Gâlibîlikte Zikir ve Mûsikî Uygulamaları (Ankara Gâlibî Külliyesi Örneği)

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 524 - 549, 29.06.2025

Muhammet Önçırak , Mehmet Tıraşcı

https://doi.org/10.30622/tarr.1668694

Abstract

Belirli usûl çerçevesinde topluca icra edilen zikir, zaman içerisinde pek çok tarîkatta farklı bir anlayış oluşturmuş ve bu süreçte mûsikî zikrin en önemli unsurlarından biri halini almıştır. Bazı tarîkatlarda zikir, cehrî (açık) bir şekilde yapılırken, bazılarında hafî (gizli) bir şekilde icra edilmektedir. Bu farklılık, tarîkatların dayandığı zikir silsilesinden, manevi anlayışlarından ya da kurucunun tasavvufî yorumlarından kaynaklanabilmektedir. Hafî zikri tercih edenlerde coşkuyla birlikte daha çok içsel yoğunlaşma ön plandayken, cehrî zikir yapanlarda içsel yoğunlaşmanın yanında daha çok coşkuya yer verilmektedir. Gâlibîler, kendilerini Hz. Ali’nin zikir silsilesine dayandırmaları sebebiyle zikirlerini cehrî olarak yürüttüklerini ifade etmektedirler. Cehrî zikir yapan pek çok tarîkatta olduğu gibi Gâlibîlikte de kendine özgü şekil ve hareketler bulunmaktadır. Yine cehrî zikir yapan çoğu tarîkat gibi Gâlibîlikte de zikir esnasında Türk din mûsikîsinin çeşitli formlarına yer verilmektedir. Yapılan gözlem sonucunda Gâlibî zikrinde mûsikînin oldukça önemsendiği görülmüş ve bu durum böyle bir çalışmanın ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır. Çalışmada, “Gâlibîlikte tekke mûsikîsi uygulamaları nasıldır?” temel problemine cevap aranmıştır. Ayrıca Gâlibîlerin zikir anlayışlarının ne olduğu, zikirlerini ne şekilde yaptıkları, zikirlerinde mûsikîye nasıl bir yer verdikleri, hangi enstrümanları kullandıkları, ne tür eserler okudukları, zikir esnasında okunan eserlerin hangi makam ve usûllerde olduğu, bu eserlerin neye göre belirlendiği, zikirde kendilerine özgü eserler okuyup okumadıkları açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmada gözlem, görüşme, doküman inceleme gibi nitel araştırma yöntemlerine başvurulmuştur. Gâlibî zikrine oturarak başlanıp ayakta devam edilmektedir. Zikir cehrî bir şekilde yapılmakta olup 10 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler sırasıyla “La ilahe illallah, illallah, Allah, Hû Allah, Hû, Hay Allah, Hay, Hayyu’l- Kayyûm ya Allah, ya Rahmân ya Rahîm ya Allah, ya Settâr ya Gaffâr ya Allah” şeklindedir. Sıralanan zikir bölümlerinin aralarında ilâhiler ve kasideler okunmaktadır. Okunan eserlerin acemaşîran, bestenigâr, eviç, rast, mâhur, neveser, gerdâniye, sûzinak, hicâzkâr, kürdilihicâzkâr, nihâvend, nikrîz, bûselik, uşşâk, bayatî, dügâh, nevâ, isfahan, hüseynî, sabâ, hümâyun, uzzâl, zirgûle, hicâz, kürdî, acem, acem kürdî, muhayyer, muhayyer kürdî, segâh, hüzzâm, çargâh makamlarında olduğu görülmüştür. Ancak, bu makamların içerisinde ağırlıklı olarak rast, uşşâk, sabâ, hüseynî, hicâz, segâh ve hüzzâm makamları kullanılmaktadır. Eserlerin usûlleri genellikle sofyan, yürük semâi, devr-i hindî ve düyektir. Ancak, zikredilen bu usûllerle birlikte diğer küçük zamanlı ve bazı büyük zamanlı usûllere de rastlanmaktadır. Zikirde, Türk din mûsikîsinin önemli pek çok bestekarına ait eserlere yer verildiği gibi Gâlibî Vakfı’na müntesip kimselerce bestelenen eserlere de rastlanmıştır. Tespit ettiğimiz 53 eserden 10 tanesi çalışmada örnek olarak verilmiştir.

Keywords

Türk Din Mûsikîsi, Tekke Mûsikîsi, Gâlibîlik, İlâhi, Zikir, müzik uygulamaları

Ethical Statement

Bu çalışma Prof. Dr. Mehmet Tıraşcı danışmanlığında 10.05.2024 tarihinde sunduğumuz/tamamladığımız Gâlibî Vakfı’nda Dînî Mûsikî Faaliyetleri (Ankara Örneği) başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

Zikr and Music Practices in Galibi (The Example of Ankara Galibi Complex)

Abstract

Dhikr, which is performed collectively within the framework of a certain procedure, has formed a different understanding in each sect over time, and in this process, music has become one of the most important elements of dhikr. In some sects, dhikr is performed in a public (loud) manner, while in others it is performed in a secret (fall silent) manner. This difference stems from the dhikr series on which the sects are based, from their spiritual understanding or the sufi interpretations of the founder. For those who hafi dhikr, focusing on the top is at the forefront, while those who make cehri dhikr is also given more enthhusiasm. Since the Gâlibî order also traces its dhikr chain back to Hz. Ali, they perform their dhikr in a cehrî (loud) manner, similar to many other orders that do so. Like other orders performing loud dhikr, the Gâlibî also has its own distinctive forms and movements. Additionally, similar to other loud dhikr practices, various genres of Turkish religious music are included during the dhikr in the Gâlibî tradition. This study focuses on the individual and collective dhikr practices of the Gâlibî, examining the role of music in their dhikr and drawing conclusions based on the findings. The existence of music in many sects that perform loud dhikr led to the thought that music might also be present in Gâlibî dhikr. As a result of the observations made, it was seen that music was very important in Gâlibî dhikr and this situation paved the way for the emergence of such a study. In this study, an answer to the basic problem of “How is tekke music in Gâlibî dhikr?” was sought. In addition, it has been tried to explain what the Gâlibîs' understanding of dhikr is, how they perform their dhikr, what kind of place they give to music in their dhikr, which instruments they use in dhikr, what kind of works they recite during dhikr, in which makams and methods the works recited during dhikr are, according to which the works they recite in dhikr are determined, and whether they recite unique works in dhikr. In this study, qualitative research methods such as observation, interview and document analysis were used. Gâlibî dhikr is started sitting and continued standing. The dhikr is performed loud and consists of 10 sections. These sections are “La ilahe illallah, illallah, Allah, Hû Allah, Hû, Hay Allah, Hay, Hay, Hayyu'l- Kayyûm ya Allah, ya Rahmân ya Rahîm ya Allah, ya Settâr ya Gaffâr ya Allah” respectively. In between the dhikr sections, hymns and odes are recited. The pieces sung are acemasîran, bestenigâr, eviç, rast, mâhur, neveser, gerdâniye, sûzinak, hicâzkâr, kürdilihicâzkâr, nihâvend, nikrîz, bûselik, uşşâk, bayatî, dügâh, nevâ, isfahan, hüseynî, sabâ, hümâyun, uzzâl, zirgûle, hicâz, kürdî, acem, acem kürdî, muhayyer, muhayyer kürdî, segâh, hüzzâm and çargâh. However, among these makams, rast, uşşâk, sabâ, hüseynî, hicâz, segâh and hüzzâm makams are predominantly used. The methods of the pieces are generally sofyan, yürük semai, devr-i hindî and düyek. However, in addition to the aforementioned methods, other small time and some big time methods are also encountered. The dhikr includes works by several important composers of Turkish religious music, as well as works composed by members of the Gâlibî Foundation. Of the 53 works we identified, 5 are given as examples in this study.

Keywords

Turkish Religious Music, Tekke (Dervish Lodge) Music, Gâlibî, Dhikr, Music practise

Ethical Statement

This study was prepared based on the master's thesis titled Religious Music Activities at the Galibi Foundation (Ankara Example), which we submitted/completed on May 10, 2024, under the supervision of Prof. Dr. Mehmet Tıraşcı.

References

• Akkuş, M. A. (2024). Ankara Rifâî Âsitânesinin Âdâbı, Erkânı ve Zikir Tertibindeki Türk Din Mûsikîsi Uygulamaları. Sufiyye, 16, Article 16. https://doi.org/10.46231/sufiyye.1460328
• Albayrak, A. (2016). Alevi Meşrep Bir Tarikat: Galibilik. Journal of Turkish Studies, 11(Volume 11 Issue 17), 21-21. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.11121
• Atalay, B. (1991). Bektaşilik ve Edebiyatı (2.). Ant Yayınları.
• Aydın, M. (2011). Galip Hasan Kuşçuoğlu’nun Hayatı ve Tasavvufî Görüşleri [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Azamat, N. (2001). Kâdiriyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kadiriyye
• Başeğit, B. (2015). Bir Dini Grup Üzerine Sosyolojik Araştırma: Galibiler-Antalya [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Behar, C. (2019). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz (7. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Ergun, S. N. (1942). Türk Musikisi Antolojisi (C. 1). Rıza Koskun Matbaası.
• Güngör, S. (2024, Ağustos 25). Mülakat [Altındağ, Ankara].
• Hattat Mahmud Öncü kimdir? Mahmud Öncü hayatı ve eserleri—Ketebe. (t.y.). Geliş tarihi 11 Ocak 2025, gönderen https://www.ketebe.org/sanatkar/mahmud-oncu-3692
• Kopar, S. V., & Kutlu, H. U. (2021). Uygulama Örnekleriyle Türk Müziği Usûlleri (1. Baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kuşçuoğlu, G. H. (2012a). Muhtaç Olduğumuz Kardeşlik. Kutlu&Avcı Ofset.
• Kuşçuoğlu, G. H. (2012b). Rahmet Damlaları. Kutlu&Avcı Ofset.
• Kuşçuoğlu, G. H. (2012c). Tasavvuf ve Zikrullah. Kutlu&Avcı Ofset.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Mûsikîsinde Makamlar (1. Baskı). Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Mutlu, M. (2021). İslam Astronomisinde Yenilikçi Merkür Modelleri: Ali Kuşçu Örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Okur, H. (2024, Ağustos 25). Mülakat [Altındağ, Ankara].
• Öngören, R. (2013). Zikir. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/zikir
• Özcan, N. (2014). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Dînî Mûsikî. Yeni Türkiye Dergisi, 57.
• Parlamış, İ. (2012). Galibilik’in Din Anlayışı: Mamak Örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Polat, İ. (2019). Sûfî Gelenekte Zikir Uygulamaları ve Halleri [Yüksek Lisans Tezi]. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevleviyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mevleviyye
• Tıraşcı, M. (2023). Türk Din Mûsikîsi Tarihi. İçinde M. Tıraşcı (Ed.), Türk Din Mûsikîsi (1.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Toptaş, Ç. (2023). İlâhi. İçinde M. Tıraşcı (Ed.), Türk Din Mûsikîsi (1.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tosun, N. (2013). Yeseviyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/yeseviyye
• Turabi, A. H., & Koca, F. (2021). Kasîde. İçinde A. H. Turabi (Ed.), Türk Din Mûsikîsi El Kitabı (7. Baskı). Grafiker Yayınları.
• Uludağ, S. (1997). Halvetiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/halvetiyye
• Yılmaz, H. K. (2004). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. Ensar Neşriyat.