العناصر الأساسية في خطاب مولانا جلال الدين الرومي الذي تجاوز حدود الأناضول

Year 2024, Issue: 54, 149 - 176, 30.12.2024

Muhammed Nur Kaplan

https://doi.org/10.70951/tasavvufdergisi.1551675

Abstract

شهدت الأناضول، ملتقى الحضارات والثقافات على مر العصور، دخولَ الإسلام إليها في القرن السابع الميلادي. ومع بداية القرن الحادي عشر، أصبحت موجات الهجرة التركية الكثيفة وما صاحبها من تأسيس إمارات جديدة ونظم حكم محلية؛ عاملاً حاسماً في تحويل الأناضول إلى مركز إشعاع حضاري إسلامي بارز. وفي خِضمّ هذه التحولات كان للتصوف الذي تبلور في العراق وإيران دورٌ مؤثر في تشكيل الحياة الدينية في الأناضول، لا سيما مع قدوم المتصوفة من خراسان الذين أسهموا في إثراء هذا المشهد.
من ناحية أخرى، اكتسبت الأنشطة الصوفية في الأناضول، التي يعود تاريخها إلى العصر السلجوقي والأيوبي، طابَعا مؤسَّسيّا. وقد أحاطت هذه الطرق الصوفية بالحياة الاجتماعية في الأناضول من جميع جوانبها من خلال أنشطتها في مجالات السياسة والعلم والفن والأدب والاقتصاد. ففي أواخر العصر السلجوقي في الأناضول، برزت العديد من الطرق الصوفية، ومن بينها المَولوية التي أخذت اسمها من جلال الدين الرومي، المنحدر من عائلة هاجرت من منطقة خراسان إلى الأناضول. وقد تميز الرومي بخطاب تجاوز المألوف في الفكر والممارسة الصوفية التقليدية التي كانت سائدة في المجتمع الأناضولي في القرن الثالث عشر. ومن خلال هذا الخطاب الفريد، استطاع الرومي أن يحقق شهرة واسعة تتجاوز الحدود الدينية والمذهبية والجغرافية، متميزا بذلك عن معاصريه.
تهدف هذه المقالة إلى تسليط الضوء على أصالة الخطاب الصوفي لجلال الدين الرومي الذي تجاوز حدود الأناضول، واستكشاف رؤيته الشاملة للإنسان. ولتحقيق هذه الغاية، سنعتمد على تحليل الخطابات الواردة في كتابه "المثنوي"، وذلك باستخدام مقاربةٍ نوعية، بغية فهم كيفية تحول الرومي إلى شخصية عالمية.

Keywords

التصوف, الأناضول, جلال الدين الرومي, الخطاب الصوفي, الزمان والمكان

Basic Elements in Mawlānā Jalāl al-Dīn Rūmī's Discourse beyond the Borders of Anatolia

Abstract

Anatolia, home to many cultures and civilizations, was introduced to Islam in the 7th century AD. From the 9th century onwards, new settlements and local administrations formed by the intensive migration of Turks transformed Anatolia into an important Islamic cultural centre. In this process, Sūfism understanding developed in Iraq and Iran affected the religious life in Anatolia, and Sūfīs coming from the Khorasan region further revitalized this structure. On the other hand, Sūfī activities in Anatolia dating back to the Seljuk and Ayyubid periods became institutionalized. With their activities in the fields of politics, science, art, literature, and economics, these Sūfī orders encircled the social life in Anatolia. Mawlaviyya, one of the orders that emerged in the last period of the Anatolian Seljuk State, takes its name from Mawlānā Jalāl al-Dīn Rūmī, who belonged to a family that migrated here from the Khorasan region. Mawlana emerged with a discourse that transcended the traditional Sūfī thought and practices familiar to the 13th-century Anatolian society. With this discourse, unlike his contemporaries, he reached a recognition that transcended religious, sectarian, and regional boundaries. This article deals with the originality of Mawlānā Jalāl al-Dīn Rūmī's Sūfī discourse that transcends time and space and, his general discourse on humanity. It aims to examine how Mawlānā became a universal personality based on his discourses in his work Masnawī and to analyse the subject with the data to be obtained with the qualitative approach method.

Keywords

Sûfîsm, Anatolia, Mawlana Jalal al-din al-Rumi, Sûfî Discourse, Time and Space

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin Anadolu’nun Sınırlarını Aşan Söyleminde Temel Unsurlar

Abstract

Pek çok kültür ve medeniyete ev sahipliği yapan Anadolu, milâdî VII. yüzyılda İslam’la tanışmıştır. XI. yüzyıldan itibaren Türklerin yoğun göçüyle oluşan yeni yerleşim alanları ve yerel yönetimler Anadolu’yu önemli bir İslam kültür merkezine dönüştürmüştür. Bu süreçte Irak ve İran’da gelişen tasavvuf anlayışı Anadolu’daki dinî yaşamı etkilemiş, Horasan bölgesinden gelen sûfîler de bu yapıyı daha da canlandırmışlardır. Diğer taraftan Anadolu’da Selçuklu ve Eyyûbî dönemine kadar uzanan tasavvufî faaliyetler kurumsal bir hal almıştır. Siyaset, ilim, sanat, edebiyat ve iktisat alanlarındaki faaliyetleriyle bu tarikatlar Anadolu’daki toplumsal hayatı çepeçevre kuşatmıştır. Anadolu Selçuklu Devletinin son döneminde ortaya çıkan tarikatlardan Mevlevîlik, adını Horasan bölgesinden buraya göç eden bir aileye mensup olan Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’den almaktadır. Mevlânâ, XIII. yüzyıl Anadolu toplumunun aşina olduğu geleneksel tasavvufî düşünce ve uygulamaları aşan bir söylemle ortaya çıkmıştır. Bu söylemiyle de çağdaşlarından farklı olarak din, mezhep ve bölgesel sınırları aşan bir tanınırlığa ulaşmıştır. Bu makale Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’nin Anadolu’nun sınırlarını aşan tasavvufî söyleminin özgünlüğünü ve insana dair genel söylemini konu edinmiştir. Mevlânâ’nın Mesnevî adlı eserindeki söylemlerinden hareketle nasıl evrensel bir kişiliğe dönüştüğü hususunun incelenmesi ve nitel yaklaşım yöntemi ile elde edilecek verilerle konunun tahlil edilmesi amaçlanmaktadır.

Keywords

Tasavvuf, Anadolu, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Sûfî Söylem, Zaman ve Mekân

References

• Ayas, Mehmet Rami. Türkiye’de İlk Tarikat Zümreleşmeleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. “Mevlânâ’nın Evrensel Sevgi ve Hoşgörü Anlayışı”. Marife 3(2007), 29-44.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. “Mevlânâ’nın Tasavvufî Düşünce Kaynakları”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 19(2007).
• Çetin, Osman. “Horasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Gök, Bilal. Türk-İslam Sanatları Tarihi. Malatya: Fidan Yayınları, 2018.
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah et-Tancî, Rihletu İbn Battûta (Tuhfetü’n-nüzzâr fî garâibi’l-emsâr ve ‘acâibi’l-esfâr). Takdim ve Tahkik: Abdulhâdî et-Tâzî. Ribat: Akâdîmiyyetu’l-Memleketi’l- Mağribiyye, 1997.
• Kara, Mustafa. “Doğumunun 800. Yılında Mevlânâ ve Mevlevîlik”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(2006), 1-22.
• Karaduman, Hicret. Teşekkül Döneminde Nişabur'da Tasavvuf (Hicrî 3.-5. Asırlar). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kavak, Abdulcebbar. “Seyyah İbn Battûtâ’nın Gözüyle 14. Asır İran Toplumunda Tasavvuf”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2020/25.
• Maraşlı, Savaş. “Anadolu Orta çağ Türk İslam Sanatında İki Dinamik: Mevlevîlik ve Bektâşîlik”. Anadolu’da Bir Kurucu Akıl: Hacı Bektâş-ı Veli. Ed. Bülent Kara Kayseri: İncir Yayıncılık, 2017.
• Mevlânâ. Divan-ı Kebir. Farsçadan çeviren: Abdülbâki Gölpınarlı. (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Özköse, Kadir. “Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin Düşünce Dünyası”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırmalar Dergisi 20(2007), 79-92
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin. Mesnevî. Terceme ve Şerheden: Tahirü’l-Mevlevî. İstanbul: Şamil Yayınevi, t.s. Tomar Cengiz. “Şam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 38/311-315.
• Yeniterzi, Emine. Mevlânâ Celâleddin Rûmî. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Çetinkaya, Bayram Ali. Şems Mevlânâ Dostluğu Benlik Duvarından Kerpiç Koparmak. İstanbul: İnsan Yayınları, 1.Basım, 2009.
• Özköse, Kadir. “Selçuklu Toplumunda Tasavvufî Hayatın Sosyo-Kültürel, Siyasal Ve Dinî Sahaya Tesiri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Haziran 2014), 11-42.
• Eflâkî, Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri I. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973. (ilk baskı)
• Mevlâna. Mevlânâ’nın Rubâileri. çev. M. Nuri Gençosman. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Özcan, Nuri. "Mevlevî Âyini". Tdv İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Aralık 2024. Https://İslamansiklopedisi.Org.Tr/Mevlevi-Ayini
• Gürer, Betül- Ulupınar, Hamide. “Tasavvufî Sembolizm Açısından Mevlevî Semâ Âyini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 59/1 (Haziran 2023), 110-119. https://doi.org/10.5152/ilted.2023.23338
• Rûmi, Mevlânâ Celâleddin. Şark İslam Klasikleri: Mesnevî. çev. Veled Çelebi İzbudak. 2.cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1995.
• Rûmi, Mevlânâ Celâleddin. Şark İslam Klasikleri: Mesnevî. çev. Veled Çelebi İzbudak. 6.cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1988.
• Rûmi, Mevlânâ Celâleddin. Şark İslam Klasikleri: Mesnevî. çev. Veled Çelebi İzbudak. 3.cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1995.
• Rûmi, Mevlânâ Celâleddin. Şark İslam Klasikleri: Mesnevî. çev. Veled Çelebi İzbudak. 5.cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1995.
• Rûmi, Mevlânâ Celâleddin. Şark İslam Klasikleri: Mesnevî. çev. Veled Çelebi İzbudak. 4.cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1995.
• Yakıt, İsmail. Mevlânâ’ da Aşk Felsefesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2011.
• Küçük, Osman Nuri. Fusûsu’l- Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017. 3. Baskı