Karbonhidratların Kronik Hastalıklarla İlişkisi ve Tıbbi Beslenme Tedavisindeki Rolü

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 36 - 50, 24.06.2021

Selim Arıkan , Nazal Bardak Perçinci

Öz

Beslenme; sağlıklı hali korumak için vücudun gereksinimi olan besin ögeleri ile enerjiyi doğru zamanda ve yeterli miktarlarda alarak yaşam kalitesini yükselten bir davranıştır. Diyabet, hipertansiyon, kalp damar hastalıkları, kanser türleri, karaciğer ve böbrek hastalıkları vb. pek çok bulaşıcı olmayan hastalığın önlenmesi sağlıklı beslenme ile mümkündür. Ancak günümüzde kentleşme, bilgisizlik, ekonomik yetersizlikler gibi çeşitli faktörlerin bileşeni olarak ortaya çıkan sağlıksız beslenme, kronik hastalıkların da görülme oranını arttırmıştır. Karbonhidratlar, yağlar ve proteinler makro besin ögesi olarak nitelendirdiğimiz ve başlıca faydası vücuda enerji sağlamak olan ögelerdir. Karbonhidratlar, metabolik işlevler için ve hücresel maddelerin sentezlenmesinde kullanılan ana enerji kaynağı olmakla birlikte acil durumlarda kan şekerini düzenleyen besin ögeleridir. Tam tahıllar, sebzeler, baklagiller ve meyve gibi temel besinler; fitokimyasallar ve lif açısından zengin karbonhidratlardır. Hipertansiyon, diyabet, kanser ve karaciğer hastalıkları gibi bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların tedavisinde uygulanacak öncelikli yaklaşım hastalara bireysel tıbbi beslenme tedavisinin uygulanması ve hastanın izlenmesidir. Hastaların yaşına, cinsiyetine bağlı olarak değişen enerji ve besin ögesi alımlarının sağlanması veya beslenme desteğinin planlanması gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki tedavi, hastaların beslenmesiyle son derece ilişkilidir ve makro besin ögelerinin diyetteki dağılımı önem teşkil etmektedir. Kronik hastalıkların tıbbi beslenme tedavisi uzmanlık gerektirmektedir ve diyetisyenler bu konuda uzman sağlık profesyonelleridir. Bu makalede makro besin ögesi olarak karbonhidratların hipertansiyon, kanser, diyabet ve karaciğer hastalıkları ile ilişki incelenecek, güncel beslenme yaklaşımları paylaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karbonhidrat, beslenme, kronik hastalıklar, hipertansiyon, kanser, diyabet, karaciğer hastalıkları

Kaynakça

• 1. Türkiye Beslenme Rehberi 2015, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1031, Ankara, Türkiye.
• 2. Pekcan, A.G., Şanlıer, N., Baş, M. (2016). Besine Dayalı Beslenme Rehberi. Türkiye Beslenme Rehberi TÜBER 2015, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1031, Ankara, Türkiye, 26-28s.
• 3. Aksoy, M., Nişancı, F., Kızıl, M., Çakır, B., Çarkçı, M. (2016). Besin Ögeleri ve Besin Grupları, Türkiye Beslenme Rehberi TÜBER 2015, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1031, Ankara, Türkiye, 30-33s.
• 4. Pescatello, L.S., Franklin, B.A., Fagard, R., Farquhar, W.B., Kelley, G.A., Ray, C.A. (2004). Exercise and Hypertension. American College of Sports Medicine, 36(3):533-553. DOI: 10.1249 / 01.mss.0000115224.88514.3a
• 5. Doğaner, Y.Ç., Aydoğan, Ü., (2019). Hangi hipertansiyon kılavuzu, hangi eşik değerler? Hipertansiyonda yeni eşik değerler. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, Ankara, Türkiye, 23(2):78-84.
• 6. World Health Organization (WHO). Factsheet on Hypertension. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension(Erişim tarihi: 7 Aralık 2020).
• 7. Onat, A., Can, G., Yüksel, H., Ademoğlu, E., Erginel, N., Kaya, A., Altay, S.. (2017). Tıp Dünyasının Kronik Hastalıklara Yaklaşımına Öncülük (TEKHARF), ISBN 978-975-349-081-8. Erişim Adresi: https://file.tkd.org.tr/PDFs/TEKHARF-2017.pdf
• 8. Satman, İ., Alagöl, F., Ömer, B., Kalaca, S., Tütüncü, Y., Çolak, N. (2011). Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastalıklar Prevalans Çalışması-II. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, Erişim Adresi: http://www.istanbul.edu.tr/itf/attachments/021_turdep.2. sonuclarinin aciklamasi.pdf.
• 9. Altun, B., Arıcı, M., Nergizoğlu, G., Derici, Ü., Karatan, O., Turgan, Ç., Sindel, Ş., Erbay, B., Hasanoğlu, E., Çağlar, Ş., and for the Turkish Society of Hypertension and Renal Diseases. (2005). Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in Turkey (the PatenT 1 study) in 2003. Journal of Hypertension, 23(10):1817-1823.
• 10. Ünal, N. (2015). Hipertansiyonun Önlenmesi ve Tedavisinde Beslenme: Güncel Yaklaşımlar. Beslenme ve Diyet Dergisi, 43(1):78-86. Ankara, Türkiye
• 11. Alphan, E. (2018a). Hipertansiyonda Beslenme Tedavisi. Hastalıklarda Beslenme Tedavisi, Hatiboğlu Yayınları, Sayfa:367-384.
• 12. Mancia, G., Fagard, R., Narkiewicz, K., Redon, J., Zanchetti, A. et al. https://jag.journalagent.com/tkd/pdfs/TKDA_42_80_1_72.pdf (Erişim tarihi: 20 Aralık 2020)
• 13. Karaosman, B. (2016). KKTC Sağlık Bakanlığı’na Bağlı Güzelyurt Sağlık Merkezi’ne Kayıtlı 60 Yaş ve Üzeri Hipertansiyon Hastası Bireylerin Beslenme Durumlarının Saptanarak, DASH Diyetine Uyumlarının Kan Basıncı Üzerine Etkisinin İncelenmesi. Tez (Yüksek Lisans), Doğu Akdeniz Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs.
• 14. Steffen, L.M., Kroenke, C.H., Yu, X., Pereira, M.A, Slattery, M.L., Horn, V.L., Gross, M.D. and David R Jacobs Jr. (2005). Associations of plant food, dairy product, and meat intakes with 15-y incidence of elevated blood pressure in young black and white adults: the Coronary Artery Risk Development in Young Adults (CARDIA) Study1–3. Am J Clin Nutr, 82:1169 –77. PMID: 16332648 DOI: 10.1093 / ajcn / 82.6.1169
• 15. Visvanathan, R., Chen, R., Horowitz, M., Chapman, I. (2004). Blood pressure responses in healthy older people to 50 g carbohydrate drinks with differing glycaemic effects. Br J Nutr, 92:335-340.
• 16. Appel, L.J., Sacks, F.M., Carey, V.J., Obarzanek, E., Swain, J.F., Miller, E.R. (2005). Omni Heart Collaborative Research Group. Effects of protein, monounsaturated fat, and carbohydrate intake on blood pressure and serum lipids: results of the OmniHeart randomized trial. JAMA, 294(19):2455-2464.
• 17. World Health Organization. (WHO). https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer. (Erişim tarihi: 7 Aralık 2020).
• 18. TÜİK, (2019). Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2018. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-Nedeni-Istatistikleri-2018-30626 (Erişim tarihi: 7 Aralık 2020).
• 19. Laky, B., Janda, M., Cleghorn, G., Obermair, A. (2008). Comparison of different nutritional assessments and bodycomposition measurements in detecting malnutrition among. The American Journal of Clinical Nutrition, 87(6), 1678-1685. doi: 10.1093 / ajcn / 87.6.1678
• 20. Nelson, K.A., Walsch, D., Sheehan, F.A. (1994). The Cancer Anorexiacachexia Syndrome. Journal of Clinical Oncology. 12.213-225.
• 21. Arends, J., Bachmann, P., Baracos, V., Barthelemy, N., Bertz, H., Bozzetti, F., et al. (2017). ESPEN Guidelines on Nutrition in Cancer Patients. Clinical Nutrition. 36(1):11-48.
• 22. Brown, J.K., Byers. T., Doyle, C., et al. (2003). Nutrition and physical activity during and after cancer treatment: an American Cancer Society guide for informed choices. CA Cancer J Clin. 53: 268–91.
• 23. Slavin, J. (2003). Why Whole Grains Are Protective: Biological Mechanisms. Proc Nutr Soc. 62: 129-134. PMID: 12740067
• 24. Argirion, I., Weinstein, S.J., Männistö, S., Albanes, D., Mondul, A.M.. Serum İnsulin, Glucose, İndices of İnsulin Resistance, and Risk of Lung Cancer. (2017). Cancer Epidemiol Biomark Prev. 26: 1519–1524. doi: 10.1158/1055-9965.EPI-17-0293.
• 25. Holmes, M.D., Liu, S., Hankinson, S.E., Colditz, G.A., Hunter, D.J., Willett, W.C. (2004). Dietary Carbohydrates, Fiber, and Breast Cancer Risk. American Journal of Epidemiology. 159(8). https://doi.org/10.1093/aje/kwh112
• 26. Bingham, S.A., Day, N.E., Luben, R., Ferrari, P., Slimani, N., et al. (2003). Dietary Fibre in Food and Protection Against Aolorectal Aancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): an observational study. The Lancet. 361: 1496–1501.
• 27. TEMD, (2020). Türkiye Endokrin ve Metabolizma Derneği, Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu. 14. Baskı
• 28. Alphan, E. (2018b). Diabetes Mellitus ve Beslenme Tedavisi. Hastalıklarda Beslenme Tedavisi, Hatiboğlu Yayınları, Sayfa:415-507.
• 29. Karaman, Ö., Cebe, G. (2016). Diyabet ve Türkiye’de Antidiyabetik Olarak Kullanılan Bitkiler. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 40(3): 47-61.
• 30. World Health Organization (WHO). https://www.who.int/health-topics/diabetes#tab=tab_1 (Erişim tarihi: 20 Aralık 2020)
• 31. Türkiye Diyabet Programı-World Health Organization (2015-2020). T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Erişim Adresi: https://extranet.who.int/ncdccs/Data/TUR_D1_T%C3%BCrkiye%20Diyabet%20Program%C4%B1%202015-2020.pdf(Erişim tarihi: 20 Aralık 2020)
• 32. TDC (Türk Diyabet Cemiyeti). (2013). Erişim Adresi: http://diabetcemiyeti.org/c/tip-1-diyabet-hastaligi (Erişim tarihi: 13 Aralık 2020)
• 33. ADA, (2011). American Diabetes Association (ADA), Diagnosis and classification of diabetes mellitus. Diabetes Care, 34(Suppl 1):S62- S69.
• 34. Ural, A. (2016). Gestasyonel Diabetes Mellitus ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(2): 120-127.
• 35. Tümer, G., Çolak, R. (2012). Tip 2 diabetes mellitusda tıbbi beslenme tedavisi. Journal of Experimental and Clinical Medicine, Samsun, Türkiye, 29: 12-15.
• 36. Evert, A.B., Boucher, J.L., Cypress, M., Dunbar, S.A., Franz, M.J, Mayer-Davis, E.J., et al. (2014). Nutrition therapy recommendations for the management of adults with diabetes. Diab Care, 37 Suppl 1:S120-S143.
• 37. Sievenpiper, J.L., Dworatzek, P.D. (2013). Food and dietary pattern-based recommendations: an emerging approach to clinical practice guidelines for nutrition therapy in diabetes. Can J Diabetes, 37(1):51-57.15.
• 38. Mann, J.I., De Leeuw, I., Hermansen, K., Karamanos, B., Karlstrom, B., Katsilambros, N., et al. (2004). Evidence-based nutritional approaches to the treatment and prevention of diabetes mellitus. Nutr Metab Cardiovasc Dis, 14(6):373-394.
• 39. Feinman, R.D., Pogozelski, W.K., Astrup, A., Bernstein, R.K., Fine, E.J., Westman, E.C. et al. (2015). Dietary carbohydrate restriction as the first approach in diabetes management: Critical review and evidence base. Nutrition, 31(1):1-13. doi: 10.1016/j.nut.2014.06.011. PMID: 25287761
• 40. Wheeler, M.L., Dunbar, S.A., Jaacks, L.M., Karmally, W., Mayer-Davis E.J., Wylie-Rosett, J., et al. (2012). Macronutrients, food groups, and eating patterns in the management of diabetes: A systematic review of the literature, 2010. Diab Care, 35(2):434-445.
• 41. Delahanty, L.M., Nathan, D.M., Lachin, J.M., Hu, F.B., Cleary, P.A., Zieglar, G.K., et al. (2009). Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes. Association of diet with glycated hemoglobin during intensive treatment of type 1 diabetes in the Diabetes Control and Complications Trial. Am J Clin Nutr. 89(2):518-24.
• 42. Thomas, D., Elliott EJ. (2009). Low glycaemic index, or low glycaemic load, diets for diabetes mellitus. Cochrane Database Syst Rev. DOI: 10.1002 / 14651858.CD006296.pub2
• 43. Silva, F.M., Kramer, C.K., de Almeida, J.C., Steemburgo, T., Gross, J.L., Azevedo M.J. (2013). Fiber intake and glycemic control in patients with type 2 diabetes mellitus: a systematic review with meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 71:790-801.
• 44. İşeri, C. (2019). Diyabetli Bireyler için Makro Besin Ögeleri Dağılım Oranları Ne Olmalı?. Beslenme ve Diyet Dergisi, 47(Özel Sayı):36-43.
• 45. He, M., van Dam, R.M., Rimm, E., Hu, F.B., Qi, L. (2010). Whole grain, cereal fiber, bran, and germ intake and the risks of all-cause and CVD-specific mortality among women with type 2 diabetes. Circulation. 121(20):2162-8.
• 46. Saka, M., Köseler, E., Metin, S. (2018). Hastalıklarda Beslenme Tedavisi. Alphan, E. (Ed.), Gastrointestinal Sistem Hastalıkları ve Beslenme, Hatiboğlu Yayınları, Sayfa: 594-622.
• 47. Baran, B., Karasu, Z. (2019). Karaciğer Sirozu ve Komplikasyonları. https://www.tasl.org.tr/2019/10/karaciger-sirozu-ve-komplikasyonlari.pdf (Erişim tarihi: 24 Aralık 2020)
• 48. Susuzlu, M. (2013). Karaciğer Sirozu Olan Hastalarda, Malnütrisyon, Vücut Bileşimi, Enerji ve Besin Ögeleri Alımının Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• 49. Özer, B. (2007). Karaciğer Hastalarında Beslenme ve Diyet. Başkent Üniversitesi, Adana Uygulama ve Araştırma Merkezi, Gastroenteroloji Bilim Dalı, Adana. http://www.tihud.org.tr/uploads/content/kongre/9/9.56.pdf (Erişim tarihi: 24 Aralık 2020)
• 50. Saunders, J., Brian, A., Wright, M., Stroud, M. (2010). “Malnutrition and nutrition support in patients with liver disease” Frontline Gastroenterol, 1(2): 105-11.
• 51. Esin, K., Bingöl, F.N., Akbulut, G. (2017). Karaciğer Hastalıklarında Tıbbi Beslenme Tedavisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1):156-170.
• 52. Patton, HM. (2012). “Nutritional Assessment of Patients with Chronic Liver Disease” Gastroenterol Hepatol, 8(10): 687-90.
• 53. Plauth, M., Cabre, E., Riggio, O., Assis-Camilo, M., Pirlich, M., Kondrup, J., DGEM: Ferenci, P., Holm, E., Vom Dahl, S., Müller, M.J., Nolte,W. (2012). ESPEN Enteral Nütrisyon Rehberleri: Karaciğer Hastalığı, (Çev. M. Uyar), http://www.kepan.org.tr/userfiles/ESPEN_EN_KILAVUZ/ESPEN_EN_KILAVUZ_Turkce.pdf (Erişim tarihi: 27 Aralık 2020).
• 54. Göbel, P., Ünal, A.A. (2016). Hepatit ve Tıbbi Beslenme İlkeleri. Güncel Gastroenteroloji, 20/3.
• 55. Çil, M., Dokuz, B., Arslan, C. (2017). Karaciğer Sirozu ve Beslenme Tedavisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 20:3.
• 56. Mercanlıgil, S.M. (2018). Karaciğer, Safra Kesesi ve Pankreas Hastalıklarında Beslenme. Baysal, A. (Ed.), Diyet El Kitabı, Hatiboğlu Yayınları.
• 57. Güngör, H., Türker, P.F. (2016). Non Alkolik Yağlı Karaciğer Hastalığı ve Tıbbi Beslenme. Güncel Gastroenteroloji, 20/3.
• 58. Fan, J.G., Cao, H.X. (2013). Role of diet and nutritional management in non-alcoholic fatty liver disease. Journal of Gastroenterology and Hepatology, 28 (Suppl. 4): 81–87.
• 59. Rusu, E., Enache, G., Jinga, M., Dragut, R., Nan,R., Popescu, H., Parpala, C., Homentcovschi, C., Nitescu, M., Stoian, M., Costache, A., Posea, A., Rusu, F., Jinga, V., Mischianu, D., Radulian, G. (2015). Medical nutrition therapy in non-alcoholic fatty liver disease – a review of literatüre. Journal of Medicine and Life, 8(3): 258–262.
• 60. Browning, J.D., Baker, J.A., Rogers, T., Davis, J., Satapati, S., Burgess, S.C. (2011). Short-term weight loss and hepatic triglyceride reduction: evidence of a metabolic advantage with dietary carbohydrate restriction. Am J Clin Nutr. 93:1048–1052.
• 61. WHO (2013). Bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesine ve kontrolüne ilişkin küresel eylem planı 2013-2020. DSÖ Kütüphanesi Yayın Kataloğu Verileri. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/bula%C5%9F%C4%B1c%C4%B1%20olmayan%20hastal%C4%B1klar.pdf (Erişim tarihi:14 Ocak 2021)