Mekân Tasarım Özellikleri Açısından Gelibolu Mevlevihanesi

Year 2014, Issue: 72, 43 - 67, 03.12.2014

Deniz Demirarslan

Abstract

Dinî yapı olarak Mevlevihanelerin çeşitli bilim dalları içinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu yapıların özellikle mekân özellikleri açısından irdelenmesi Mevleviliğin gelişiminin anlaşılabilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Özellikle semahane planlamasının tarihsel gelişimi Mevleviliğin tarihi gelişimini yansıtmaktadır. Ne yazık ki çoğu Mevlevihanenin ana yapılarının ahşap olması sebebiyle yanmış, yıkılmış ve günümüze dek ulaşamamış olmasından ötürü Türk yapı sanatı içinde Mevlevihanelerin mimari gelişimini izlemek zordur. Osmanlının en önemli donanma şehri Gelibolu’da bulunan Gelibolu Mevlevihanesi 17. yüzyılda kurulmuş ve bu tarihten itibaren Mevlevi kültürü Gelibolu ve çevresinde yayılmıştır. Gelibolu Mevlevihanesi günümüze dek ulaşabilen semahane binası ve genel mimari özellikleri bakımından en önemli Mevlevihanelerden biridir. Ayrıca, Gelibolu Mevlevihanesi günümüzde halen daha sema törenlerinin gerçekleştirildiği bir mekân olduğu için önemli bir eserdir. Bu çalışmada öncelikle Mevlevihanelerin mimari özellikleri incelenmiş; Gelibolu Mevlevihanesi ile ilgili yazılı kaynaklar ve rölöve çalışmaları araştırılmış; gözlem metodu ile mekân özellikleri tespit edilmiş ve sonuçta yapının mimari künyesi oluşturulmuştur. Sonuç olarak, Gelibolu Mevlevihanesi örneğinde Mevlevihanelerin mekânsal oluşumu irdelenmiştir.

Keywords

Gelibolu, Gelibolu Mevlevihanesi, Mevlevihaneler, Mevlevilik, dinî yapı

GALLIPOLI MAWLAWI LODGE IN TERMS OF SPATIAL DESIGN FEATURES

Abstract

Mawlawi lodges as religious buildings have an important role in various branches of science. In particular, to analyze the spatial properties of these structures has a great importance in understanding the development of Mawlawi order. Especially, the historical development of semahane planning reflects the historical development of the Mawlawi order. Unfortunately, many Mawlawi lodges made of wood burned, destroyed and have not survived until recent day. For this reason, it is difficult to observe the architectural development of Mawlawi lodges in Turkish architecture. Gallipoli Mawlawi Lodge, was located in the most important Ottoman navy city, had been founded in 17th century and after that Mawlawi culture has begun to spread in Gallipoli and the surrounding area. Gallipoli Mawlawi Lodge is an important building because it is a space in which sema ceremony has been still done. Gallipoli Mawlawi Lodge is one of the most important Mawlawi lodges in terms of semahane building and its general architectural features which have survived until today. Firstly, in this study, Mawlawi lodges are examined in terms of architectural features. Secondly, the written sources and survey studies are examined about Gallipoli Mawlawi Lodge. The spatial properties are determined by observation method. Finally, an architectural imprint is written for this building. As a result, the spatial formation of Mawlawi lodges is examined on example of Gallipoli Mawlawi Lodge.

Keywords

Gallipoli, Gallipoli Mawlawi Lodge, Mawlawi Lodges, Mawlawi, religious buildings

References

• AKIN, G. (1990). Asya merkezi mekân geleneği. Ankara: Kültür Bakanlığı /1220, 38.
• ALTUĞ, O. (2008). Gelibolu Mevlevihanesi kubbe kuşağında yer alan ta’lik hatların resto- rasyon sonrası durumu ve yazıların yeniden yazılması için uygulamalı öneriler. Gelibolu Değerleri Sempozyumu. 27–28 Ağustos 2008, Gelibolu.
• AYAŞLI, M. (2011). Pertev Bey’in üç kızı, iki kızı ve torunları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• AYVERDİ, S. (2003). Boğaziçinde tarih. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• BAKIRCI, N. (2007). Konya Mevlevi Dergâhı. İstem Dergisi.10: 193-204.
• CEVAD, A. (1895). Memalik-i Osmaniye’nin tarih ve coğrafya lügatı. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 676-677.
• ÇAL, H. (1990). Türkiye’de Cumhuriyet devri taşınmaz eski eser tahribatı ve sebepleri. Dil
• ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. Ankara. 3: 353-380.
• DAĞLI, Y., KAHRAMAN, S. ve SEZGİN, İ. (2001). Evliya Çelebi seyahatnamesi. İstanbul:
• Yapı Kredi Yayınları.
• DAYIOĞLU, S. (2003). Galata Mevlevihanesi. Ankara: Yeni Avrasya Yayınları.
• DELESPİNE, C. J. B. (1735), Mémoires du chevalier d’Arvieux. Paris: Avis.
• DEMİRARSLAN, D. (2013). Gelibolu’da değişen yerleşim kültürü ve geleneksel konutlar- dan apartmanlaşmaya dönüşüm. Uluslar arası Gelibolu Sempozyumu Bildiri Kitapçığı. Ma- yıs 2013: 445-462, Çanakkale.
• DEMİRCİ, S. ve ÖSEN, S. (2012). Osmanlı Devleti’nin Balkanlardan çekilmesi sürecinde Mevlevihanelerin durumu: Yenişehir Mevlevihanesi örneği. SDU Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 26: 1-6.
• DİZDARZADE, H. (2010). İstanbul Mevlevihaneleri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Beledi- yesi Yayınları.
• FAROQUI, S. (2002). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Ya- yınları, 4.baskı.
• GÖLPINARLI, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• GÜLER, İ. (2005). Dine yeni yaklaşımlar. Eskişehir: TC. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Ya- yın No: 611.
• İRDESEL, M. (2003). Gelibolu ve yöresi tarihi. Gelibolu: Geltur Turistik Yayımcılık. İslam Ansiklopedisi: Gelibolu- Haddesenâ. (1996). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, İSAM Tür- kiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayını: 6-11.
• KABAKLI, A. (1987). Mevlâna. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• KAFKAS, M., E. (2010). Gelibolu Mevlevihanesi iç mimari tezyinat programı. Sanat Tasa- rım Dergisi. 1 (1): 61-70.
• KAHRAMAN, S., A. (2010). Evliya Çelebi seyahatnamesi: Akkırman, Belgrad, Gelibolu, Ma- nastır, Özü, Saraybosna, Slovenya, Tokat, Üsküp. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KARPUZ, H. (2010). Balkanlardaki Mevlevihanelerden günümüze kalanlar. Dünyada Mev- lana izleri. SÜMAM Yayınları: 5, Bildiriler Serisi: 2.
• KOÇ, S. (2012), http: //www.giv.org.tr/media/dokuman/bahariye_mevlevihanesi.pdf, Erişim tarihi: 25.07.2014.
• KOSTOF, S. (1992). Geschiche der architektur. Stuttgart: Dt. Verlag-Anst.
• KUBAN, D. (2007). Osmanlı mimarisi. İstanbul: YEM Yayınları.
• OCAK, A.Y. ve FAROQHI, S. (1986). Zaviye. İslam ansiklopedisi. XIII: 468.
• ÖZÖNDER, H. (1996). Kütahya Mevlevihanesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2: 69-89.
• ÖZTEKİN, Ö. (2012). Ontolojik boyutta döngüsel süreklilik – değişim ve dönüşümü im- geleyen görsel sembollerle şiirin biçim düzeyinde bilinçli deformasyonu: Divan şiirinde deyişbilimsel bir ön inceleme alanı olarak biçimsel sapmalar. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turc, 7/3: 2139- 2155.
• ÖZTÜRK, N. (2001). Rumeli fetihlerinde boz atlılar. Avrupa’ya İlk Adım Uluslararası Sem- pozyumu. 1 Kasım 1999, İstanbul.
• PAKALIN, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. Cilt II. İstanbul: MEB Yayınları.
• PARLA, E. (1980). Gelibolu Mevlevihanesi rölövesi. İTÜ Mimarlık Fakültesi MTRE bülteni, 11-12: 51-54.
• SAMİ, Ş. (1889). Kamus’ul alam. İstanbul: Mihran Matbaası, cilt 2.
• SEÇKİN, A. (2010). Türkiye’deki önemli Mevlevîhaneler ve Mevlevîhanelerin yaşatılmasın- da Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün rolü. SÜMAM Yayınları, 5/Bildiriler Serisi: 2: 1-46.
• ŞİMŞEK, S. (2007). Avrupa ile Asya arasında önemli bir geçiş noktası Gelibolu’da tarîkatlar ve tekkeler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 22: 251-310.
• VİTRUVİUS. (2005). Mimarlık üzerine on kitap. İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Ya- yınları.
• TANMAN, B. (1991). Azaplar Namazgâhı Gelibolu, İslam ansiklopedisi. 4.cilt Madde 6.
• TANRIKORUR, B. (1996). Mevlevi tekkesinin kalbi: Semâhane. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2: 207- 215.
• TANRIKORUR, B. (2000). Türkiye Mevlevihanelerinin mimari özellikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi . Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• TUĞLACI, P. (1985). “Gelibolu” Osmanlı şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• TÜRKER, A.Ç. (2006). The Gallipoli Caste in the Byzantine period. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2: 175-198.
• YAZICI, G.E., (2009). Gelibolu Mevlevihanesi ve Gelibolu’da Mevlevilik. Çanakkale: Çanak- kale Kitaplığı.
• YAZICI, M. (2010). Gelibolu’da Mevlâna izleri. SÜMAM Yayınları: 5, Bildiriler serisi: 2: 507- 520.