İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Döneminde Tekkeler ve Türbeler (1938-1950)

Year 2022, Issue: 101, 375 - 420, 27.03.2022

Sabit Dokuyan

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasının ardından 1925 yılında çıkarılan 677 Sayılı Kanun ile tekke ve türbeler kapatılmıştır. Atatürk döneminde kanunla ilgili olarak bir taviz verilmemesi gayreti gösterilmiştir. Atatürk’ün vefatı sonrasında 11 Kasım 1938 tarihinde Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü döneminde de II. Dünya Savaşı’nın getirdiği olumsuz şartlar dolayısıyla konu çok ciddi tartışmalara yol açmamıştır. Özellikle tekkeler ve tarikatçılık karşısında devlet sıkı tedbirler almış ve kolluk kuvvetleri denetimlerini artırmıştır. İktidar, türbeleri kapalı tutmuş ama bakımlarıyla ilgili çalışma yapmaktan kaçınmamıştır. Fakat bu çalışmalar tüm türbeleri kapsayacak bir hâl almamış ve gerekli seviyelere ulaşamamıştır. II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ve Türkiye’de başlayan çok partili hayata geçiş sürecinin bir sonucu olarak din ile ilgili kanuni uygulamalar açıkça tartışılmaya başlanmıştır. Muhalif partilerin bu alanlarda propaganda çalışmalarını hızlandırmaları karşısında Cumhuriyet Halk Partisi iktidarı da bir yumuşama sürecine girmiştir. İbadetler ve din eğitimi konusunda tavır değişikliğine giden iktidar, türbelerin tamir edilmesi ve açılması için de yoğun gayret sarf etmiştir. 1950 yılında CHP iktidardan düşmeden hemen önce Türk büyüklerinin türbelerinin açılmasına müsaade edilmiştir. Bu çalışmada 1938-1950 yılları arasında hem tekke ve tarikat konusu hem de türbeler ile ilgili tartışmalar ve gelişmeler değerlendirilmiştir. Çalışmanın oluşturulmasında; öncelikle dönemin basını, arşiv belgeleri ve Meclis tutanakları kullanılmaya çalışılmıştır. Telif-tetkik eserlerden ve bilimsel tezlerden de destekleyici kaynaklar olarak yararlanılmıştır.

Keywords

Tarih, İsmet İnönü, Cumhuriyet Halk Partisi, Tekke, Türbe.

Lodges and Mausoleums in the Period of İnönü’s Presidency (1938-1950)

Abstract

Lodges and mausoleums were closed in accordance with the law no. 677 which was legislated in 1925 after establishing the Republic of Turkey. It was shown an effort that not to make concessions to the related law in Atatürk’s period. After the death of Atatürk, in the period of İsmet İnönü who became president on 11th November 1938, this subject did not cause serious quarrel in consideration of adverse circumstances of World War II. The Government took strict precautions against especially lodges and cultishness and law enforces increased supervisions. The government kept off the mausoleums but it did not avoid working about their care. However these works did not come to a state of involving all mausoleums and not reach required standard. The end of World War II and legal implementations which related to religion as a result of transition process of multi-party system which began in Turkey were started to discuss clearly. The Republican People’s Party entered in the process of moderation against dissident political parties’ expediting of propaganda in these areas. The government which rang the changes of attitude about religious education and worship scrabbled for repairing and opening the mausoleums. In 1950, the Republican People’s Party shortly before overthrowing, it was allowed to open Turkish elders’ mausoleums.

Keywords

History, İsmet İnönü, the Republican People’s Party, Lodge, Mausoleum, 1938-1950.

References

• Alkan, Mehmet Ö. “Anıtkabir’in Tekke Zaviyeler Kanunu’na Aykırılığı: Atatürk Türbesi’nden Anıtkabir’e”, Toplumsal Tarih 251(2014), 24-37.
• Burçak, Rıfkı Salim. Türkiye’de Demokrasiye Geçiş(1945-1950), Ankara: Olgaç Matbaası, 1979.
• CHP Yedinci Büyük Kurultay Tutanağı, Ankara: https://acikerisim.tbmm.gov.tr, 1947.
• Cumhuriyet Gazetesi. 6 Nisan 1950, 20 Nisan 1950.
• Cündioğlu, Dücane. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din ve Siyaset, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Çelik, Ayşe Aysun. Türbe Mekânı, Türbe Kültürü: İstanbul’da Üç Türbede Yapılan Niteliksel Araştırma, İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Demiray, Tahsin. Arkada Bıraktığım Küçük İşaret Taşları, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1955.
• Dinç, Gökçen Beyinli. “677 Sayılı Kanun, Türbeleri ‘Millileştirme’ ve Yıkıcı Sonuçları: Geç Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türbedarlık”, Cihannüma Dergisi 2 (2017), 113-137.
• Dokuyan, Sabit. “Tekkelerin Kapatılması ve Tasfiye Süreci (1925-1938)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 98 (2021), 217-244.