Endonezya’nın Şerif Hidayetullah Devlet İslam Üniversitesi’nde Tefsir Alanında Hazırlanan Doktora Tezlerinin Tasnif ve Analizi

Year 2023, Issue: 4, 29 - 76, 17.10.2023

Eyyüp Tuncer

https://doi.org/10.55709/tetkik.4.1312655

Abstract

Şerif Hidayetullah Devlet İslam Üniversitesi Endonezya’nın en eski ve en meşhur üniversitelerinden biridir. “Endonezya’nın İslam Penceresi” olarak kabul edilmektedir. Yarım asır boyunca bilim, kültür, sanat gibi alanlarda önemli katkılarda bulunan, ulusal kalkınma ve toplumsal refahı arttırmayı amaçlayan bir kurumdur. Şerif Hidayetullah Üniversitesi tarihi süreçte birkaç merhaleden geçerek günümüzdeki kalitesini ve verimliliğini yakalamıştır. Bu çalışmada kuruluşundan günümüze kadar söz konusu üniversite bünyesinde tamamlanan tefsir ile alakalı doktora tezlerinin tasnif ve analizi yapılmıştır. İlk dönem tefsir çalışmaları, Endonezya’nın kültür kodlarıyla ve tarihi geçmişiyle paralellik arz etmektedir. Endonezya’da 2000’li yılların başında demokratik ve reform hareketlerinin başlamasıyla Şerif Hidayetullah Devlet İslam Üniversitesi yeniden öğrenci yetiştirmeye başlamış, buna bağlı olarak tefsir çalışmaları gittikçe zenginleşmiştir. Tespitlerimize göre 1988-2021 yılları arasında 185 adet doktora tezi çalışması yapılmıştır. Bunların birçoğu doğrudan tefsir ile alakalı iken birkaçı Arap dili, kelam gibi alanlarda yapılmasına rağmen tefsir ile ciddi irtibatları bulunmasından dolayı tefsir çalışmalarına dâhil edilmiştir. Muhteva açısından tezlerin şahıs, eser, kavram, tarih, dil, kıraat olmak üzere altı başlık altında toplanılması mümkündür. İslamilik (Keislaman), bilimsellik (Keilmuan), Endonezyalılık (Keindonesiaan), evrensellik (Globalisme) olmak üzere dört esası benimseyen üniversite, Endonezce tefsir literatürüne sağladığı katkıyı sürdüreceği anlaşılmaktadır. Bu anlamda Endonezya’nın en önde gelen yükseköğretim kurumu olan Şerif Hidayetullah Devlet İslam Üniversitesi’nde doktora programında yapılan akademik tefsir çalışmalarının Türkiye’de tanınması ve tanıtılmasının alana katkı sağlayacağı düşüncesiyle bu çalışma yapılmıştır.

Keywords

İslami İlimler, Tefsir, Doktora Tezi, Endonezya, Şerif Hidayetullah Devlet İslam Üniversitesi

Classification and Analysis of Doctoral Theses Prepared in the Field of Tafsīr at Syarif Hidayatullah State Islamic University Jakarta

Abstract

Syarif Hidayatullah State Islamic University Jakarta is one of Indonesia’s oldest and the most well-known universities. It is considered as the “Islamic Window of Indonesia”. It is a contemporary institution that has made significant contributions to science, culture, and the arts for a half century and aspires to improve social welfare and national progress. Through several historical stages, the university has reached its current level of effectiveness and quality. In this study, PhD theses on tafsir from the time the university was founded until the present were categorized and examined. It is seen that the first period of tafsir studies have parallels with the cultural codes and historical past of Indonesia. With the beginning of the democratic and reform movements in the early 2000s, the university has started to train students again actively. Accordingly, it is observed that the studies of tafsīr are getting more prosperous and more diversified. According to our findings, 185 doctoral theses were conducted between 1988 and 2021. While most of these are directly related to tafsīr, a few of them are included in tafsīr studies because they have serious links with tafsir, although they are conducted in fields such as Arabic language and kalām. In terms of content, it is possible to categorize the theses under six headings: person, work, concept, history, language, and qira‘at. The university, which adopted the four principles which are Islam (Keislaman), knowledge-ingenuity (Keilmuan), Indonesianism (Keindonesiaan), and universalism (Globalisme), is thought to continue to add to the literature of Indonesian tafsir. It is believed that the academic tafsīr research carried out in the Ph.D. program of Syarif Hidayatullah State Islamic University, the foremost higher education institution in Indonesia, will contribute to the field by being acknowledged and promoted in Turkey.

Keywords

Islamic Sciences, Tafsīr, Ph.D. Thesis, Indonesia, Sharif Hidayatullah State Islamic University

References

• Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Kur’ânla Tefsiri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü, Doktora, 1988.
• Arif, Syaiful. “Kontradiksi Pandangan HTI atas Pancasila”. Jurnal Keamanan Nasional 2/1 (2016), 19–34. https://doi.org/10.31599/jkn.v2i1.36
• Attabi, Abi (ed.). Antologi Islam Nusantara di Mata Kyai, Habib, Santri dan Akamisi. Yogyakarta: Aswaca Pressindo, 2015.
• Azamat, Nihat, "Abdüssamed al-Pelimbânî". TDV İslam Ansiklopedisi. 1 Cilt. İstanbul: İSAM, 1988.
• Burhanudin, Jajat. Ulama Kekuasaan Pergumulan Elite Muslim dalam Sejarah Indonesia. Jagakarsa: Mizan, 2012.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulları Yayınları, 2012.
• Emre, Akif. Küreselliğin Fay Hattı. İstanbul: Yöneliş, 2001.
• Gelgeç, Sevim. Bir Yöntem Olarak Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi –Muhammed Emin Şinkîtî Örne-ği-. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2020.
• Gusmian, Islah. Khazanah Tafsir Indonesia: Dari Hermeneutika hingga Ideologi. Yogyakarta: LKİS, 1. Basım, 2013.
• Halimatussadiyah. Karakteristik Tafsir di Indonesia: Analisis Terhadap Tafsir Juz ‘Amma Risālat Al-Qawl Al-Bayān dan Kitāb Al- Burhān. Cakarta: Universitas Islam Negeri Syarif Hidayatul-lah, Doktora, 2020.
• Hasan, Hamka. Tafsir Jender: Studi Perbandingan antara Tokoh Indonesia dan Mesir. Cakarta: De-partemen Agama RI, 2009.
• Mujiburrahman vd. Integrasi Ilmu: Kebijakan dan Penerapannya dalam Pembelajaran dan Penelitian dı Beberapa UIN. Banjarmasin: Antari Press, 2018.
• Nada, Izzatun. Karakteristik Kafir menurut Harifuddin Cawidu dalam Buku "Konsep Kufr dalam Al-Qur'an". Universitas Islam Negeri Walisongo: Semarang, Skripsi, 2020.
• Nawawi, Fuad. Konstruksi Pengetahuan Pengkritik dan Pembela Qira’at Sab’ah: analisis perbandingan Pemikiran Zamakhshari dan Abu Hayyan Tentang Ragam Qira’at Al-Qur’an. Universitas Is-lam Negeri Syarif Hidayatullah: Cakarta, Doktora, 2020.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’ân’ı Kur’ân’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İla-hiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2008), 1–20.
• Pusat Bahasa. Kamus Bahasa Indonesia. Cakarta: DPN, 2008.
• Putra, Apria – Ahmad, Chairullah. Bibliografi Karya Ulama Minangkabau Awal Abad XX Dinamika Intelektual Kaum Tua dan Kaum Muda. Padang: Indonesia Heritage Centre, 2011.
• Rahman, Yusuf. “Abstracts of Dissertations and Theses on Qur'an dan Hadith”. Journal of Qur’an and Hadith Studies 2/2 (2013), 289–304. https://doi.org/10.15408/quhas.v1i2.1331
• Rohmah, Siti Ngainnur. Peneran Asbab al-Nuzul dalam Perspektif Muhammad Ali al-Sabuni dan Mu-hammad Quraish Shihab. Universitas Islam Negeri Syarif Hidayatullah: Cakarta, Doktora, 2018.
• Said, Julinar – Wulandari, Triana. Ensiklopedi Pahlawan Nasional. Cakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, 1995.
• Saifuddin – Wardani. Tafsir Nusantara: Analisis Isu-Isu Gender dalam Al-Mishbah Karya M. Quraish Shihab dan Tarjuman Al Mustafid Karya ‘Abd Al-Ra`uf Singkel. Yogyakarta: LKiS, 2017.
• Siddik, Dja'far. “Gerakan Pendidikan Al-Washliyah di Sumatera Utara”. Ulumuna 18/1 (2014), 59–80. https://doi.org/10.20414/ujis.v18i1.143
• Şimşek, Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası, 10. Basım, 2011.
• Sopian, Asep. Bahasa Kinesis dalam al-Quran. Cakarta: Syarif Hidayatullah, Doktora, 2020.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasının İlk Mutasavvıf Şairi Hamza Fansûrî’nin İkan Tunggal Şiiri Bağlamında Vahdet-i Vücûd Anlayışı”. İslam Tetkikleri Dergisi 11/1 (2021), 267–290. https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.853369
• Tuncer, Eyyüp. “Endonezya Menşeli Muhammediyye Cemiyetinin Tefsir Çalışması: at-Tanwir”. Sırat 3/2 (2022), 43–73. https://doi.org/10.56477/sirat.1179627
• Tuncer, Eyyüp. “Endonezya’da Reddiye Literatürü”. İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Taham-mül Ahlâkı IV. ed. Murat Serdar vd. 391–422. İstanbul: Seçil Ofset, 2022.
• Tuncer, Eyyüp. Endonezya’da Tefsir Çalışmaları ve Tefsir Ekolleri. Konya: Necmettin Erbakan Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2022.
• Tuncer, Eyyüp. “Endonezyalı Düşünür Hamka’ya Göre Tasavvuf ve Ahlâk İlişkisi”. Ahlâkın İnşa-sında Nebevî Yöntem. ed. Hasan Keskin vd. 101–117. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Dil Açısından Tefsir Çalışmalarının Mahiyeti”. Sırat 3/1 (2022), 29–51.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında İlk Tam Tefsir Çalışması: Beled Sûresi Bağlamında ‘Ter-cümânü’l-Müstefîd Üzerine Bir İnceleme”. Mütefekkir 9/18 (2022), 313–330. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219504
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Reformist Bir Hareket Olarak Kaum Muda: Endonezya ve Malezya Örneği”. Tetkik 2 (2022), 337–379. https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.74
• Tuncer, Eyyüp. Malezya’da Tefsir Çalışmaları. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Umam, Rozi El. Konsep Islam Nusantara: Kajian Ayat-Ayat Multikultural dalam Tafsir al-Azhar Karya Hamka dan Tafsir al-Misbah Karya M. Quraish Shihab. Surabaya: Universitas Islam Negei Sunan Ampel, Yüksek Lisans, 2018.
• Voorhoeve, Petrus. Bayan Tajalli: Bahan-bahan untuk Mengadakan Penyelidikan lebih Mendalam tentang Abdurrauf Singkel. çev. Aboe Bakar. Banda Aceh: Pusat Dokumentasi dan Informasi Aceh, 1980.
• Zen, Muhaimin. Al-Quran %100 Asli: Sunni-Syi'ah Satu Kitab Suci. Cakarta: Penerbit Nur Al-Huda, 2013.
• Zuhdi, M. Nurdin. Dinamika Studi Al-Qur'an dan Tafsir di Perguruan Tinggi Agama Islam Negeri. Yogyakarta: Parcasarjana UIN Sunan Kalijaga, 2019.
• Zuhdi, Susanto – Nursam (ed.). Kamus Sejarah Indonesia. 2 Cilt. Jakarta: Kemendikbud, 2017.