Çeviri, Tercüme, Tefsir Kavramlarının Tahlili ve Kur’an Çevirilerinde Yöntem Sorunu

Year 2024, Volume: 5 Issue: 2, 391 - 420, 31.12.2024

İdris Sağır

https://doi.org/10.53352/tevilat.1557612

Abstract

Çeviri, Akşit Göktürk’ün deyimiyle başka dillerin inşa ettiği başka dünyaların tanıtılmasıdır. Yani dillerin dilidir çeviri. O halde çevirmen, çevirmeye talip olduğu metnin dilinin dünyasına hâkim olduktan sonra, hedef dilde aslına uygun bir tarzda kendi sanatını da katarak yeni bir inşa sürecini başlatmış demektir. Çeviri, tek tek sözcüklerin anlamlarını, hedef dilin gramatik kuralları içerisinde yeniden sıralamak değil; manayı o dilde yeniden oluşturmaktır. Çeviri yapmak birçok zorluklar içermektedir ne kadar başarılı bir tercüme yapılmış olursa olsun, herhangi bir dilde yazılmış bir metnin başka bir dile mutlak tercümesinden bahsedilemez. Hele bu, edebi metin hüviyetinde, sözlü bir dil yapısına sahip Kur’ân ise aynısıyla tercüme etmenin imkânı neredeyse yok gibidir. Son yüzyılda ülkemizde yapılan meal çalışmalarında “çeviri kuramı”na dair epistemolojik bilgi eksikliğine dayalı bir “yöntem sorunu”nun olduğu anlaşılmaktadır. Bunun, Kur’ân tercümesindeki tezahürü; “bağlam sorunu”, “sözcüğün kullanım şekline bağlı sorunlar”, “üslup sorunu”, “dil mantığı sorunu”, “Kur’ân’ın iç düzeninden ve sözlü bir hitap olmasından kaynaklı sorunlar” vs. olarak görülmektedir. Önemli olan bir başka sorun ise çeviri tekniği açısından kullanışlı bir yöntem olmayan “lafzî tercüme”dir. Araştırmanın gayesi; var olan bu sorunları alanda yapılan çalışmalardan elde edilen bulgularla destekleyerek ilgili kavramlar çerçevesinde tartışmak ve Kur’ân çevirisine metodolojik bir katkı sağlayabilmektir.

Keywords

Tefsir, Kur’an, Çeviri, Tercüme, Metot.

Ethical Statement

Bilimsel eser yazmanın gerektirdiği etik kuralların ihlali durumunda tüm sorumluluğun tarafıma ait olduğunu beyan ederim.

Supporting Institution

Yok

Project Number

Yok

Thanks

Yok

Analysis of the Concepts of ‘Translation’, ‘Interpretation’, ‘Tafsir’ and the Problem of Methodology in Qur'anic Translations

Abstract

Translation, as Akşit Göktürk puts it, is the introduction of other worlds built by other languages. In other words, translation is the language of languages. Therefore, once the translator has mastered the world of the language of the text that he or she aspires to translate, it means that he or she has started a new construction process in the target language by adding his or her own art in a style that is in accordance with the original. Translation is not about reordering the meanings of individual words within the grammatical rules of the target language; it is about reconstructing the meaning in that language. Translation involves many difficulties and no matter how successful a translation may be, there can be no absolute translation of a text written in one language into another. Especially if it is the Qur'an, which is a literary text and has an oral language structure, it is almost impossible to translate it exactly. It is understood that there is a “methodological problem” based on the lack of epistemological knowledge of “translation theory” in the translation studies conducted in our country in the last century. The manifestation of this in the translation of the Qur'an is seen as “the problem of context”, “problems related to the way the word is used”, “the problem of style”, “the problem of language logic”, “problems arising from the internal organization of the Qur'an and the fact that it is an oral address”, etc. Another important problem is “literal translation” which is not a useful method in terms of translation technique. The aim of the research is to discuss these problems within the framework of the relevant concepts by supporting them with the findings of the studies conducted in the field and to make a methodological contribution to the translation of the Qur'an.

Keywords

Tafsir, Quran, Translation, Interpretation, Method

Project Number

Yok

References

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurmu Yayınları, 1975.
• Aksan, Doğan. Anlambilim Konuları Ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi, 2006.
• Aksan, Doğan. Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yayınevi, 2004.
• Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meali. çev. Süleyman Ateş. Istanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihî (Tabakatu’ı-Müfessrîn). İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil. es-Sıhâhu Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l- Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn, 1407.
• Chomsky, Noam. Dilin Mimarisi. çev. lsa Kerem Bayırlı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Culler, Jonathan. Saussure. çev. Nihal Akbulut. İstanbul: Afa Yayınları, 1985.
• Cündioğlu, Dücane. Kur’an Çevirilerinin Dünyası. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Cürcânî, Ali İbn. Muhamed es-Seyyid eş-Şerif. Tarifat- Arapça Türkçe Terimler Sözlüğü-. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân tarihi. İstanbul: IFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Demirci, Muhsin. “Tefsirin Tanımı ve Niteliği”. 57-80. Eskişehir: Anadolu Ünv. Yayınları, 2010.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Ülke Yayın Haber Tic. Ltd. Şti, 1994.
• Durmuş, İsmail. “Üslûb”. İslam Ansiklopedisi. 42/383-385. Istanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Durmuş, Zülfikar. “Dilbilim Açısından Meallere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/1 (2010), 7-37.
• Göktürk, Akşit. Sözün Ötesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• İbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Cemâluddîn Muhammed İbn Mükrim. Lisânu’l- Arap. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 1414.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Jansen, J.J.G. Kur’an’a Bilimsel- Filolojik- Pratik Yaklaşımlar. Ankara: Fecr Yayınları, 1993.
• Karakaya, Mehmet Murat. Kur’an’ın Anlaşılmasında Dil Problemi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2003.
• Kırca, Celal. “Kur’an’ın Türkçe Çevirilerinde Metodolojik Anla(ma)ma Sorunları”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/40 (2014), 9-32.
• Koçak, Süleyman. “Açık ve Anlaşılır Bir Kur’an Çevirisinin Temel İlkeleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XII/1 (2008), 299-323.
• Miras, Kamil. “Kur’an-ı Kerim Tercümesi Hakkında”. Selamet Dergisi 83/4 (1949), 16.
• Öz, Asım. Cemil Meriç Kitabı “Bu Ülkeyi Yeniden Düşünmek”. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Özgel, İshak. Kur’an Mealleri Sempozyumu-eleştiriler ve öneriler-. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Öztürk, Mustafa. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Meal ve Tefsir’in Serencamı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Pak, Zekeriya. “30. Cüz’ün Çevirisi ve Çeviri Üzerine Bazı Notlar”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2006), 29-68.
• Pak, Zekeriya. Kur’an Meâlleri Sempozyumu -eleştiriler ve öneriler-. II Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2010.
• Pak, Zekeriya. “Meallerde Parantez Kullanımının Gerekçeleri ve Anlama ve Dil Estetiği Açısından Yol Açtığı Problemler”. Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler-. 2/439-456. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Pak, Zekeriya. “Meallerdeki Çeviri Sorunları Üzerine Bir Örnek: ‘Kur’an’da Aynı Anlamı İçeren Mükerrer İfade Kalıplarının Farklı Tercümesi’”. İslami Araştırmalar Dergisi 17/1 (2004), 27-39.
• Pala, İskender. “İskender Pala Leyla İle Mecnunu Anlattı”. Haber. İstanbul 11. 10 Aralık 2016. Erişim 27 Mayıs 2020. http://www.istanbultimes.com.tr/basaksehir/iskender-pala-leyla-ile-mecnunu-anlatti-h37235.html
• Paret, Rudi. Ker’ân Üzerine Makaleler. çev. Ömer Özsoy. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1995.
• Polat, Fethi Ahmet. “Dirayet Ağırlıklı Tefsirler”. Tefsir-el Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. 175-224. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebu Bekir. el-İtkân fÎ Ulûmi’l- Kur’an. çev. Komisyon. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1987.
• Türk Dil Kurumu, (TDK). “Güncel Türkçe Sözlük”. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 04 Mart 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Uygur, Nermi. Dilin Gücü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1994.
• Ünal, Mehmet. “Tefsire Giriş”. Tefsir-el Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. 107-114. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2002.
• Wehr, Hans. A Dictionary of Modern Written Arabic. New York: Spoken Language Services, İnc., 1976.
• Yazıcı, Gülgün. “Hasan Basri Çantay’dan Yaşar Nuri Öztürk’e Kur’an Meallerinde Türkç.enin Serüveni”. Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Yılmaz, Hasan. “Elmalılı ve Çantay’ın ‘Mukaddimeleri’ Özelinde ‘Çeviri Olgusu’ ve ‘Kur’an Meallerine’ Dair”. Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2008), 93-119.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Kur’an İlimleri Menâhilu’l-İrfân Tercümesi. 2 Cilt. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2015.
• iletişim. Erişim 27 Mayıs 2020. https://sozluk.gov.tr/?kelime=ileti%C5%9Fim%20arac%C4%B1