In the Light of Archive Documents and Foundation Registrations Durmus Dede Lodge

Year 2022, Issue: 101, 269 - 310, 27.03.2022

Fahri Maden

Abstract

Durmuş Dede Lodge was a two-storey building by the sea, at the end of the Kayalar cemetery of Bebek Neighbourhood in Rumelihisarı, which was subordinated to Galata during the Ottoman history. The lodge was built by Hasan Zarifi Efendi (d. 1569) in 1528. Since this person was attached to İbrahim-i Gülsenî (d. 1533) in Cairo during his Hajj journey, this lodge operated as Gülsenî lodge for many years. In the 17th century, Evliya Çelebi mentions this lodge as one of the important Bektashi structures. According to the legend, Durmuş Dede, the fellow townsman of Ali Baba from Akkirman, who was the postnish in this lodge during the reign of Sultan Ahmet I, gained a great reputation among the Muslim captain and sailors, so the lodge has been named after him since then. The lodge passed to the Jarrāḥiyya order in the second half of the 18th century. There are sources that state that Durmuş Dede Lodge was connected to the Shabaniyya branch of Khalwatiyya after Bektashism was banned in 1826. Archival records show the dervish lodge as Jarrāḥī in the second half of the 19th century.

Keywords

İstanbul, Sufism, Bektashism, Durmuş Dede, Shaykh Eşref Efendi.

Arşiv Belgeleri ve Vakıf Kayıtları Işığında Durmuş Dede Tekkesi

Abstract

Durmuş Dede Tekkesi, Osmanlı tarihi sürecinde Galata’ya tâbi, Rumelihisarı’nda Bebek Mahallesi Kayalar mezarlığının sonunda, deniz kenarında, iki katlı bir yapıydı. Tekke, Hasan Zarifi Efendi (v. 1569) tarafından 1528 yılında inşa ettirilmiştir. Bu zat Hac yolculuğu sırasında Kahire’de İbrahim-i Gülşenî (v. 1533)’ye bağlandığından bu tekke uzun yıllar Gülşeni tekkesi olarak faaliyet göstermiştir. XVII. yüzyıla gelindiğinde Evliya Çelebi bu tekkeyi önemli Bektaşi yapılarından biri olarak zikretmektedir. Rivayete göre Sultan I. Ahmet döneminde bu tekkede postnişin olan Akkirmanlı Ali Baba’nın hemşehrisi Durmuş Dede, Müslüman kaptan ve gemicileri arasında çok büyük bir şöhret kazanmış, bu sebeple tekke o zamandan itibaren onun adıyla anılmıştır. Tekke XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Cerrahi tarikatına geçmiştir. Durmuş Dede Tekkesi’nin 1826’da Bektaşilik yasaklandıktan sonra Halvetiye’nin Şabaniye koluna bağlandığını ifade eden kaynaklar bulunmaktadır. Arşiv kayıtları XIX. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde tekkeyi yine Cerrahi olarak göstermektedir. 1894 yılında bu tekkenin idaresi kendisine tevdi edilen Şeyh Eşref Efendi burada uzun yıllar şeyhlik yapmıştır. 1925 yılında tüm tekke ve türbelerin kapatılmasına kadar bilfiil faaliyetlerine devam eden, Boğaz’daki yalıları hatırlatan özellikler gösteren Durmuş Dede Tekkesi, 1938 sonrası Bebek- Rumelihisarı kara yolunun genişletilmesi sırasında yıktırılarak tamamen ortadan kaldırılmıştır. Bu çalışmada İstanbul’un ve Boğaziçi’nin inanç ve kültürel dokusunda mümtaz bir yere sahip olan Durmuş Dede Tekkesi’nin tarihi başta arşiv belgeleri ve vakıf kayıtları olmak üzere ana kaynaklar ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

İstanbul, Tasavvuf, Bektaşilik, Durmuş Dede, Şeyh Eşref Efendi.

References

• “Durmuş Dede Tekkesi”. Erişim 6 Mayıs 2019. https://defter-i-ussak.blogspot. com/2017/04/durmus-dede-tekkesi.html,.
• Alkan, Ercan. “Şehitlik Dergâhı Tarihçesine Bir Katkı: Abdünnâfi Baba’nın Ahmed İsmet Efendi’ye Verdiği İcazetname”. Tasavvuf 1/35. (Ocak-Haziran 2015), 25-58.
• Artan, Tülay. “I. Mahmûd Saltanatında Boğaziçi Eğlenceleri: Temâşâ, Tefekkür, Tevakkuf ve Şehr-i Sefa”. Gölgelenen Sultan, Unutulan Yıllar: I. Mahmûd ve Dönemi (1730-1754). ed. Hatice Aynur. 92-159. İstanbul Dergâh Yayınları, 2020.
• Ayverdi, Sâmiha. Boğaziçi’nde Târih. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2002.
• Bektan, Ali. Fatih Sultan Mehmet ve İstanbul Sırları. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları, 2018.
• Belge, Murat. İstanbul Gezi Rehberi. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2018.
• Bölükbaşı, Ayşe. XVI. Yüzyılda İstanbul’daki Halveti Tekkeleri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Bülbül, Ahmet Hamdi. “İstanbul’da Bektaşi Tekkeleri”. Vakıf Restorasyon Yıllığı. 14. (2017), 111-123.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Osmanlılar-3. Mimari Dönemler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/580-589. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. 1 Cilt. Haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Gökbilgin, M. Tayyib. “Boğaziçi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/251- 262. Ankara: TDV Yayınları, 1992.