Aktüel Hadisçilik ya da Sünnet’in Çağa Taşınması: Mevlânâ’nın Mirası Işığında Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 213 - 242, 30.06.2025

Yusuf Acar

https://doi.org/10.53352/tevilat.1714905

Abstract

Hadis-sünnet ilişkisi ve bunların neliği ile Sünnetin Müslümanlar için değişmeyen bir karaktere ve davranışlar haline nasıl dönüştürülebileceği olmak üzere ilm-i hadisin iki ana problematiği vardır. Bugüne kadar yapılan temel hadis kaynaklarından şerhlerde ve rical edebiyatından usûlî çalışmalarda genellikle hadis ilimleri maksat ve mevzu olarak bütün kesafetini teoriye ve tekniğe yöneltmiştir. Hadis alanında ortaya konan literatürün ve üretilen bilginin tamamına yakını daha ziyade ulemanın ihtiyaç duyacağı bilgi niteliğinde olup dini ilimlerde uzmanlaşmış kişilere hitap etmektedir. Sünnet’in aktüel değeri ya da çağa taşınması olarak adlandırdığımız ikinci problematiğe dair çalışmalar ise son derece sınırlı kalmıştır. Hadis ilimlerinin nihaî hedefinin, Hz. Peygamber’in değişmeyen ve karaktere dönüşmüş davranışlarından oluşan Sünnet’inin günümüz insanınca bireysel ve toplumsal hayatta içselleştirilmesi olduğunda şüphe yoktur. Dolayısıyla aktüel olarak sünnete uymanın ve gündelik hayata aktarmanın nasıl gerçekleşeceğini, alanda oluşan devasa literatürün semeresi olarak da değerlendirmek mümkündür ki, sevad-ı azamı asıl ilgilendiren de budur. Bu araştırmada Mevlâna’nın hadis ve sünnete müracaat yöntemi incelenerek Sünnetin asrın idrakine sunulmasında takip edilmesi faydalı olabilecek bazı temel ilkeler ortaya konmaya çalışılmaktadır.

Keywords

Hadis , Sünnet , Aktüel , Yöntem , Mevlâna.

Current Hadithism or Conveying the Sunnah to the Age: An Evaluation in Light of Rumi’s Legacy

Abstract

The science of ḥadīth (ʿilm al-ḥadīth) revolves around two primary problematics: the relationship between ḥadīth and Sunnah, including their essential nature, and how the Sunnah—characterized by the Prophet's immutable and exemplary behaviors—can be transformed into enduring character traits and daily practices for Muslims. Most of the scholarly work produced to date, ranging from primary ḥadīth sources and their commentaries to biographical and methodological literature, has primarily addressed the first of these issues. Nearly all of the knowledge generated within the field has catered primarily to the needs of scholars and specialists in religious sciences. In contrast, studies addressing the second problematic—what may be termed the contemporary relevance or actualization of the Sunnah—remain notably limited. Yet, there is no doubt that the ultimate aim of ḥadīth sciences is the internalization of the Prophet Muhammad’s unchanging and character-forming behaviors in both individual and social spheres of contemporary life. Therefore, the question of how adherence to the Sunnah can be practically implemented and integrated into everyday life may itself be considered a vital outcome of the vast body of literature produced in the field—an outcome particularly pertinent to the broader Muslim community. This study examines Mawlānā Jalāl al-Dīn Rūmī’s approach to the use of ḥadīth and Sunnah, seeking to articulate certain fundamental principles that may prove beneficial in presenting the Sunnah in a manner comprehensible and relevant to the consciousness of the present age.

Keywords

Hadith , Sunnah , Current Issues , Method , Mawlana

References

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ’Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şu’ayb el-’Arnavut, ’Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. Mesnevî-i Şerif Şerhi. İstanbul, 1289.
• Atabay, Muharrem - Güneş, Adem. “Din Öğretiminde Metafor Tekniğine Dayalı Kavram Öğretimi ‘DKAB Dersi 11. Sınıf 3. Ünite Örneği’”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14/76 (2021), 720-739.
• Bağlıoğlu, Ahmet. “Mehmet Âkif’in Geleneksel Din Anlayışına Eleştirileri I”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2016), 29-45.
• Buḫârî, Ebû ’Abdillâh Muḥammed b. ’İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî el-. el-Câmi’u’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtaṣar min umûri Rasûlillâhi ṣallallâhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muḥammed Züheyr b. Nâṣır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1. Basım, 1422.
• Buz, Funda - Erul, Melike Rana. “Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeyinin Yolsuzluk Algı Endeksi Üzerindeki Etkisine İlişkin Bir Analiz”. International Journal of Public Finance 3/2 (2018), 233-248. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/613544
• Dilek, Mehmet. “Mevlânâ’nın Mecâlis-i Seba’da Kullandığı Hadisler ve Yorumları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/18 (2007), 187-198.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as̱ b. İsḥâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Ebû Yaʿlâ, Aḥmed b. ʿAlî b. el-Müs̱ennâ et-Temîmî el-Mevṣılî. el-Muʿcem. thk. İrşâdü’l-Hakk el-Eserî. Faysalabad: İdâretü’l-Ulûmi’l-Eseriyye, 1. Basım, 1407.
• Elbânî, Muḥammed Nâṣıruddîn el-. Ḍaʿîfü’l-Câmi‘i’ṣ-Ṣaġîr ve ziyâdetüh. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
• Elbânî, Muḥammed Nâṣıruddîn el-. Ṣaḥîḥu’l-Câmi‘i’ṣ-Ṣaġîr ve ziyâdetüh. 2 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-İslamî, 3. Basım, 1988.
• Erkaya, Musa. “Hz. Peygamber (s.a.v)’in Örnek Ahlâkının Günümüze Taşınmasında Hadis/Sünnetin Rolü”. 7-8 Mayıs 2010 Modern Çağda Ahlak Sempozyumu. 327-364. Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2012.
• Görmez, Mehmet. “Din ve Dindarlık”. Diyanet Aylık Dergi 265 (Ocak 2013), 01-02.
• Güllüce, Hüseyin. “Mevlânâ, Mesnevi ve Kur’an”. Diyanet İlmi Dergi 47/1 (2011), 75-88.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr ’Abdullâh b. Muḥammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-’Absî el-Kûfî. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1989.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr ʿAbdullah b. Muḥammed b. ʿUbeyd el-Ḳuraşî el-Baġdâdî. eṣ-Ṣamt ve âdâbü’l-lisân. thk. Ebû İsḥâḳ el-Ḥuveynî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1410.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr ʿAbdullah b. Muḥammed b. ʿUbeyd el-Ḳuraşî el-Baġdâdî. Ẕemmü’l-ġîbe ve’n-nemîme. thk. Beşîr Muḥammed ʿUyûn. Dımeşk-Riyâd: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1. Basım, 1992.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Yezîd Mâce el-Ḳazvînî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• İbnü’l-Mübârek, Ebû ʿAbdirraḥmân ʿAbdullāh b. Mübârek b. Vâḍıh el-Ḥanẓalî el-Mervezî. el-Cihâd. thk. Nezîh Hammâd. Tunus: ed-Dârü’t-Tunusiyye, 1. Basım, 1972.
• Kara, Mustafa. “Doğumunun 800. Yılında Mevlânâ ve Mevlevîlik”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2006), 1-22.
• Karapınar, Fikret. “Hz. Mevlânâ’nın Eserlerinde Hadis Kültürü”. Marife Dergisi 15/1 (2015), 117-137.
• Mevlânâ, Celâleddîn Muḥammed b. Muḥammed er-Rûmî. Dîvân-ı Kebîr. çev. Abdulbâkî Gölpınarlı. 7 Cilt. Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Mevlânâ, Celâleddîn Muhammed b. Muhammed er-Rûmî. Fîhî Mâ Fîh. çev. Meliha Ülker Anbarcıoğlu. İstanbul: Ataç, 10. Basım, 2020.
• Mevlânâ, Celâleddîn Muhammed b. Muhammed er-Rûmî. Mesnevî. ed. Mehmet Birekul. çev. Derya Örs - Hicabi Kırlangıç. 6 Cilt. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları No:125, 1. Basım, 2007.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtasar mine’s-sünen bi nakli’l-adli ani’l-adl an Rasûlillâh ṣallallâhü ʿaleyhi ve sellem. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.s.
• Nesâî, Ebû ’Abdirraḥmân Aḥmed b. Şu’ayb b. ’Alî en-. el-Müctebâ mine’s-süneni ’an Rasûlillah. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Hadis İlminde Alan Evrilmesi”. İslâmiyât 6/4 (2003), 105-120.
• Özafşar, Mehmet Emin. “‘Hadisin Neliği’ Sorunu ve Akademik Hadisçilik”. İslâmiyât 3/1 (2000), 33-53.
• Özbaran, M. Hakan. “Yolsuzluk ve Bu Alanda Mücadele Eden Uluslararası Örgütler ve Birimler”. Sayıştay Dergisi Temmuz-Aralık (2003), 17-34.
• Rûyânî, Ebû Bekir Muḥammed b. Hârûn er-. Müsnedü’r-Rûyânî. thk. Eymen Ali Ebû Yemânî. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 1431.
• Saʿîd b. Manṣûr, Ebû ʿOs̱mân Şu‘be el-Horasânî. es-Sünen. thk. Habîbü’r-Rahmân el-Âzamî. Hind: Dârü’s-Selefiyye, 1. Basım, 1982.
• Tirmiẓî, Ebû ’Îsâ Muḥammed b. ’Îsâ b. Sevre es-Sülemî et-. el-Câmi’u’l-muḫtaṣar mine’s-sünen an Rasûlillâh ve ma‘rifetu’ṣ-ṣaḥîḥ ve’l-ma‘lûl ve mâ ‘aleyhi’l-‘amel. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1998.
• Yaran, Cafer Sadık. “‘Mevlânâ’nın Yedi Öğüdü’: Evrensel Erdemler, Kozmik Temellendirmeler ve Aidiyet Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2007), 21-48.
• Yardım, Ali. Hadis I-II. İstanbul: Damla Yayınevi, 1. Basım, 2017.
• Yardım, Ali. Hadis Kıvılcımları (Şihâbü’l-Ahbâr Tercümesi). İstanbul: Damla Yayınevi, 2. Basım, 2007.
• Yardım, Ali. Mesnevî Hadisleri. İstanbul: Damla Yayınevi, 1. Basım, 2008.
• Yüceer, Mustafa. “Mevlânâ’nın Dîvân-ı Kebîr’inde İktibas ve Telmih Yoluyla Yer Alan Rivayetler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (Aralık 2022), 491-512. https://doi.org/10.18505/cuid.1079510.
• Yüceer, Mustafa. “Mevlânâ’nın Fîhi Mâ Fîh İsimli Eserinde Hadis Kullanımı (Tahrîc ve Tenkîd Bağlamında)”. Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi 2/2 (2018), 197-237.