Batılılaşma Döneminden Cumhuriyet’e Osmanlı Kadın Giyim Kuşamında Yasaklar

Year 2024, , 97 - 120, 30.06.2024

Duygu Kocabaş Atılgan

https://doi.org/10.54976/tjfdm.1373124

Abstract

Batılılaşmanın etkisiyle tanıştığı yeni düzen, Osmanlı kadınını alışık olduğu yaşam tarzından farklı bir hayatla tanıştırmıştır. Kendilerini merak eden batılı seyyahlarla iletişim kuran Osmanlı kadını, olağan yaşamlarında karşılık bulan değişimlerle anılmaya başlanmıştır. Bu değişim, sadece giyim kuşam konusundaki farklı taleplerle sınırlı kalmamış, aynı zamanda toplumsal hayatta var olma isteği olarak da kendini göstermiştir. Ataerkil bir yapıya sahip olan Osmanlı'da, dini inançlara uygun olmadığı gerekçesiyle kadınların giyim tarzı ve yaşam biçimi üzerine pek çok yasak getirilmiştir. Bu yasaklarla kadına olan baskıyı artırarak, yeniliklere olan ilgiyi engellemek amaçlanmıştır. Dini inançların yanı sıra ekonomik ve sosyokültürel faktörler de bu yasakların getirilmesinde önemli rol oynamıştır. Yasakların çoğalmasıyla birlikte üzerindeki baskıyı daha çok hisseden Osmanlı kadını, yaşadığı hayatı sorgulamaya başlamış ve kendini keşfetme yolunda bir adım atmıştır. Kadınlar bir araya gelerek toplumda bir farkındalık oluşturmuş ve böylece kadın meselesi tartışılması gereken önemli bir konu olarak gündeme gelmiştir.
Bu makale, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Öğretim Üyesi Füsun Özpulat danışmanlığında hazırlanan “18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Kadın Giyim Kuşamında Yasaklar” adlı sanatta yeterlilik tezinden üretilmiştir.

Keywords

Osmanlı’da Yasaklar, Osmanlı Kadın Giyimi, Osmanlı Kadını, Osmanlı Kadın Hareketi, Osmanlı Batılılaşması

Restrictions on Ottoman Women's Attire from Westernization to the Republic

Abstract

By the effect of westernization, Ottoman female, who introduced a new order instead of the familiar one, began to hear interest whether the new was. This interest shadowed out not only by the requests that was differentiated about the subject of apparel, but also by the need for presence of woman in social life. Several bans devoted to women’s apparel and life style on account of the fact that not obeying the religious rules were put in Ottoman Empire in which was formed around a paternalistic mentality. Thus, it was intented to eliminate the interest to reform by increasing the influence on women. As well as the religious faith, definite issues related with economical and sociocultural properties were known as deterministic factors. Ottoman woman, felt much pressure by the increase of the prohibitions, began to question and took a concrete step about self knowledge. An awareness was created by lialising and thus it was provided to move up the women subject as to be discussed.
The article was prepared under the supervision of Dokuz Eylül University, Fine Arts Institute Faculty Member Füsun Özpulat, “18. It was prepared based on the proficiency in art thesis titled "And Prohibitions in 19th Century Ottoman Women's Clothing".

Keywords

Prohibitions in Ottoman, Apperal of Ottoman Woman, Ottoman Woman, Ottoman Woman’s Movement, Westernization of Ottoman

References

• Abadan Umat, Nermin (1998). “Söylemden Protestoya: Türkiye'de Kadın Hareketlerinin Dönüşümü”, 75 yılda Kadınlar ve Erkekler, Ed.Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, ss. 323-336.
• Aksoy, Murat, (2005). Başörtüsü-Türban: Batılılaşma-Modernleşme, Laiklik ve Örtünme, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Altınay, A. R. (1988). Onüçüncü asrı Hicride İstanbulda Hayat, İstanbul: Enderun Yayınları
• Arat, Zehra F. (1998). “Kemalizm ve Türk Kadını” , 75 yılda Kadınlar ve Erkekler, Ed.Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, ss. 51-70.
• Benazus, Hanri. (2010). Geçmişten Günümüze Kadınlar kadınlarımız, İstanbul: Bizim Kitaplar
• Berger, John. (1973). Ways of Seeing, London : Penguin Books
• Berkes, N. (2011). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Berktay, Fatmagül (2012). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hıristiyanlıkta ve İslamiyette Kadının Statüsü Üzerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım, İstanbul: Metis Yayınları
• Berktay, Fatmagül (2002). “Doğu ile Batı'nın Birleştiği yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı”, Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul: İletişim Yay, ss. 275-85.
• Çakır, Serpil (1996). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Davis, Fanny. (2009). Osmanlı Hanımı: 1718’den 1918’e Bir Toplumsal Tarih, çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• D’ohsson, M. De M. (tarihsiz). XVIII. Yy Türkiye’sinde Örf ve Adetler, Çev. Zeyran Yüksel, İstanbul: Kervan Kitapçılık A.Ş.
• De Amicis, Edmondo (1993). İstanbul (1874), Çeviren Prof. Dr. Beynun Akyavaş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Farakhi, Suraiya. (1997). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yürminci Yüzyıla. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Germaner, Semra. (1996). 18. Yüzyıl Avrupa Resmi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Koçu, Reşat Ekrem (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Ortaylı, İlber. (2011). Gelenekten Geleceğe. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özendes, Engin (1999). Osmanlı’nın Son Başkenti İstanbul: Geçmişten Fotoğraflar, İstanbul: Yem Yayınları
• Özendes, Engin. (2004). Sebah ve Joaillier’den Foto Sabah’a: Fotoğrafta Oryantalizm, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Sakaoğlu, Necdet (1987). Osmanlı Giyim Kuşamı ve Elbise-i Osmaniyye, Tarih Toplum.
• Sevin, Nurettin. (1990). Onüç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Genel Bir Bakış, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Taylan, Nermin. (2014). Osmanlı’da Yasaklar. Ekim Kitap: İstanbul,
• Tuğlacı, Pars. (1984). Osmanlı Döneminde İstanbul Kadınları, İstanbul: Cem yayınevi
• Budak, Ali. (2004), “Osmanlı Modernleşmesi ve Kadın”, Sivil Toplum Dergisi, Ekim Aralık, ss. 41–48.
• Gürkan, Ülker. (1978). “Türk Kadınının Hukuki Statüsü ve Sorunları”, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Cit:36 sayı.1, ss. 380-396
• İpek, Selin (2009). “19. Yy İstanbulu’nun Saray Kadınları için Çalışan Ünlü Terzileri”, 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul Bildiriler IV: İstanbul’da Sanat: Mimari, El Sanatı, Resim, Müzik, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, ss. 525-538
• Karaca, Şahika (2011) “Fatma Aliye Hanım’ın Türk Kadın Haklarının Düşünsel Temellerine Katkıları”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 31, ss.93-110
• Kıranlar, Safiye (2007). “Değişen Kadın Kimliği Üzerine bir İnceleme” Akademik incelemeler cilt 2, sayı 1, ss. 309-327
• Koç, Fatma, Emine Koca (2009), “Geleneksel Giysi Tarzlarının Değişimi ve Türk Modasının Oluşumunda İstanbul”, 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul Bildiriler IV: İstanbul’da Sanat: Mimari, El Sanatı, Resim, Müzik, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, ss. 2167-2204
• Sarısaman, Sadık. (1998), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın Kıyafeti Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt.6, Sayı. 21, ss. 97-106.
• Saz, Leyla, (1958), “Bir Buçuk Asır Evvel Sarayda Kadınlar”, Yeni Tarih Dergisi. S. 13 Ocak, İstanbul
• Tezcan , Hülya (1995). “Saray Nakkaşhanesinin Erken Resim Programına Göre Hazırlanmış Türk Kumaş ve İşlemeleri”, 9. Milletlerarası Türk sanatları kongresi Bildirileri, (23-27 Eylül), Ankara.
• Turan, Namık Sinan (2005). “16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl sonuna dek Osmanlı Devletinde Gayrı Müslimlerin Kılık Kıyafetlerine Dair Düzenlemeler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60/4, ss. 239-267
• Bulut, Hülya. (2008 ) “Fatma Aliye ve Halide Edib Adıvar’la Birlikte Gündelik Hayatın Ritimlerine Bakış” Karaburun Bilim Kongresi, 4-7 Eylül 2008. https://xa.yimg.com/kq/groups/23114569/1973529667/name/C7_1.pdf
• Özdemir, Ufuk (2003). “Türkiyede Kadın Kıyafetinde Modernleşme Süreci ve Medyanın Etkisi: Moda, Reklam, Medya Üçgeni”, Köprü Dergisi, Sayı:84 http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=570
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri
• BOA, Hatt-ı Hümayun, nr. 9735, (1204/1789)
• BOA, Hattı Hümayun, nr.9273, (1203/1788)
• BOA, 29/Z/1250 (Hicri), Dosya No:319, Gömlek No: 18712, Fon Adı: Hattı Hümayun
• http://www.kalbim.gen.tr/forum/index.php?topic=22500.0;imode