Arap Baharı Sonrası Türkiye-Suudi Arabistan İlişkilerinin Kaygan Zeminde Değişen Dinamikleri: Ayrışan/Benzeşen Faktörler

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 761 - 791, 25.07.2024

Sevda Korhan , Yusuf Çınar

https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1332804

Abstract

Ortadoğu siyasetinin oluşturulmasında Türkiye ve Suudi Arabistan önemli iki aktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma 2002-2023 yılları arasında Türkiye ve Suudi Arabistan’ın karşılıklı ilişkilerinde etkili olan dış politika parametrelerini ele almaktadır. Akabinde iki ülkenin dış politika ilişkilerinde işbirliği çerçevesi ve çatışma olasılıkları analiz edilmektedir. Bu bağlamda her iki ülkenin Ortadoğu ekseninde benzer dış politikalar geliştirebildiği gibi ayrıştığı konular da bulunmaktadır. Arap Baharı sonrasında hem Türkiye hem de Suudi Arabistan dış politikada kırılmalar yaşamıştır. Bu kırılmaların neticesinde hem Türkiye hem Suudi Arabistan Ortadoğu’da önceliklerini yeniden belirlemek zorunda kalmışlardır. Nitekim her iki ülkenin birbirleri ile siyasal ve sosyal birçok farklılıklara sahip olması çok uzun süreli işbirliklerini pek mümkün kılmamaktadır. Bu çalışma, her iki ülkenin karşılıklı ilişkilerinde çıkarları çerçevesinde nispi işbirlikleri yapabildikleri sonucuna varmıştır.

Keywords

türkiye, suudi arabistan, nispi işbirliği, ortadoğu

Changing Dynamics of Türkiye-Saudi Arabia Relations after the Arab Spring: Seperation/Similar Factors

Abstract

Turkey and Saudi Arabia appear as two important actors in the formation of the Middle East policy. This study deals with the foreign policy parameters that were effective in the mutual relations of Turkey and Saudi Arabia between 2002-2023. In this context, the framework of cooperation and the possibilities of conflict in the foreign policy relations of the two countries are analyzed. In this context, both countries can develop similar foreign policies in the Middle East axis, but there are also issues where they diverge. After the Arab Spring, both Turkey and Saudi Arabia experienced ruptures in foreign policy. As a result of these ruptures, both Turkey and Saudi Arabia had to redefine their priorities in the Middle East. Indeed, the fact that both countries have many political and social differences with each other makes long-term cooperation unlikely. This study has concluded that both countries can make relative cooperation within the framework of their interests in their mutual relations.

Keywords

Türkiye, Saudi Arabia, Relative Cooperation, Middle East

References

• Al Arabiya, (2016, 26 Nisan). Full text of Saudi Arabia’s Vision 2030. Access date: 30.03.2023, https://web.archive.org/web/20190911072205/https://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/04/26/Full-text-of-Saudi-Arabia-s-Vision-2030.html.
• Al Jazeera Turk, (2014, 6 Mart). Körfez’de ‘İhvan’ gerilimi. Erişim tarihi: 05.03.2023, http://www.aljazeera.com.tr/haber/korfezde-ihvan-gerilimi.
• Al Jazeera Turk, (2015, 12 Şubat). Suud Faysal: İhvan'la sorunumuz yok. Erişim tarihi: 06.04.2023, http://www.aljazeera.com.tr/haber/suud-faysal-ihvanla-sorunumuz-yok.
• Anadolu Ajansı, (2022, 29 Nisan). Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Suudi Arabistan ziyaretine ilişkin paylaşım. Erişim tarihi: 01.05.2023.
• Arsu, Ş. (2011, 22 Kasım). Turkish Premier Urges Assad to Quit in Syria. The New York Times. Access date: 07.06.2023. http://www.nytimes. com/2011/11/23/world/middleeast/turkish-leader-says-syrian-president-should-quit.html.
• Atalay, O. (2014, 21 Ekim). Türkiye, BM üyeliği ve onurlu yalnızlık. Yeni Akit. Erişim tarihi: 26.04.2023. https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/osman-atalay/turkiye-bm-uyeligi-ve-onurlu-yalnizlik-8138.html.
• Ataman, M. (2007). Suudi Arabistan 2006. İnat K. ve Ataman M. (Eds.), Ortadoğu Yıllığı 2006, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 217-246.
• Ataman, M. (2012). Turkish-Saudi Arabian relations during the Arab uprisings: Towards a strategic partnership? Insight Turkey, 14 (4), 121-136.
• Ataman, M. (2018, 3 Aralık). ABD’nin Ortadoğu Siyaseti Kaos Üretiyor. SETA. Erişim tarihi: 27.04.2023. https://www.setav.org/abdnin-ortadogu-siyaseti-kaos-uretiyor/.
• Ayhan, V. (2009, 10 Haziran). Türkiye-Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) Yüksek Düzeyli Stratejik Diyalog Toplantısının Önemi. ORSAM, Erişim tarihi: 21.05.2023, http://orsam.org.tr/turkiye-korfez-isbirligi-konseyi-kik-yuksek-duzeyli-stratejik-diyalog-toplantisinin-onemi/.
• BBC News, (2017, 23 Haziran). 4 Arap ülkesinden Katar’a: Türkiye’nin üssünü kapat. Erişim tarihi: 08.03.2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-40378655.
• BBC, (2014, 1 Eylül). IŞİD: Nereden besleniyor, finans kaynakları ne? Erişim tarihi: 03.01.2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/09/140901_isid_nasil_ayakta.
• BBC, (2015, 16 Eylül). Esad: Türkiye, IŞİD ve El Nusra’yı destekliyor. Erişim tarihi: 30.02.2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/09/150916_esad_rusya.
• BBC, (2018, 14 Aralık). Cemal Kaşıkçı cinayeti: ABD Senatosu oybirliğiyle Suudi Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ı sorumlu tuttu. Erişim tarihi: 21.05.2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46562344 (14.12.2018).
• BBC, (2023, 29 Mart). Suudi Arabistan, Şanghay İşbirliği Örgütü’ne katılma kararı aldı. Erişim tarihi: 05.05.2023. https://www.bbc.com/turkce/articles/c72dd87krgko.
• CNN Türk, (2018, 11 Aralık). TIME dergisi Cemal Kaşıkçı’yı ‘Yılın Kişisi’ seçti. Erişim tarihi: 18.05.2023. https://www.cnnturk.com/dunya/time-yilin-kisisi-cemal-kasikci-secildi.
• Cumhuriyet, Suudi Arabistan ile Suriye, diplomatik ilişkileri yeniden başlatacak. Erişim tarihi: 24.03.2023. https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/suudi-arabistan-ile-suriye-diplomatik-iliskileri-yeniden-baslatacak-2064292.
• Çelikkol, O. (2018, 11 Aralık). Kaşıkçı cinayeti, Yemen ve Suriye’de gelişmeler. Hürriyet. Erişim tarihi: 17.05.2023. http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/oguz-celikkol/kasikci-cinayeti-yemen-ve-suriyede-gelismeler-41047433.
• Çiçek, N. (2023, 17 Temmuz). Türkiye, Suudi Arabistan’ın 819 milyar dolarlık pastasından ne kadar pay alacak? Independent Türkçe, Erişim tarihi: 18.05.2023. https://www.indyturk.com/node/648191/yazarlar/t%C3%BCrkiye-suudi-arabistan%C4%B1n-819-milyar-dolarl%C4%B1k-pastas%C4%B1ndan-ne-kadar-pay-alacak.
• Danışman, J. (2011, 26 Mart). Türkiye’nin Libya politikasına eleştiri. Deutsche Welle, Erişim tarihi: 11.03.2023. https://www.dw.com/tr/t%c3%bcrkiyenin-libya-politikas%c4%b1na-ele%c5%9ftiri/a-14943958.
• DEİK, Suudi Arabistan Bilgi Notu. Eylül 2022. Erişim tarihi: 18.05.2023. https://www.deik.org.tr/uploads/suudi-arabistan-bilgi-notu-eylul-22.pdf.
• Demmelhuber, T. (2019). Playing the diversity card: Saudi Arabia’s foreign policy under the Salmans. The International Spectator, 54(4), 109-124.
• Duran, B. (2021, 1 Mayıs). Suudi Arabistan ve İran neden yakınlaşıyor? SETA. Erişim Ttarihi: 30.03.2023. https://www.setav.org/suudi-arabistan-ve-iran-neden-yakinlasiyor/.
• Ennis, C. A. ve Momani, B. (2013). Shaping the Middle East in the Midst of the Arab Uprisings: Turkish and Saudi foreign policy strategies. Third World Quarterly, 34(6), 1127-1144.
• Erboğa, A. (2016, Mart). Arap Baharı sonrası Körfez güvenliği ve savunmacı aktivizm. SETA, Analiz 154, Erişim tarihi: 21.03.2023, https://setav.org/assets/uploads/2016/03/arap-bahari-sonrasi-korfez-guvenligi-ve-savunmaci-aktivizm-pdf.pdf.
• Fawcett, L. (2017). States and Sovereignty in the Middle East: Myths and Realities. International Affairs, 93(4), 789–807.
• Gadjiev, A. (2015, 26 Mart). Türkiye, Yemen’e operasyonu neden destekliyor? Sputnik, Erişim tarihi: 02.02.2023. https://tr.sputniknews.com/columnists/201503261014649689/.
• Göksedef, E. (2016, 11 Nisan). Suudi Arabistan Kralı’nın kritik ziyareti. Al Jazeera Turk, Erişim tarihi: 20.03.2023. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/suudi-arabistan-kralinin-kritik-ziyareti.
• Gürcanlı, Z. (2009, 3 Şubat). Gül’den Suudi Arabistan’a 4 çağrı, Hürriyet, Erişim tarihi: 06.05.2023, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/gulden-suudi-arabistana-4-cagri-10916809.
• Hazbun, W. (2018). Regional Powers and the Production of Insecurity in the Middle East. Menara Working Papers, (11), 1-20.
• Hürriyet, (2006, 8 Ağustos). 40 yıl sonra ilk ziyaret. Erişim tarihi: 27.02.2023, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/40-yil-sonra-ilk-ziyaret-4886590.
• Hürriyet, (2015, 26 Mart). Türkiye, Yemen’e başlatılan operasyona destek verdiğini açıkladı. Erişim tarihi: 05.03.2023. http://www.hurriyet.com.tr/dunya/turkiye-yemene-baslatilan-operasyona-destek-verdigini-acikladi-28562488.
• Hürriyet, (2017, 12 Temmuz). Körfez Krizi’nde flaş gelişme: Katar’a 4 ülkenin ortak bildirisinde ABD detayı. Erişim tarihi: 22.01.2023. http://www.hurriyet.com.tr/dunya/korfez-krizinde-yeni-cephe-katardan-3-ulkeye-flas-suclama-40517157.
• Independent Türkçe, (2023, 13 Mart). The Guardian: Depremler Esad’ın beklediği geri dönüş şansını sundu. Erişim tarihi: 01.04.2023. https://www.indyturk.com/node/616541/dünya/guardian-depremler-esadın-beklediği-geri-dönüş-şansını-sundu.
• İnat, K. (2014, 3 Şubat). Türkiye-AB ilişkilerinin rasyonel boyutu. SETA, Erişim tarihi: 04.01.2023, https://www.setav.org/turkiye-ab-iliskilerinin-rasyonel-boyutu/.
• Jones, D. (2017, 29 Kasım). Turkey’s Love Affair with Saudi Arabia On the Rocks. Voa News. Access date: 21.04.2023, https://www.voanews.com/a/turkey-love-affar-wth-saud-araba-on-the-rocks/4141746.html.
• Karaman, İ. S. (2019). Perikles dönemi ve Atina (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırklareli.
• Kaygusuz, B. (2023, 17 Mart). 5 soruda Türkiye-Mısır ilişkileri: Dünü, bugünü, geleceği. Erişim tarihi: 04.04.2023. https://www.indyturk.com/node/617276/dünya/5-soruda-türkiye-mısır-ilişkileri-dünü-bugünü-geleceği.
• Keskin, A. (2015, 28 Eylül). Türkiye - İran ilişkileri: 13 yılın en kötü dönemi. Al Jaazera Turk. Erişim tarihi: 18.05.2023. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/turkiye-iran-iliskileri-13-yilin-en-kotu-donemi.
• Kennedy School of Government ve Harvard University, (2013). Saudi Arabia’s New Foreign Policy Doctrine in the aftermath of the Arab Awakenin’g, Access date: 10.01.2023, https://www.belfercenter.org/sites/default/files/legacy/files/PrinceTHKSPublicLecture.pdf
• Kuran, Timur (2021). Yollar Ayrılırken Ortadoğu’nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü, İstanbul: YKY.
• Kurubaş, E. (2014). Arap Baharında Türk Dış Politikası ve Türkiye’nin Ortadoğuda’ki Konumun Etkisi, Ankara: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları.
• Milliyet, (2010, 9 Haziran). BM’de Türkiye’nin İran oyu hayır oldu. Erişim tarihi: 07.05.2023. http://www.milliyet.com.tr/bm-de-turkiye-nin-iran-oyu-hayir-oldu/dunya/haberdetay/09.06.2010/1248838/default.htm.
• Murinson, A. (2006). The strategic depth doctrine of Turkish foreign policy. Middle Eastern Studies, 42 (6), 945-964.
• Müderrisoğlu, O. (2018, 6 Aralık). Cemal Kaşıkçı gerçeğini dünyaya anlattı. Sabah. Erişim tarihi: 30.04.2023. https://www.sabah.com.tr/yazarlar/muderrisoglu/2018/12/06/kasikci-gercegini-dunyaya-anlatti.
• Neuhof, F. (2013, 4 Ocak). Taqa signs $12bn coal plant deal with Turkey. Access date: 16.01.2023. https://www.thenational.ae/business/taqa-signs-12bn-coal-plant-deal-with-turkey-1.576277.
• Oktav, Ö. Z. (2015). Opportunities and Challenges in GCC-Turkey Relations. Ö. Z. Oktav, H. S. Ertem (der.), GCC-Turkey Relations: Dawn of a New Era, Gulf Research Centre Cambridge.
• Oktav, Ö. Z. (2018). Quo vadis Turkey-GCC states relations? A Turkish perspective. Insight Turkey, 20(2), 107-124.
• Oktav, Ö. Z. ve Ertem, H. S. (2015). Introduction: shaping a new era in Turkey-GCC relations. Ö. Z. Oktav, H. S. Ertem (der.), GCC-Turkey Relations: Dawn of a New Era, Gulf Research Centre Cambridge.
• Oxford Gulf and Arabian Peninsula Studies Forum, (2017). Turkey-GCC trade and business relations. Access date: 20.04.2023, https://daphnis.wbnusystem.net/~wbplus/websites/AD2902892/files/turkey-gcc_tarde_and_business_relations_2017.pdf.
• Özel, S. (2022, Haziran). Uluslararası hukuk açısından Cemal Kaşıkçı cinayeti. DÜHFD, 27(46), 169-199.
• Özev, M. H. (2016). Siyasi ekonomik çıkarlar ve kimlik politikaları çerçevesinde 1929-2015 arası Türkiye-Suudi Arabistan ilişkileri. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 2 (2), 11-28.
• Resmî Gazete, (2007, 4 Kasım). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Suudi Arabistan Krallığı Hükümeti Arasında Güvenlik, Uyuşturucu Ve Psikotrop Maddelerle Mücadele Alanında İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Sayı 26690. Erişim tarihi: 15.05.2023, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/11/20071104-1.
• Resmî Gazete, (2009, 26 Haziran). Türkiye-Suudi Arabistan Karma Ekonomik Komisyonu Dokuzuncu Dönem Toplantısı Protokolü, Sayı 27270. Erişim tarihi: 25.05.2023, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/06/20090626-3.htm.
• Reuters, (2013, 29 Eylül). Egypt received $7 billion of promised $12 billion in Gulf aid - central bank. Access date: 30.05.2023. https://uk.reuters.com/article/uk-egypt-finances/egypt-received-7-billion-of-promised-12-billion-in-gulf-aid-central-bank-idukbre98s05n20130929.
• Sıradağ, A. (2016, 15 Nisan). İran krizi kıskacında Türkiye ve Suudi Arabistan ilişkileri. Al Jazeera Turk, Erişim tarihi: 30.04.2023, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/iran-krizi-kiskacinda-turkiye-ve-suudi-arabistan-iliskileri.
• Sofuoğlu, Y. (2023, 11 Mart). 3 soruda Suudi Arabistan - İran mutabakatı. Independent Türkçe. Erişim tarihi: 30.03.2023. https://www.indyturk.com/node/616186/dünya/3-soruda-suudi-arabistan-iran-mutabakatı.
• Sputnik, (2017, 13 Ocak). Rusya, Türkiye ve İran’dan üçlü Suriye görüşmesi. Erişim tarihi: 01.03.2023. https://tr.sputniknews.com/rusya/201701131026764923-iran-turkiye-rusya-suriye-gorusmesi/.
• Sputnik, (2017, 22 Kasım). Soçi’deki üçlü zirveden tarihi karar: Suriye Ulusal Diyalog Kongresi toplanacak. Erişim tarihi: 04.03.2023. https://tr.sputniknews.com/rusya/201711221031107199-putin-erdogan-ruhani-soci-suriye-zirvesi/.
• Şahin, G. ve Güzel, S. (2021, Kasım). Orta Doğu güvenliğinde yeni açılımlar ve İbrahim Antlaşması. MAKU SOBED, (34), 15-28.
• Şimşek, Y. (2015, 1 Nisan). Keskin: Türkiye-İran ilişkilerinde ‹tehlike çanı' çalıyor”, Sputnik, Erişim tarihi: 02.04.2023. https://tr.sputniknews.com/columnists/201504011014759882/.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (t.y.). Türkiye - Suudi Arabistan siyasi ilişkileri. Erişim tarihi: 02.04.2023. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-suudi-arabistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, (t.y.). Arap Devletleri Ligi (AL). Erişim tarihi: 19.02.2023,
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, (t.y.). Türkiye - Filistin siyasi ilişkileri, Erişim tarihi: 17.02.2023, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-filistin-siyasi-iliskileri.tr.mfa.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı, (t.y.). Türkiye- Suudi Arabistan ekonomik ve ticari ilişkileri, Erişim tarihi: 21.02.2023, http://www.mfa.gov.tr/suudi-arabistan-ekonomisi.tr.mfa.
• T24, (2016, 8 Ağustos). Wikileaks’in kurucusu: Darbe girişiminin arkasında ABD ve Suudi Arabistan var! Erişim tarihi: 06.06.2023. https://t24.com.tr/haber/wikileaksin-kurucusu-darbe-girisiminin-arkasinda-abd-ve-suudi-arabistan-var,353911.
• Takvim, (2017, 10 Kasım). Erdoğan: İslam’ın ılımlısı ılımsızı olmaz İslam tekdir! Erişim tarihi: 22.04.2023. https://www.takvim.com.tr/guncel/2017/11/10/erdogan-islamin-ilimlisi-ilimsizi-olmaz-islam-tekdir.
• Talbot, V. (2013, Haziran). Turkey-GCC relations in a transforming Middle East. Italian Institute for International Political Studies, Analiz 178, Access date: 03.05.2023, https://www.ispionline.it/sites/default/files/pubblicazioni/analysis_178_2013.pdf.
• Taş, H. (2022). Erdoğan and the Muslim Brotherhood: an outside-in approach to Turkish foreign policy in the Middle East. Turkish Studies, 23(5), 722-742.
• Taştekin, F. (2018, 18 Ekim). Cemal Kaşıkçı neden önemli, Suudi gazeteciye ne oldu? BBC. Erişim tarihi: 21.04.2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45859422.
• Thukydides, (2020). Peloponnessos Savaşları, İstanbul: Belge Yayınları.
• Trade Arabia, (2013, 5 Aralık). Qatar ready to invest in Turkey power project. Access date: 03.01.2023. http://www.tradearabia.com/news/OGN_247730.html.
• Uzer, U. (2011). Türkiye-İsrail ilişkilerinde bunalım. Ortadoğu Etütleri, 2(2), 137-168.
• Venetis, E. (2014). The struggle between Turkey & Saudi Arabia for the leadership of Sunni Islam. The Middle East Research Projects, (39), 1-12.
• Vurdu, S. A. (2023, 6 Şubat). Suudi Arabistan’ın Dış Ticareti. İMMİB. Erişim tarihi: 20.02.2023. https://immib.org.tr/tr/suudi-arabistanin-dis-ticareti.
• Waltz, K. (2021). Uluslararası Politika Teorisi. (O. S. Binatlı, Çev.) Ankara: Phoenix.
• Yackley, A. J. (2011, 14 Mart).Turkey Opposes any NATO operation in Libya. Reuters, Access date: 16.01.2023. https://www.reuters.com/article/us-libya-turkey-idustre72d49d20110314.
• Yazıcıoğlu, Y. (2013, 7 Kasım). ABD - İran Yakınlaşması Türkiye’yi Etkiler. Voa News. Erişim tarihi: 27.03.2023. https://www.amerikaninsesi.com/a/abd-iran-yakinlasmasi-turkiyeyi-etkiler/1785706.html.
• Yolcu, F. H. (2020). Ortadoğu’da askeri denge ve ittifaklar: I. Dünya Savaşı’ndan Yeni Dünya Düzeni’ne bir süreç analizi. SEFAD, (43), 467-496.