TÜRKİYE'S POLICIES IN THE PROCESS OF SECURITISING THE BLACK SEA

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 779 - 809, 31.07.2025

Serdar Çukur

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1524958

Abstract

The primary purpose of this study is to analyze Türkiye's policies to ensure the security of the Black Sea. The main argument of the study is that Türkiye has been seen to be various in the security of the Black Sea. The following conclusions were reached in this study, which was designed by archive search. Firstly, the Black Sea as an object of reference has been approached from a security perspective. Second, there are periodical differences in the developments threatening the security of the Black Sea. Third, the statements of political actors in Türkiye point to the security of the state in particular and the region in general. Fourthly, it has been observed that the periodical threats experienced by Türkiye in the Black Sea are also covered in the press. Finallay, Türkiye has taken various measures to overcome the security problem in the Black Sea from the past to the present, such as relations with states, membership in the organisation and expanding its military forces, especially naval forces. Based on all these results, the study is organized into two parts. In the first part, the Copenhagen School, one of the theories of international relations, will be evaluated. In these evaluations, the history of the theory, the important names that contributed to the establishment and development of the theory, the concepts that are discussed through the works of the representatives of the theory, and the securitization approach will be discussed respectively. In the final section, an overview of the Black Sea will be provided, followed by a discussion of the securitisation process of the Black Sea from the establishment of Türkiye to the present day.

Keywords

Copenhagen School , Securitisation , Black Sea , Türkiye

TÜRKİYE’NİN KARADENİZ’İ GÜVENLİKLEŞTİRME SÜRECİNDE İZLEDİĞİ POLİTİKALAR

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’nin Karadeniz’in güvenliğini sağlamada uygulamış olduğu politikaları incelemektir. Çalışmanın temel savı, Türkiye’nin Karadeniz’in güvenliğinde çeşitlilik yaşandığı görülmüştür. Bilimsel çalışmaların taranmasıyla tasarlanan bu çalışmada ulaşılan sonuçlardan birincisi, Türkiye, referans nesnesi olarak Karadeniz’e güvenlik terimi üzerinden yaklaşmıştır. İkincisi, Karadeniz’in güvenliğinin tehdit edilmesinde yaşanan gelişmelerin dönemsel olarak farklılık arz ettiği görülmüştür. Üçüncüsü, geçmişten günümüze Türkiye’deki siyasi aktörlerin açıklamalarında Karadeniz’in bölgesel olarak güvenliğine işaret ettikleri görülmüştür. Dördüncüsü, Türkiye’nin Karadeniz’de yaşadığı güvenlik tehlikesine dönemin basınında da yer bulmuştur. Sonuncusu, Türkiye, geçmişten günümüze kadar Karadeniz’de yaşamış olduğu güvenlik sorunun üstesinden gelmek adına veya devletlerle kurmuş olduğu ilişki, örgüte üye olmak ve askeri kuvvetlerini özelde deniz kuvvetlerini genişleterek gibi çeşitli önlemler almıştır. Tüm bu sonuçlar temelinde çalışma iki bölüm üzerinden kurgulanmıştır. Birinci bölümde, uluslararası ilişkiler teorilerinden bir tanesi olan Kopenhag Okulu hakkında sırasıyla teorinin tarihine, teoriye katkı sağlayan önemli isimlere, teorinin önemsediği kavramlara ve güvenlikleştirme yaklaşımı üzerinde durulacaktır. Sonuncu bölümde, öncelikle Karadeniz hakkında kısa bilgilere yer verilecek, ardından Türkiye’nin kuruluşundan günümüze kadar Karadeniz’in güvenlikleştirme süreci üzerinde durulacaktır.

Keywords

Kopenhag Okulu , Güvenlikleştirme , Karadeniz , Türkiye

References

• Abadan, Y. (1945, 1 Ekim). Boğazlar meselesinde son durum. Cumhuriyet .
• Abadan, Y. (1945, 13 Eylül). Boğazlarımız ve amerikan tezi. Cumhuriyet .
• Akgül Açıkmeşe, S. (2008). Kopenhag okulu ve realist güvenlik çalısmaları’nda aktör, tehdit ve politika: Avrupa güvenliği üzerine bir değerlendirme (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Akın, İ. ve Bayer, D. (2018). Montreux (montrö) boğazlar sözleşmesi; Türk boğazlarının hukuksal ve siyasal rejimi. Hasret Çomak vd. (Ed.). Karadeniz Jeolitiği içinde. İstanbul: BETA.
• Akşam . (1940, 3 Haziran). Başvekilin Türk milletine hitabesi.
• Anadolu Ajansı. (2023). Kırım’ın yasa dışı ilhakının üzerinden 9 yıl geçti. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/yEaq3.
• Armaoğlu, F. (2020). 20.yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap.
• Balamir Coşkun, B. (2014). Kopenhag okulu ve güvenlikleştirme: değişen güvenlik ortamı, zorluklar, fırsatlar ve meydan okumalar. Tayyar Arı (Ed.). Post Modern Uluslararası İlişkiler Teorileri-2 içinde Bursa: Dora Yayıncılık.
• Balcı, A. (2020). Kopenhag okulu yaklaşımları ekseninde bölgesel işbirliği ihtimallerinin analizi: Türkiye-Rusya-İran örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Balık, İ. (2019). Karadeniz’e kıyısı bulunan ülkelerin karadeniz’deki balıkçılık yetki alanları ve balıkçılık faaliyetleri, Acta Aquatica Turcica, 15(2), 117-125.
• Başlamış, C. (1995, 1 Mayıs). Kafkasya’da sessiz işgal. Milliyet .
• Batur, N. (1993, 26 Ağustos). Moskova’ya rest. Milliyet .
• Baysal, B. ve Lüleci, Ç. (2015). Kopenhag okulu ve güvenlikleştirme teorisi. Güvenlik Stratejileri, 11(22), 61-96.
• BBC. (2008). Erdoğan: Bütünlük korunmalı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/3ScCB.
• Burcu Çörten, B. (2008). Güncel uluslararası politikada karadeniz’in yeri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Buzan, B. (2015). İnsanlar, Devlet & Korku. E. Çıtak vd. (Çev.), İstanbul: Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi, 2015.
• Buzan, B., Waever, O. ve Wilde, J. D. (1998). Security: A new framework for analysis, ABD: Lynne Rienner.
• Büyüktuğrul, A. (1969). Büyük Atamız ve Türk Denizciliği, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Caşin, M.H. (2012). SSCB ile ilişkiler. H. Çakmak (Ed.). Türk dış politikası: 1919-2012 içinde, Ankara: Platin.
• Gürdeniz, C. ve Yüceliş, E. (Eds.) (2000). Cumhuriyet donanması (1923-2000). İstanbul: Seyir Hidrografi ve Oşinografi Daire Başkanlığı.
• Cumhuriyet . (1936, 11 Nisan). Boğazlar meselesi: Hükümetimiz alakadar devletlere müracaate karar verdi.
• Cumhuriyet . (1936, 14 Temmuz). Boğazların tahkimindeki gayemiz, samimi olarak selametimizin teminidir.
• Cumhuriyet . (1936, 23 Haziran). Türkiye’nin en hassas noktası Boğazlardır.
• Cumhuriyet . (1945, 12 Temmuz). Dış bakanımızın yaptığı demeç.
• Cumhuriyet . (1945, 2 Kasım). Milli şefin tarihi nutku.
• Çakır, U. (2023). Devlet ve güvenlik kavramı: İngiltere ve Rusya’nın realizm ve Kopenhag Okulu açısından analizi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
• Çapat, H. (2008). Kopenhag okulu çerçevesinde bölgesel güvenlik kompleksi kavramı ve karadeniz’de AB-ABD Güvenlik algılamaları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü).
• Çelik, A. (2013). İnsani güvenliği iç güvenlik bağlamında yeniden düşünmek: Türk polis teşkilatı örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü).
• Daver, A. (1936, 12 Nisan). Boğazların tahkimi en büyük hakkımızdır. Cumhuriyet .
• Daver, A. (1936, 25 Haziran). Boğazlar meselesi, Karadeniz meselesi. Cumhuriyet .
• Demirci, S. (2011). Belgelerle Lozan: Taktik- stratejik- diplomatik mücadele 1922-1923, (Moralı, M. Çev.) 1.Baskı, İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Deutsche Welle. (2008). Rus-Gürcü savaşı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/eo8Wq.
• Dilan, H. B. (1998). Atatürk dönemi Türkiye’nin dış politikası (1923-1939). Bursa: Alfa Yayıncılık.
• Dilek, V. (2019). Kopenhag okulu teorik yaklaşımları çerçevesinde Arap baharı olaylarının orta doğu güvenliğine etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Efesoy, C. (2024). Rusya-Ukrayna Savaşı’nın gölgesinde Karadeniz’de mayın temizleme çabaları. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/NakVt.
• Elekdağ, Ş. (1993, 28 Kasım). Rus tümenleri yeniden doğu sınırımızda. Milliyet .
• Euronews. (2022). Ukrayna krizinde son durum | Erdoğan: NATO artık tavrını belirlemeli. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/p0fIsJk.
• Gönlübol, M. ve Sar, C. (1973). Atatürk ve Türkiyenin dış politikası (1919-1938). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gönlübol, M. (1969). Barış zamanında sahil sularının ( karasuları ve bitişik bölge) hukuki statüsü. Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• Gönlübol, M. ve Kürkçüoğlu, Ö. (1987). 1973-1983. M. Gönlübol (Ed.). Olaylarla Türk dış politikası cilt II. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Gönlübol, M. ve Ülman, A.H. (1987). 1945-1965 dönemi: a) Genel durum. M. Gönlübol (Ed.). olaylarla Türk dış politikası içinde. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Griffiths, M., Roach, S.C. ve Salamon, M. S. (2011). Uluslararası ilişkilerde temel düşünürler ve teorileri. CESRAN (çev.).Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Güleryüz, M. (2013). Kopenhag okulu bağlamında Türkiye’nin doğu Akdeniz enerji güvenliğindeki yeri (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Halkın . (1936, 13 Nisan). Boğazlar meselesi için verdiğimiz notanın metni.
• Huysmans, J. (1998). Revisiting copenhagen: or, on the creative development of a security studies agenda in europe, European Journal of International Relations, 4(4), 479-505.
• İnan,Y. (1986). Türk boğazlarının siyasal ve hukuksal rejimi, Ankara: Gazi Üniversitesi Basın- Yayın Yüksekokulu Matbaası.
• İslam Ansiklopedisi (tarih yok). Karadeniz, Erişim adresi: 19.05.2024. https://l24.im/Ru3H.
• Ketenci, A. (2022). Rusya-Ukrayna savaşının gölgesinde Karadeniz’in güvenliği. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/4drM.
• Koca, F. (2010). Kırım’ın ekonomik özellikleri ve karadeniz ekonomik işbirliğindeki önemi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü).
• Kohen, S. (1994, 14 Nisan). Rusya gündemden düşmüyor. Milliyet.
• Kohen, S. (1994, 5 Şubat). Kafkasya’da oynanan oyun. Milliyet.
• Kökçam, S. (2021). Rusya’nın Karadeniz’deki askeri varlığı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/SJs0pCV.
• Kuran, S. (2009). Uluslararası deniz hukuku. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Kurt, S. (2017). Karadeniz güvenlik mimarisinin oluşumu ve Türkiye’nin rolü (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• McSweeney, B. (1996). Identity and security: Buzan and the copenhagen school. Review of International Studies, 22: 81-93.
• Meray, S.L. (1960). Devletler hukukuna giriş (cilt 1). Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• Milli Güvenlik Kurulu. (2008). 21 Ağustos 2008 tarihli toplantı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://tls.tc/HtZ8j.
• Milli Savunma Bakanlığı. (2023). Millî savunma bakanı Yaşar Güler; gazete, televizyon ve ajansların Ankara temsilcileri ile buluştu. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/FvbC.
• Milli Savunma Bakanlığı. (tarih yok). Deniz karakol. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://tls.tc/z0GtU.
• Milliyet . (1951, 5 Kasım). Sovyetlerin bize verdikleri nota.
• Milliyet . (1952, 24 Şubat). Garip bir bulgar notası.
• Milliyet . (1962, 1 Kasım). Üsler hem tehlike hem de garanti.
• Milliyet . (1962, 23 Ekim). Amerika Küba’yı abluka altına aldı.
• Milliyet . (1962, 24 Ekim). Taraflar birbirini atom harbi ile tehdit ediyor.
• Milliyet . (1962, 25 Ekim). Müttefikler Karşı vazifemizi yapacağız.
• Milliyet . (1962, 25 Ekim). Rusya harbe yol açacak her türlü hareketten kaçınacak.
• Milliyet . (1962, 26 Ekim). Amerika ile Rusya anlaşma yoluna girdi.
• Milliyet . (1962, 27 Ekim). Küba için görüşmelere başlandı.
• Milliyet . (1962, 28 Ekim). Krusçev Türkiyedeki üsleri pazarlık konusu yapıyor.
• Milliyet . (1962, 29 Ekim). Rusya Kübadaki üslerini söküyor.
• Milliyet . (1966, 14 Ocak). İnönü’nün Johnson’a cevabı.
• Milliyet . (1975, 5 Şubat). Ecevit: NATO ortak güvenlik kavramını yeniden ele alınmalı.
• Milliyet . (1975, 9 Şubat). Ecevit: Artık ABD’ye güvenemeyiz.
• Milliyet . (1980, 24 Ocak). Partiler, dış politikada birlik ve beraberlik istedi.
• Milliyet . (1980, 28 Ocak). İslam dayanışması için zaman geldi.
• Milliyet . (1991, 14 Şubat). Ankara’dan SSCB’ye uyarı.
• Milliyet . (1992, 26 Mart). Avrupa güvenlik ve işbirliği konferansına katılan dışişleri bakanı Çetin uyardı: Kafkaslar ’da barış tehlike’de.
• Milliyet . (1994, 10 Haziran). AKKA sulandırılamaz.
• Milliyet . (1995, 21 Kasım). Çiller: AKKA’da taviz yok.
• Nadi, Y. (1936, 14 Temmuz) . Montrö konferansı neticesiz kalamaz. Cumhuriyet .
• Nadi, Y. (1939, 7 Eylül). Bize nispet bugünkü vaziyet. Cumhuriyet .
• NTV. (2024). Rusya - Ukrayna Savaşının 3. Yılı | Mete Çubukçu ile Pasaport. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://www.youtube.com/watch?v=SzQjA-oUokc.
• Polat, S. (Ed.) (2003). Denizlerin koruyucuları. Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Merkez Daire Başkanlığı Basımevi.
• Resmi Gazete. (1949). Gümrük kanunu.
• Resmi Gazete. (1964).Karasuları kanunu.
• Resmi Gazete. (1966). Türkiye cumhuriyeti limanlarını, hava üslerini ve hava alanlarını ziyaret edecek veya karasularında harekât yapacak olan yabancı deniz ve hava kuvvetlerinin uyması gereken hususlara dair yönetmelik.
• Resmi Gazete. (1979). Yabancı silahlı kuvvetlere ait gemilerin Türk karasularından geçişleri, Türk iç sularına ve limanlarına gelişleri ve bu sulardaki hareket ve faaliyetlerine ilişkin yönetmelik.
• Resmi Gazete. (1980).Türkiye cumhuriyeti hükümeti ile sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği hükümeti arasında türkiye cumhuriyeti ve sovyet sosyalist cumhuriyetleri birliği arasındaki karadeniz’de kıta sahanlığı sınırlandırması hakkında anlaşmanın onaylanmasının uygun bulunduğuna ilişkin kanun.
• Resmi Gazete. (1983). Yabancı silahlı kuvvetlere bağlı gemilerin Türk içsularına ve limanlarına gelişleri ve bu sulardaki hareket ve faaliyetlerine ilişkin yönetmelik.
• Resmi Gazete. (1986). Bakanlar kurulu kararları.
• Resmi Gazete. (1998). Türkiye cumhuriyeti ile bulgaristan cumhuriyeti arasında mutludere/rezovska deresi mansap bölgesindeki sınırın belirlenmesi ve iki ülke arasında karadeniz’de deniz yetki alanlarının sınırlandırılması anlaşmasının onaylanmasının uygun bulunduğuna dair kanun.
• Saka, N. (1940, 13 Mart). Türkiye’nin emniyet sahası. Akşam .
• Sertel, M. Z. (1939, 7 Eylül). Sovyet rusyanın vaziyeti. Tan .
• Sönmezoğlu, F. (2006). II. Dünya savaşı’nda günümüze Türk dış politikası. İstanbul: Der Yayıncılık.
• Sönmezoğlu, F. (2015). İki savaş sırası ve arasında Türk dış politikası (1914-1945). İstanbul: Der Yayıncılık.
• Sönmezoğlu, F. (2016). Soğuk savaş dönemi Türk dış politikası (1945-1991). İstanbul: Der Yayıncılık. Şen, O. ve Açıkgöz, C. (2022). Türkiye'nin Doğu Akdeniz'i Güvenlikleştirme Üçgeni: Söylemler, görseller, eylemler. Alternatif Politika, 14 (1), 142-175.
• Dışişleri Bakanlığı (08.08.2008). NO:141 - 08 Ağustos 2008, Güney Osetya’daki çatışmalar hk. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/dUb.
• Dışişleri Bakanlığı (14.08.2008). NO:144 - 10 Ağustos 2008, Dışişleri Bakanı Sayın Ali Babacan’ın Gürcistan Dışişleri Bakanı Eka Tkeşelaşvili ile Yaptığı Telefon Görüşmesi Hk. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/ZTRLmp4.
• Dışişleri Bakanlığı (2014). Dışişleri Bakanı Davutoğlu “Türkiye olarak Kırım’da gerginliğin azaltılması ve sorunların çözülmesi için her türlü katkıyı yapmaya hazırız”. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/L8ob7H.
• Tan . (1936, 22 Haziran).Boğazlar konferansı bugün 16 da Montröde toplanıyor.
• Tatar, V. ve Şadan, G.(2018). İkinci dünya savaşı dönemi Türkiye’nin karadeniz politikası, H. Çomak vd. (Ed.). Karadeniz jeolitiği içinde: İstanbul: BETA.
• TBMM Tutanak. (1926). Gümrük kanununun bazı maddelerinin tadiline dair kanun.
• TBMM Tutanak. (1927).Askerî memnu mıntıkalar kanunu.
• Terzi, H. (2007). Türk boğazları siyasi tarihi ışında karadeniz’deki mevcut durum (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü).
• Toker, M. (1963, 18 Şubat). Füzesiz Türkiye ve kuzeydeki komşumuz. Milliyet .
• Trt Haber. (2023). Bakan Fidan: Türkiye, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün sağlanması konusunda kararlı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/Jpxno.
• Tuncer, H. (2017). Türk dış politikası 2.Cilt: Cumhuriyet Dönemi (1920-2002). Ankara: Kaynak Yayınları.
• Uçarol, R. (2019). Siyasi tarih cilt I (1789- 1914). İstanbul: Der Yayıncılık.
• Uçarol,R. (2019). Siyasi tarih cilt II (1914-2014). İstanbul: Der Yayınları.
• Ulus . (1935, 2 Mart). Yeni kabineyi İsmet İnönü kurdu.
• Yel, S. (2009). Değişen dünya şartlarında karadeniz ve boğazlar meselesi (1923-2008). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Yeni Asya.(2015). Erdoğan: Rusya’nın Kırım’ı ilhakını tanımıyoruz. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/KWuk2F.
• Yılmaz, S. (2017). Karadeniz’de stratejik dengeler değişiyor. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/Bzinq3.
• Yirmidört.tv. (2024). Avrupa’nın ihtiyacı duyduğu mola için kritik viraj! Türkiye’nin arabulucu rolü çare olabilir. Erişim tarihi: 21.07.2024. https://l24.im/Bp97wPq.