Companion Perception of Sufis in Sufi Classics

Year 2023, Volume: 26 Issue: 51, 83 - 107, 30.06.2023

Sevda Tezel Veysel Akkaya

Abstract

Companions are lofty personalities who followed the lead of the Prophet both externally and internally, and rebuilt their lives under his guidance. Some of the Companions, who made a great contribution to the understanding and living of Islam for the next generations, were distinguished by their ascetic aspects. Sufis longed for the way of the Companions adorned with sharia and taqwa, and aimed to live a life like theirs based on asceticism. They have become better with their worship and zuhd-oriented states, and they have adopted the idea that it is a duty for a true Muslim to be included in the "moral community" by living in this world in a hereafter-oriented way. Through the works they wrote, they offered spiritual prescriptions from the life of the Companions so that morality and spirituality could be established in society, and the spirit of the Age of bliss, principles and ideals could be applied to one's life. Our article reveals the relationship between the discipline of Sufism and the Companions, with the determination that the Companions, who are seen as the leader of the Sufis, are the source of the Sufi understanding in the classical works that are considered as the touchstones of Sufism.

Keywords

Islam, Sufism, Zuhd, Companions, Sufi

Tasavvuf Klasiklerinde Sufilerin Sahabe Algısı

Abstract

Sahâbîler, Hz. Peygamber’den hem zâhir hem bâtın yönden hisse alarak, onun rehberliğinde hayatlarını yeniden inşâ etmiş ulvî şahsiyetlerdir. Onlar, Hz. Peygamber’den bir parça olmuş, her birinin kendilerinde sembolleşen özellikleri ile İslâm’ın temsilcileri olmuşlardır. Sonraki nesillere, İslâm’ın anlaşılmasında ve yaşanmasında büyük katkı sağlayan sahâbeden bazıları, zühd yönleriyle tebârüz etmişlerdir. Resûlullah Efendimiz vasıtasıyla aldıkları zühdî eğitim, ashâbın izinden gitme gayretini sarfeden tüm sûfîlere, kalbî hayatı idrâkte ve hayata geçirmede kılavuzluk etmiştir.
Sûfîler, sahâbîlerin şerîat ve takvâ ile bezenmiş yoluna özlem duymuşlar, onların zühd esâslı hayatları gibi bir hayat yaşamayı hedeflemişlerdir. Onların ibâdet ve zühd eksenli hâlleriyle hâllenerek, dünyâyı, âhiret odaklı yaşamak sûretiyle “ümmeten vasata’ya” dâhil olmayı, hakîki Müslüman’ın bir vecîbesi olarak benimsemişlerdir. Yazdıkları eserlerle ahlâk ve mâneviyatın toplumda teessüs etmesi, Asr-ı saâdet ruhunu, ilke ve ideâllerini, kişinin hayatına uygulayabilmesi için, sahâbenin hayatından mânevî reçeteler sunmuşlardır. Makalemiz, Tasavvuf ilminin mihenk taşları sayılan klasik eserlerde, sufilerin önderi olarak görülen sahâbenin, tasavvufî anlayışa kaynaklık ettiklerinin tespiti ile tasavvuf ilmi ile sahâbe arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır.

Keywords

Tasavvuf, Sahabe, Asr-ı Saadet, Sufi, Zühd

References

• Ahmet b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed B. Muhammed B. Hanbel Eş-Şeybânî el-Mervezî, el Müsned, Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 2008.
• Ağırman, Cemal. “Hadîs Kaynaklarına Göre Hz. Hasan”. Çeşitli Yönleriyle Hz. Hasan, ed. Alim Yıldız. Sivas: Asistan Yayıncılık, 2014.
• Akkaya, Veysel. “Tasavvuf Klasiklerinde Hz. Ali’nin Şahsiyeti”. Usul dergisi. C.32, S.32 (2019): 69-90.
• Albayrak, Halis. Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine, 9 bs. İstanbul: Şule Yayınları, 2020.
• Ateş, Süleyman. Sülemî ve Tasavvufî Tefsir, İstanbul: Sönmez Yayınları,1969.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Tasavvuf Yolcularının El Kitabı, İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Cürcani, Seyit Şerif. Ta’rîfât, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Çakmak, Muharrem. “Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodolojik Bir Yaklaşım-Seyahate Dayalı Tasavvufî İrşad Metodu”. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. C.9, S.4 (2009): 127-148.
• Çubukçu, Hatice. “Sayı Sembolizminin Tasavvuftaki Zikir Sayılarına Etkisi”. Akademik Bakış Dergisi. S. 60 (2017): 1-15.
• Demirli, Ekrem. Şair Sûfîler, 2 bs. İstanbul: Sûfî Yayınları, 2018.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Yâsir Han, İzzettin Dali, 1 bs. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2017.
• Mekkî, Ebu Talip Muhammed b. Ali b. Atiyye. Kûtü’l-Kulûb (Kalplerin Azığı). çev. Yakup Çiçek-Dilaver Selvi. 8bs. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2016.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. Râid b. Sabri Dâru’l-hadâra, 2015.
• Gazzâli, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ-u ulûmi’d-dîn. 1bs. Suudi Arabistan: Darû’l Minhac, 2011.
• [Gazzâli, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu Ulûmi’d’dîn Tercümesi çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Erkam Yayınları, 2019].
• Güler, Ümit. Osmanlı Sosyal Hayatında Seyyidler: 18. ve 19. yy. Diyarbekir Örneği. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C.30, S. 1 (2021): 185-221.
• Hargûşî, Ebû Sa’d Abdülmelik b. Muhammed. Tehzîbü’l-esrâr fi tabakati’l-ehyâr, Beyrut: Dar Al-Kotob Al-İlmiyah, 2016.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcub . tr: Mahmud Ahmed Ebu’l-Azaim, Kahire: Mektebetü’s-Sikafeti’d-Diniyye, 2008. [Hücvîrî, Alî b. Osmân Cüllâbî. Keşfu’l Mahcûb (Hakîkat Bilgisi). çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016].
• İbn Acîbe. Sûfîlerin El Kitabı mi’racu’t-teşevvüf ilâ hakâiki’t-tasavvuf, trc. Ahmet Murat Özel. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022), 40.
• İbn Manzûr. Ebû'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü'l-Arab, Kahire: Darelhadith, 2003.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zühri. Tabakât, İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye, thk: Ahmed Şemseddin, (Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-Ilmiyye, tsz). [İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fütûhât-ı Mekkîyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayınları, 2017].
• İbnü’l-Cevzi Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Sıfatü’s safve Resûlullah Ashabı ve Belde Belde Allah Dostları Hayatı ve Faziletleri, terc. Abdülvehhab Öztürk, İstanbul: Kahraman Yayınları, 2016.
• İlyas Kayaokay, “Lâ Fetâ İllâ Ali”: Manzum Cenk-Nâmelerde Hz. Ali’nin Fütüvvet Ahlâkı, Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 14, (2022) 69-80.
• İmâm-ı Rabbânî, Ahmed es-Serhendi. Mektûbât-ı Rabbânî. çev. Abdülkadir Akçiçek. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1977.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliya ve Tabakâtü’l-Asfiya. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, tsz. [İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, çev. Hüseyin Yıldız-Hasan Yıldız vd. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015].
• Kaya, Murat. Hz. Ömer’den 111 hayat ölçüsü, İstanbul: Erkam Yayınları, 2015.
• Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak el-Buhari. Kitabü’t-Ta’arruf li-Mezhebi ehli’t-Tasavvuf (2bs. Kahire: Mektebeti Hancı, 1994. [Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak el-Buhari. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf, çev. Süleyman Uludağ. 5bs. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016].
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kasım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. thk: Dr. Abdülhalim Mahmud, Kahire: Daru’ş-Şa’b, 1989. [Kuşeyrî, Ebü’l-Kasım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Tasavvuf ilmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014].
• Küçük, Sezai. “Abdullah Ensar el-Herevi'nin Tasavvufi Fütüvvet Risâlesi: Kitabu'l-Fütüvve”. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi.S.1 (2000): 137-166.
• Küçükaşcı, Mustafa S. Tarihi Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı. Osmanlı Araştırmaları. nşr. Halil İnancık ve İsmail Erünsal vd. İstanbul: İsam Yayınları, 2019.
• Martı, Huriye. Hadîs Usul ve Hayat, 4bs. İstanbul: İnsan Yayınları, 2020.
• Mevlânâ, Celâleddîn er-Rûmî. Mesnevi, çev. Adnan Karaismailoğlu. 3bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Münâvî. el-Kevâkibü’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s sûfîyye, Beyrouth: Dar Al-Kotob Al-ilmiyah, 1248-2008.
• Özel, Ahmet Murat Özel. İbn Atâullah el-İskenderî Hayatı Eserleri ve Görüşler. İstanbul: İnsan Yayınları, 313.
• Özköse Kadir. “Tasavvuf Kaynaklarında Hz. Ebû Bekir”. ed. Ali Aksu. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, (2019): 241-250.
• Pekdemir, Şevket. “Fakihlere Göre Rivâyetin Kapsamı ve İslâm Hukukuna Etkiler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. C.18, S.1 (2018): 165-198.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam, 3 bs, İstanbul: Şule Yayınları, 2018.
• Serrâc, Ebu Nasr. el-Lüma' (ar.). thk: Dr. Abdulhalim Mahmud, Kahire: Daru'l-Kutubi'l-Hadîsiyye, 1960.[ Serrâc, Ebu Nasr. İslam Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz, İstanbul: Erkam Yayınları, 2016].
• Sühreverdî. Ebû Hafs Şehâbeddin Ömer. Avârifü’l Maârif Tasavvufun Esasları), haz.Hasan Kamil Yılmaz-İrfan Gündüz İstanbul: İber Yayınları, 2022.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed. Tasavvufta Fütüvvet, çev. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1977.
• Tek, Abdürrezzak. Tasavvuf ve Tarikatlar, Bursa: Emin Yayınları, 2020.
• Tekeli, Hamdi. Tasavvuf Kültürüne Giriş, İstanbul: Uludağ yayınları, 2011.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre Yezîd. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru’t-tâ’sil, 2016.
• Tiyek, Fatih. “İlk Dönem Tefsir Faaliyetlerinin Bağlamsal Açıdan Değerlendirilmesi”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 23 (2014): 151-182.
• Uludağ, Süleyman. “Fakr”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995,132:134.
• Uludağ, Süleyman. İnsan ve Tasavvuf, İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2001.
• Yağmur, Osman. Hâkim, En-Nîsâbûrî’nin Hadîs Usûlü Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2020.
• Yavuz, Hulusi. “İslâm'da İlim ve Medeniyet Kaynağı ve Te'siri”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. S.7-10 (1995): 9-78.
• Yıldırım, Ahmet. “Tasavvufî Düşüncede Hz. Ali ve Bu Düşünce İçerisinde Hz. Ali’ye Nispet Edilen Rivâyetler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. S.22, (2019): 41-56.
• Yıldırım, Mustafa. İlk Dönem Zâhidleri ve Zühd Anlayışları Sahâbe Dönemi, Hicri I. Ve II. Asır. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yılmaz, Abdülkadir. Selman El-Farisi’nin Hayatı, İslam Tarihindeki Yeri ve Tesirler. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvufî Bakış, İstanbul: Erkam Yayınları, 2011.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatler, 31 bs. İstanbul: Ensar Yayınları, 2020.