ALİ NİHÂNÎ’NİN MANZUM HACI BEKTAŞ-I VELÎ VELÂYETNÂMESİ VE VELÂYETNÂMEDEKİ HACI BEKTAŞ-I VELÎ MEDHİYELERİ

Year 2011, Issue: 57, 29 - 56, 11.03.2011

Orhan Kurtoğlu

Abstract

Velâyetnâmeler, bir velinin hayatı, veliliği, kerametleri ve tasavvufî faaliyetlerinden bahseden menâkıpnâme türündeki eserler, Türk kültür ve edebiyatının önemli kaynaklarındandır. Genellikle önce sözlü olarak oluşup ağızdan ağıza nakledilen, daha sonra ise zaman içerisinde yazıya geçirilen velâyetnâme/menkıbelere konu olan veliler, bir tarikatın kurucusu olabildiği gibi o tarikatı geliştiren ve yaygınlaştıran bir isim de olabilir. 11. yüzyıldan başlayarak önce Arapça daha sonra da Farsça ve Türkçe yazılan menâkıpnâmelerle Doğu edebiyatlarında zengin bir menkıbe yazma geleneği oluşmuştur. Türk edebiyatında da Hacım Sultan, Hacı Bektaş-ı Velî, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Otman Baba, Sultan Şücauddîn Baba, Demir Baba, Ahmed Yesevî, Mevlânâ, Yunus Emre gibi Türk tasavvuf kültürünün önemli isimleri etrafında manzum veya mensur pek çok velâyetnâme kaleme alınmıştır.Ali Nihânî b. Mehmed Tevfîk Yozgadî de 19. yy’da yaşamış velâyetnâme yazarlarındandır. Nihânî, Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhı Postnişîni Feyzullah Efendi’nin teklif ve ısrarıyla manzum bir velâyetnâme yazmıştır. Yaklaşık 6250 beyitten oluşan bu velâyetnâmede türün diğer örneklerinde olduğu gibi mesnevi nazım şeklinin dışında birtakım nazım şekilleri de kullanılmıştır. Bu çalışmada öncelikle Ali Nihânî b. Mehmed Tevfîk Yozgadî tarafından 1296 1878 yılında yazılan ve şimdilik iki nüshası bilinen manzum “Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî” adlı eser tanıtılacak, Nihânî’nin eserinin Firdevsî-i Tavîl’in daha önce yazdığı velâyetnâmesinin yeni bir nüshası gibi anlaşılmasının yanlışlığı üzerinde durulacaktır. Daha sonra ise Nihânî’nin manzum velâyetnâmesinde yer alan ve Hacı Bektaş-ı Velî’yi övmek maksadıyla yazılmış değişik nazım şekillerindeki dokuz manzume, şekil ve muhteva özellikleri bakımımdan değerlendirilecek; en sonunda ise çalışmaya konu olan dokuz methiye metni sunulacaktır.

Keywords

Hacı Bektaş-ı Velî, Manzum Velâyetnâme, Firdevsî-i Tavîl, Medhiye

ALI NIHAI’S VELAYETNAMA OF HACI BEKTAS VELI WRITTEN IN POETRY AND THE HACI BEKTAS VELI EULOGIES IN THE VELAYETNAMA

Abstract

Velayetnama books that describe the lives and the deeds of important persons of a religious order in which Haci Bektas Veli’s Muslim saint life, his sainthood, his miracles and his sufistic activities present, can also be evaluated as menakipnama works which tell about the lives and the extraordinary events in the lives of Muslim saints and important religious persons types of works and they are important sources of Turkish culture and literature. The Velis, who are primarily taken place in oral narrative in public and then are reflected in written narratives such as velayetname and menkibe, can either be the founder or the leading personality who contribute the development of Muslim Orders. Examining menakipnames initially written in Arabic and later on in Persian and Turkish languages beginning with the 11th. Century we can see a rich epic writing tradition is formed in the Eastern literatures. In Turkish literature, a number of velayetnames were written in verse or prose around such important names of Turkish history of mysticism such as Hacim Sultan, Haci Bektas Veli, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Otman Baba, Sultan Şucauddin Baba, Demir Baba, Ahmed Yesevi, Mevlana, Yunus Emre. Ali Nihani b. Mehmed Tevfik Yozgadi were also velayetname writers who lived in the 19th Century. Nihânî wrote a velayetnama in verse due to the request and insistence of Feyzullah Efendi who was in charge of Hacı Bektaş-ı Veli Dergâh a building where all of the dervishes got together and prayed . As it is seen in other examples of this type, each verse has different rhymes in this velayetnama which consisted of approximately 6250 verses. During this work, primarily Ali Nihani b. Mehmed Tevfîk Yozgadi’s work called “Velayet-name-i Haci Bektas Veli” that was written in 1296 1878 will be introduced. Only two copies of the book are known to exist. We will dwell on the misconception of Nihâni’s work as a new copy of Firdevsi-i Tavil’s velayetnama which had been written earlier. Later on we will evaluate in form and content, the nine poems written in different verse types included in Nihani’s poetic velayetnama and which was used to eulogize Haci Bektas Veli; and finally nine praise texts will be presented

Keywords

Haci Bektas Veli, Verse Velayetnama, Firdevsî-i Tavîl, Eulogy, Ali Nihani

References

• Ali Nihânîa. Velâyetnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî, Milli Kütüphane 06 HK 1750.
• Ali Nihânîb. Velâyetnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî, Milli Kütüphane 06 HK 9582.
• COŞAN, Esat (1986); Makâlât, Ankara: Seha Neşriyat.
• DOĞAN, Durali (2005); Yozgat Şair ve Yazarlar Ansiklopedisi, Sorgun: Sılam Yayınları.
• DURAN, Hamiye (2007); Velâyetnâme, Ankara: TDV Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1995); Vilâyet-nâme-Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• GÜL, Muhsin (1984); Şeyh Cemaleddin Efendi’nin Aşığı Halk Ozanı Sıdkî Baba, Hayatı ve Şiirleri, Ankara.
• IŞITMAN, Mahmut (1992); “Âşık Meftûnî ve Âşık Nihânî”, Bozok Dergisi. 12: 12.
• NOYAN, Bedri (1986); Firdevsi-i Rûmi-Manzum Hacı Bektaş Veli Vilâyetnâmesi, Aydın.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1992); Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: TTK Yayınları.
• OĞUZ, M. Öcal (1996); “ Manzum Hacı Bektaş Velâyetnâmesinin Yeni Bir Nüshası” Umay Günay Armağanı. Ankara. 88-91.
• ÖZEN, Kutlu (1990); “Yeniceli Aşık Sıtkı (Pervane) Hakkında Yapılan Çalışmalar”. I. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu, 21-23 Kasım 1990,Adana. http:// turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/ sempozyum/ semp_1/ozen. pdf 08.02.2010
• USLU, Mustafa (2000); “Hacı Bektaş Velî Gerçeği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Dergisi, 13.
• YILMAZ, Mehmet (1992); Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler, İstanbul: Enderun Kitabevi Yay.