/1328 (03/01/1911). (DH.EUM.THR.), Nr: 22/19-0,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri, (TBMM ZC); TBMMZC. (1948). Dönem 8, Cilt 10, Birleşim 43, s. 152.
• TBMM ZC. (1956). Dönem VI, Bir. 4, s.92-95, 98, 100, 102, 103-119, 126-132, 132-139, 142-148, 148-151, 152-157, 157-168, 174-182, 183-200.
• TBMM ZC. (1950). Dönem IX, Bir. 19, Cilt I, 1950, s. 496-499
• TBMM ZC. (1951). Dönem XI, Bir. 79, Cilt 9, 1951, s. 674.
• T.C. Resmî Gazete. (24/6/1933). Sayı: 2435, Kanun no: 2313.
• T.C. Resmî Gazete. (31 Mayıs 1937). Sayı 3618
• T.C. Resmî Gazete. (13.07.1938). Sayı 3491.
• T.C. Resmî Gazete. (1961). No: 10859.
• T.C. Resmî Gazete. (7.3.1981). No: 17272.
• T.C. Resmî Gazete. (25.11.1995). Sayı 22474.
• Eser ve Makaleler
• Alıveren, E. (2006). 40–50 Yıl Önceki İstanbul Emniyeti. Çağın Polisi Dergisi, V (58), 17-20.
• Aslan, E. (2014). Türkiye’nin İç Siyasetinde Demokrat Parti (1950-1960) [Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Azim. (7 Ocak 1956). No: 428.
• Aydemir, Ş. S. (2007). Menderes’in Dramı (1899-1960). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Bakanlar Kurulu. (17 Mayıs 1950). Milliyet, s. 5.
• Başbakanın Laiklik Görüşü, Menderes: Ezan Arapça okunabilir, diyor. (5 Haziran 1950). Vakit, 1.
• Başgil, A. F. (2006). 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri. (2. Baskı), İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Bayar’ın Milliyete Beyanatı. (15 Mayıs 1950). Milliyet, s.1.
• Baytop, T. (1995). Esrar. İslam Ansiklopedisi, 11, İstanbul: TDV, 431-432.
• Bir esrar satıcısı. (3 Mart 1952). Diyarbakır İçkale, s. 1.
• Celal Bayar, Dün Bir Basın Toplantısı Yaptı. (15 Mayıs 1950), Cumhuriyet, s. 1,3.
• C.H.P. nin Tamimi, Demokrat Partiyi Tebrik. (17 Mayıs 1950). Akşam, s. 2.
• Cumhurbaşkanı Dün Kütahya’ya Vasıl Oldu. (5 Mayıs Pazar 1946). Akşam, s. 1.
• Cumhurbaşkanını Tebrik Töreni. (23 Mayıs 1950). Akşam, s. 1, 4.
• Çakır, G. (2021). Türkiye’de Uyuşturucu Maddelere Yönelik Geliştirilen Politikalar (1920-1950). Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 5, 105-137.
• Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze). Ankara: İmge Kitapevi.
• Daver, B. (1964). Türk Üniversite Öğrencileri ve Siyaset. AÜSBF Dergisi, XIX, 37-46. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000674
• Demirbaş, C. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Polis Teşkilatı. Polis Dergisi, XI (43), 147-149.
• Dikici, A. (2009). Demokrat Parti Dönemi İç Güvenlik ve Türk Polis Teşkilatı. Akademik Bakış, III (5), 61-94. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/73988
• Diyarbakır İçkale. (26 Kasım 1952). s. 1.
• Diyarbakır İçkale, (18 Aralık 1952). s. 1.
• Diyarbakır İçkale. (11 ġubat 1953). s. 1.
• Dönmezer, S. (1981). Kriminoloji. İstanbul: İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Erdinç, F. C. (2004). Overdese Türkiye: Türkiye’de Eroin Kaçakçılığı, Bağımlılığı ve Politikalar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erman, S. (1982). Uyuşturucu Maddelere İlişkin Ceza Hükümleri. İÜFHM Atatürk’e Armağan, 1 (4), İstanbul, 1061-1080. Eroin ve Kokainden Delirenler. (23 Ekim 1933). Vakit. s. 5.
• Gökçen, S. (2020). İki Darbe Arası Türk Demokrasisi (1961-1980). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 67, 241-264. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1478781
• Göktepe, K. (2020). Osmanlı Toplumunda Uyuşturucu Madde Kullanımı ve Devletin Buna Karşı Bazı Mücadele Çalışmaları. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7 (9), 627-654. http://dx.doi.org/10.17822/omad.2020.174
• Günal, H. Y. (1976). Uyuşturucu Madde Suçları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 32 (1), 55-86. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001324
• Güngör, Ş.; Kınacı, A. (2021). Uyuşturucu ve psikotrop Maddelerle ilgili Suçlar. Ankara: Yetkin Yayınevi.
• Hikmet H. (1928). Sıhhî Müze Rehberi. Ankara: Yenigün Matbaası.
• Hükümet kuvvetleri yeni nümayiş teşebbüslerini tamamen önledi. Şehirde tam bir sükûnet var. (8 Eylül 1955). İstanbul Expres, s.1
• http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-38990/h/5avrupa.pdf (12.12.2017).
• İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü 1923–1973 Çalışmaları, (II. Kitap). (1973). Ankara: Gürsoy Matbaacılık.
• İnönü. (23 Mayıs 1950). Ulus, s. 5.
• İrtica. 14 Haziran 1950). Milliyet, s.1.
• İsmet İnönü. (20 Mayıs 1950). Akşam, s. 2.
• İstiklal. (3 Aralık 1955). s. 1.
• İstiklal. (3 Aralık 1955). No: 366.
• İstiklal. (24 Aralık 1957). No: 938.
• İstiklal. (25 Eylül 1959). No: 1474.
• Kocacık, E. T.; Mat, A. (2014). İstanbul’da Zehirler ve Zehirlenme Vakaları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XV (2), 21-38. https://www.researchgate.net/publication/355757868
• Korkmaz, E. (2020). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Karaborsa. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 66, 241-279. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1184225
• Korkmaz, E. (2021). Atatürk Dönemi Cumhuriyet Hükümetlerinin Frengi ile Mücadelesi. Cumhuriyet Erdemdir Gençlerin Gözüyle Cumhuriyetin Yüzüncü Yılı, (Editör: Behçet Kemal Yeşilbursa). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınevi, 271-290
• Korkmaz, E. (2023). Truman Doktrini ve Marshall Planı’nın Türk Askeri Havacılığı Boyutuyla Değerlendirilmesi. BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 1, 1-34.
• Kurt, Ş.; Kurt, E. (2007). Uygulamada Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Suçları ve ilgili Mevzuat. Ankara: Adalet Yayınları.
• Landau, M. J. (1979). Türkiye’de Sağ ve Sol Akımlar, (Çev. Erdinç Baykal). Ankara: Turhan Kitabevi) Milletimizin Hizmetinde 150 Yıl (1845–1995). (1995). Ankara: EGM Yayını.
• Milliyet. (8 Eylül 1955). s. 1.
• Nyswander, M. (1961). Neden Toksikoman Olurlar. Tıpta Yenilikler, 6, 1-11.
• Öner, M. Z. (2010). Türk Ceza Kanunu’nda Uyuşturucu Madde İmal, İthal ve İhraç Suçları. TBB Dergisi, 88, 106-150. https://doi.org/10.58658/kaypod.1335480
• Özmen, Ö. (2009). Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Suçları. [Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]
• Öztürk, K. (1968). Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetleri ve Programları. İstanbul: Ak Yayınları. Pektaş, Ş. (2012). Menderesli Yıllar: Demokrat Parti Dönemi’nde İşçi Hareketleri. İstanbul: Fırat Yayınları.
• Seddon, T. (2017). The Regulation of Heroin: Drug Policy and Social Change in Early Twentieth-Century Britain. International Journal of the Sociology of Law, 35 (3), 143-156. https://doi.org/10.17822/omad.2020.174
• Şağan, A. (2013). Demokrat Parti Döneminde İktidar-Sivil Toplum Kuruluşları İlişkileri (1950-1960). [Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi].
• Tanık, İ. H. (2013). Demokrat Parti Döneminde Urfa (1950-1960). [Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Tanör, B. (1998). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Toker, M. (1994). DP’nin Altın Yılları 1950-1954. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Tunç, B. (2016). Demokrat Parti Döneminde Kocaeli (1950-1960). [Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetleri 1923–1960. (1978). Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1978.
• Türkiye Uyuşturucu Raporu. (2021). Ankara: EGM Yayın Katalog No: 736.
• www.interpol.int
• Yalçın, H. C. (17 Mayıs 1950). Yeni Bir devir Açılıyor. Ulus, s. 1,3.
• Yunan Hükümeti husule gelen zararı tazmin edecektir. (6 Eylül 1955). İstanbul Expres, s. 1.
• Zehirli madde kaçakçılığı. (30 Aralık 1959). Diyarbakır İçkale, s. 1.