Türk Folklor Araştırmaları Dergisinde Tarımsal Üretim Süreçleri Bağlamında Geleneksel Bilgi Belleği

Yıl 2025, Sayı: 370, 92 - 121, 11.01.2025

Zeynep Nagihan Kahveci

https://doi.org/10.61620/tfa.55

Öz

İnsanın yaşamsal faaliyetini sürdürebilmesiyle doğa ve beslenme arasında temel bir ilişki vardır. Hayatta kalabilmek için beslenmesi gereken insan doğayla ilk etkileşimini bu dürtü üzerinden kurmuştur. Doğayla girdiği etkileşimler neticesinde yaşamın her alanına dair geleneksel bir bilgi belleği oluşturmuştur. Bu bilgi belleğini oluşturmasını sağlayan çevresine dair yaptığı gözlem ve yaşadığı deneyimlerini aktarabilme becerisidir. Geleneksel bilgi belleğinin gözleme, deneyime içinde bulunan şartlara bağlı olarak uyum sağlayıcı olması insanın birbirinden farklı pek çok çevrede yaşamını sürdürmesine neden olmuştur. Geleneksel bilgi belleğini beslenmeden barınmaya, giyim kuşamdan sağlığa kadar birçok alanda görebilmek mümkündür. Ancak çalışmanın sınırlılıkları gereği burada tarımsal üretim faaliyetleri bağlamında geleneksel bilgi belleğine odaklanılacaktır. Konuyu somut örnekler üzerinden inceleyebilmek için İhsan Hınçer tarafından kurulan ve 1949-1980 yılları arasında yayımlanmış olan Türk Folklor Araştırmaları dergisi tarımsal üretim faaliyetleri konulu yazılar özelinde taranmıştır. Taramalar neticesinde elde edilen yazılarda tarımsal üretim sürecine dair ekim, dikim öncesi, sırası, sonrası aşamaları, kullanılan araç gereçler, halk takvimi, tarımsal üretimin inanç-inanış ve sözlü kültürel ifade boyutunu anlatan yazılara ulaşılmıştır. Yazılar arasında tarım folkloru konusunu ele alan ve çalışma alanı olarak değerlendirenler de bulunmaktadır. Dergideki bu yazılar, tarımsal üretim faaliyetlerinin aşamaları, kullanılan araç-gereç diğer bir ifadeyle maddi kültür unsurları hakkında geleneksel bilgi belleğine dair bilgi vermesinin yanı sıra inanç- inanışa bağlı olarak ritüelistik yanını ve sözlü kültürel ifade boyutunu da göstermektedir. Dahası bu yazılar aracılığıyla tarımsal üretim faaliyetleri üzerinden yazıldıkları dönemden bugüne yaşanan kültür değişmelerini görebilmek de mümkün olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Folklor Araştırmaları dergisi, geleneksel bilgi belleği, geleneksel ekolojik bilgi, halk bilgisi, tarım.

Traditional Knowledge Memory Regarding Agricultural Production Processes in the Turkish Folklore Research Journal

Öz

Traditional knowledge memory is a comprehensive repository encompassing almost every aspect of life, created through human interactions
with nature to ensure survival. It is the ability of humans to observe their
surroundings and convey the experiences they have lived, which enables
the formation of this knowledge system. The adaptability of this knowledge
to specific conditions through observation and experience has enabled
humans to sustain life in diverse environments. Traditional knowledge
memory can be observed in various domains, including nutrition, shelter,
clothing, and health. However, due to the limitations of the study, the focus
here will be on traditional knowledge systems in the context of agricultural
production activities. To examine the topic with concrete examples, articles
on agricultural production activities published in the journal Turkish Folklore
Research, founded by İhsan Hınçer and published between 1949 and 1980,
were analyzed. These articles provided insights into the stages of
agricultural production—pre-sowing, sowing, and post-harvest—tools and
equipment used, folk calendars, and the dimensions of agricultural
production related to beliefs, rituals, and oral cultural expressions. Among
these, there are studies addressing agricultural folklore and treating it as a
research field. The articles in the journal not only shed light on the stages of
agricultural production and the tools and equipment used, which represent
material culture elements, but also illustrate the ritualistic and oral cultural
expression dimensions tied to beliefs. Furthermore, these articles make it
possible to trace cultural changes over time, from the period they were
written to the present, through the lens of agricultural production activities.

Anahtar Kelimeler

Turkish Folklore Research journal, traditional knowledge memory, traditional ecological knowledge, folk-lore, agricultural folklore

Kaynakça

• Alangu, T. (2020). Türkiye folkloru el kitabı. (İ. Görkem, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi. Altınışık, N. (1976). Ankara’nın Akbaş köyünde imece. Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 16, Sayı: 323, s. 7668-7670.
• Atay, T. (2004). Gelenekçilikle karşı-gelenekçiliğin gelgitinde Türk "gelenekçi" muhafazakârlığı. A. Çiğdem (Ed.) Modern Türkiye'de Siyasi DüşünceMuhafazakârlık (154-178). İstanbul: İletişim.
• Barsh, R. L. (1999). Indigenous knowledge and biodiversity. D. A. Posey (Ed.). Cultural and Spiritual Values of Biodiversity (73-76). London; Nairobi: Intermediate Technology; UNEP.
• Bates, D. G. (2018). 21. Yüzyılda kültürel antropoloji-İnsanın doğadaki yeri. (S. Aydın vd., Çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Baykurt, Ş. (1976). Türkiye'de folklor. Ankara: Kalite.
• Berkes, F. (2008). Sacred ecology. New York: Routledge.
• Boratav, P. N. (1973). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ.
• Ekici, M. (2010). Halk bilgisi (Folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
• Eliade, M. (2020). Dinler tarihine giriş. (L. Arslan Özcan, Çev.). İstanbul: Alfa.
• Erata, H. (1975). Tohum bırakma. Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 16, Sayı: 312, s. 7362-7363.
• Erginer, G. (1984). Uşak halk takvimi halk meteorolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ertürk, R. (1997). Türk sosyolojisinde ve Cumhuriyet dönem
• Gezer, Y. (1962). Serik-Zaimler köyünde çapacılık. Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 7, Sayı: 159, s. 2878.
• Güleç, A. (1970a). Türk tarım folkloruna giriş, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 12, Sayı: 250, s. 5624-5625.
• Güleç, A. (1970b). İklim ve iklime dair atasözleri, deyimler, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 12, Sayı: 252, s. 5675- 5679.
• Güleç, A. (1970c). Sulama, nadas ve gübre ile ilgili atasözleri ve deyimler, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 13, Sayı: 256, s. 5804-5805.
• Güleç, A. (1971a). Ekim işlerine dair atasözleri ve deyimler, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 13, Sayı: 258, s. 5848-5849.
• Güleç, A. (1971b). Büyüme, hasat ve harman’a dair atasözleri ve deyimler, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 13, Sayı: 266, s. 6083-6084.
• Güleç, A. (1971c). Tarla Ürünleriyle İlgili atasözleri, deyimler. Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 13, Sayı: 269, s. 6158-6159.
• Güleç, A. (1972). Tarla ürünleriyle ilgili atasözleri, deyimler. Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 13, Sayı: 269, s. 6158-6159.
• Güleç, A. (1972a). Ağaçlara dair atasözleri ve deyimler. Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 14, Sayı: 271, s. 6227-6229.
• Güleç, A. (1972b). Bağ ve bahçeye dair atasözleri ve deyimler, Türk Folklor Araştırmaları. Cilt: 14, Sayı: 275, s. 6332-6334.
• Gürçayır Teke, S. (2020). Türk halk biliminde derleme: Çalışmalar,tTartışmalar. Ankara: Geleneksel.
• HAGEM. (2001). Halk kültürü belgeliği kümeleme kılavuzu. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (1999). Türk folklor ve etnografya bibliyografyası IV. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• ICSU, UNESCO. (2002). Science, traditional knowledge and sustainable development. International Council for Science.
• Johnson, M. (1992). Research on traditional environmental knowledge: Its development and its role. M. Johnson (Ed.). Lore: Capturing Traditional Environmental Knowledge (3-20). Ottawa: Dene Cultural Institute and the International Development Research Centre.