Sedat Umran’ın Şiirlerinin Anima Arketipi Işığında İncelemesi

Year 2025, Volume: 10 Issue: 3, 730 - 746, 30.09.2025

Necla Dağ Ergen

https://doi.org/10.30622/tarr.1764744

Abstract

Sedat Umran; şair, eleştiri yazarı, çevirmen kimliğiyle tanınır. Şair, şiirinde nesnelerle kurduğu ilişki üzerinden yeni bir sembol dünyası oluşturur. Şiiri, metafizik, psikolojik ve kişisel yaşamının travmalarından oluşan arka planıyla bilinçaltı ve bilinçdışına ait birçok unsuru barındırır. Şiirinin bu özellikleri psikanaltik bir çözümlemenin yanı sıra arketiplerin ışığında bir değerlendirmeyi gerektirmektedir. Carl Gustav Jung’un psikoloji alanına kazandırdığı arketipler, edebî eserlere yansımış yazar duygu ve düşüncelerinin ayrıntılı incelenmesi ve bilinçaltına ait şifrelerin çözümünde kolaylık sağlar. Jung, bilinçdışını, kolektif ve kişisel bilinçdışı şeklinde iki kısımda inceler. Kolektif bilinçdışı, arketiplerden oluşur. Jung’un ortaya attığı görüşler neticesinde şekillenen arketipsel eleştiri yöntemi; eser, karakter, olay ve sembolik durumların çözümlenmesinde sıkça başvurulan kuramlardan biridir. Persona, gölge, anima/ animus ve ben Jung’un dört temel arketipidir. Anima, erkeğin bilinçdışında bulunan kadın imgesidir. Jung’un kuramına göre bireyin öz annesinden farklı kolektif bilinçdışındaki annenin yansıması olarak sevgili, eş, melek, şeytan veya cadı biçiminde ortaya çıkabilir. Erkeğin bilinçdışındaki anne arketipi bireyin birçok davranışını ve psikolojisini etkiler. Anneden kopuş sürecini sağlıklı bir şekilde atlatamayan bireyler, ilişkilerinde sorunlarla karşı karşıya kalır. Sedat Umran’ın çocukluk yıllarında ailesinden kaynaklı travmaları onun şiirinde kullandığı imgelerin oluşumunda oldukça etkilidir. Bu çalışmada Türk edebiyatının önemli şairlerinden biri olan Sedat Umran’ın şiirlerindeki kadın figürü, anima arketipi bağlamında incelenmektedir. Bu çalışmanın amacı, Jung’un görüşleri ışığında Kırık Ayna ve Sedat Umran’dan Seçmeler adlı şiir kitaplarındaki şiirlerde tespit edilen anima arketipinin Sedat Umran’ın şiir dünyasına etkisini açıklamaktır.

Keywords

Yeni Türk Edebiyatı , Sedat Umran , anima arketipi, , anne, , bilindışı.

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Analysis of Sedat Umran's Poems in Light of the Anima Archetype

Abstract

Sedat Umran is known as a poet, critic, and translator. The poet creates a new symbolic world through his relationships with objects in his poetry. His poetry, with its background of metaphysical, psychological, and personal traumas, contains numerous elements of the subconscious and unconscious. These characteristics of his poetry necessitate an evaluation in light of archetypes, as well as a psychoanalytic analysis. The archetypes introduced by Carl Gustav Jung to the field of psychology facilitate the detailed examination of the author's feelings and thoughts reflected in literary works and the deciphering of the subconscious. Jung examines the unconscious in two categories: archetypes formed in the collective consciousness and the personal realm. The method of archetypal criticism, shaped by Jung's insights, is one of the frequently used theories in analyzing works, characters, events, and symbolic situations. Jung's four fundamental archetypes are persona, shadow, anima, and animus. The anima is the female image found in the male unconscious. According to Jung's theory, the mother, unlike an individual's biological mother, can manifest as a reflection of the mother in the collective unconscious, in the form of a lover, wife, angel, devil, or witch. The mother archetype in a man's unconscious influences many of his behaviors and psychology. Individuals who cannot successfully overcome the separation from their mothers face relationship problems. Sedat Umran's childhood traumas stemming from his family significantly influenced the formation of the imagery he uses in his poetry. This study examines the female figure in the poetry of Sedat Umran, one of the leading poets of Turkish literature, within the context of the anima archetype. The purpose of this study is to explain the influence of the anima archetype, identified in the poems in his poetry collections "Broken Mirror" and "Selections from Sedat Umran," on Sedat Umran's poetic world, in light of Jung's views.

Keywords

Department of Modern Turkish Literature, , Sedat Umran, , anima archetype, , mother , unconscious

Ethical Statement

It is hereby declared that scientific and ethical principles were adhered to during the preparation of this study and that all works used are cited in the bibliography.

References

• Ayvazoğlu, B. (1997). Defterimde Kırk Suret. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Büyükmatür, F. C. (2017). Şairlik Yönüyle Sedat Umran. Yüksek Lisans Tezi: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Biricik, İ. (2024). Arketipsel Eleştiri Kuramı Bağlamında “Kürk Mantolu Madonna” romanında Anima ve AnimusArketipi. Turkish Studies - Language, 19(3), 913-929.
• Cebeci, O. (2004). Psikanaltik Edebiyat Kuramı. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Fordham, F. (1997). Jung Psikolojisi. Aslan Yalçıner (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Freud, S. (2001). Sanat ve Sanatçılar Üzerine. Kamuran Şipal. (Çev.) İstanbul: YKY
• Freud, S., Jung, C.G. ve Adler, A. (1981). "Edebiyat ve Psikoloji". (s.52-78). Psikanaliz Açısından Edebiyat. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Garip, R. (2011). Sedat Umran’la Şiir Üzerine. https://ayvakti.net/?p=1872, [Erişim tarihi: 12.04.2011].
• Geçtan, E. (1998). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gülcan, C. (2020). Psikolojik Tipler ve Jung Psikolojisi Üzerine Bir Değerlendirme. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 566-579. https://doi.org/10.38155/ksbd.685872.
• Güngörmüş, E. N. (2021). Sanatçının Kendine Yolculuğu: Sanat ve Edebîyat Üzerine Psikanalitik Denemeler. İstanbul: Metis.
• Gürbüz, A. (2019). Eşyaya Can Veren Şair Sedat Umran’ın Şiirini Kuran Nesneler. Şiir Kuran Nesneler. (içinde s. 165-197). Ankara: Hece Yayınları.
• Gürol, E. (1977). Carl Gustav Jung. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Jung, C.G. (1998). Analitik Psikolojinin Temelleri. Kamuran Şipal. (Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Jung, C.G. (2005). Dört Arketip. Zehra Aksu Yılmazer. (Çev.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Jung, C.G. (2006). Analitik Psikoloji. .E. Gürol. (Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Jung, C.G. (2009). İnsan ve Sembolleri, A. Nihat Babaoğlu. (Çev.). İstanbul: Okuyanus Yayıncılık.
• Jung, C.G. (2015a). Kişiliğin Gelişimi. D. Olgaç. (Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Jung, C.G. (2015b). Maskülen Erilliğin Farklı Yüzleri. Didem Gamze Erdinç. (Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Jung, E. (2004). Animus ve Anima. Newyork: Spring Publications.
• Kara, M. (2023). Üniversitelerde verilen edebiyat kuramları ve eleştiri yöntemleri derslerine yönelik bazı dikkatler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (35), 409-422. https://doi.org/10.29000/rumelide.1342124.
• Kara, M. (2024). Transhümanizm Kavramı ve Sedat Umran‟ın Eşya Şiirlerindeki Trajik Duruma Yeniden Bakmak. BUGU Dil ve Eğitim Dergisi, 5(3), 2024, 293-315.
• Kara Tekgül, I., & Günaltay Başak, M. (2023). Âşık Veysel Şiirlerinde Ulu Ana Arketipinin Sembolleri. Kültür Araştırmaları Dergisi (19), 137-151.
• Karahan, A. & Bakır, T. (2022). Jungian Edebîyat Eleştirisi Bağlamında Cemal Süreya Şiirinde Kendini Gerçekleştirme Biçimleri. Journal of Turkish Language and Literature, 62(2), 371-405. https://Doi.Org/10.26650/Tuded2022-1152846.
• Karakaş, R. (2013). Siirt Efsane ve Halk İnanışlarında Yılan Miti. Folklor/Edebiyat, XIX, 73: 49-62.
• Karakuş, A. (2023). Sedat Umran ve Müstakil Bir Şiir Kitabı Akşam Şiirleri. Hars Akademi, 6 (1), 23-32.
• Kaynar, İ. (2008). Şiire Adanmış Bir Ömür: Sedat Umran. İstanbul: Kartalite.
• Kurdakul, Ş.(1973). Şairler ve Yazarlar Sözlüğü. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Moran, B. (1988). Edebîyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınları.
• Sarıçiçek, M & Özsözgün, B. (2023). Selim İleri’nin Romanlarında Anima/Animus Arketiplerinin Sağlıksız Gelişimi: Eşcinsel Karakterler. ZfWT, Vol 15, No.2 63-78.
• Serin S. & Eker, E. (2021). Jung’un “Anima” Arketipinin Karşı Cinsle İlişkilerdeki Etkisinin Ted Bundy Üzerinden İncelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, 8, 50, s. 592-607.
• Sümer, N. (2016). Dinsel ve Mitolojik Bir Sembol Olarak Yılan. The Journal of Academic Social Science Studies, 43, 275-288.
• Stevens, A. (2014). Jung. Ankara: Dost Yayınevi.
• Tanrıtanır, B. C.(2019). Paul Auster ve Arketip Eleştiri. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Umran, S. (1995). Sedat Umran'dan Seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Umran, S. (1997). Şiirde Metafizik Gerçek. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Umran, S. (2000). Kırık Ayna. İstanbul: Yaba Yayınları.
• Umran, S. (2001). Şiir ve Sanat Görüşüm. Hece Türk Şiiri Özel Sayısı, 53,54,55, 439-440, Ankara: Hece Yayınları.
• Yavuzer, M. (2018). "Cemal Süreya’nın Şiirlerinde Kadın Arketipi". Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 133-150.