SEYYİD ALİ SULTAN VELÂYETNAMESİ’NDEKİ OLAĞANÜSTÜLÜKLERLE İLGİLİ BAZI MOTİFLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2010, Issue: 53, 315 - 330, 25.01.2013

Halil İbrahim Şahin

Abstract

TarihÎ kaynaklarda Kızıldeli olarak da bilinen Seyyid Ali Sultan, Rumeli’nin fethine önemli katkılar yapmış ve aynı zamanda Dimetoka’ya yerleşerek burada bir dergâh tesis etmiş bir velidir. Ancak onun hakkında bilgi veren kaynak sayısı oldukça azdır. Bu nedenle Kızıldeli’nin menkıbelerini içeren ve günümüze yazılı hâlde ulaşabilen Velâyetnamesi oldukça kıymetli bir eserdir. İçerik olarak kültürümüzdeki diğer velayetnamelere benzemekle birlikte, Seyyid Ali Sultan Velâyetnamesi, Rumeli’nin fethine katılmış bir velinin menkıbelerini içermesi açısından da dikkat çekicidir. Bu çalışmada, Kızıldeli’ye ait velayetnamedeki olağanüstülüklerle ilgili bazı motifler, Tarihî-Coğrafi Fin Yöntemi ve İşlevsel Hâlkbilimi Kuramı kullanılarak tahlil edilmiştir. Kızıldeli Velâyetnamesi’ndeki olağanüstülük motiflerinin anlamı ve işlevi üzerinde yoğunlaşan bu yazıda motiflerin diğer hâlk anlatılarındaki şekilleri de değerlendirilmiştir. Yapılan tespit ve değerlendirmelerin sonucunda velayetnamedeki olağanüstülük motiflerinin öncelikle Seyyid Ali Sultan’a, daha sonra devrin hükümdarına ve fetih hareketlerine kutsallık ve meşruiyet kazandırdığı görülmüştür. Ayrıca Kızıldeli Velâyetnamesi’ndeki pek çok motifin, diğer velayetnamelerde de yer aldığı ve bu yüzden bu eserin Türk kültüründeki velayetname geleneğinden bağımsız olmadığı sonucuna varılmıştır.

Keywords

Seyyid Ali Sultan, Velayetname, Alevilik-Bektaşilik, Motif, Olağanüstülük

AN EVALUATION OF SOME MOTIFS RELATING TO HUGENESS IN VELAYETNAME OF SEYYID ALI SULTAN

Abstract

Seyyid Ali Sultan, who is known as Kızıldeli in historical sources, is a curator, and he made significant contributions to the conquest of Rumelia and settled in Dimetoka where he established a convent. However, the number of sources that provide information about him is very low. Therefore his Velayetname containing menkıbes and reaching in written form to the present is a very valuable work. Being similar to other velayetnames in our culture in terms of contents, Seyyid Ali Sultan Velayetname is striking thanks to menkıbes written by a curator who attended to the conquest of Rumeli. Some motifs regarding rareness’s in Kızıldeli’s velayetname are analyzed by using historical and geographical fin method and functional folklore theory in this study. Focusing meanings and functions of motifs in Kızıldeli Velayetneme, this study also evaluates the forms of motifs in the other folk narratives. The study’s results show that hugeness motifs in velayetname bring sanctity and legitimacy to Seyyid Ali Sultan, then ruler and the conquest movement respectively. In addition to above-mentioned results, many motifs in Kızıldeli Velayetname being present in other velayetnames show that the very velayetname is not independent of the velayetname tradition in Turkish culture.

Keywords

Seyyid Ali Sultan, Velayetname, Alevism-Bektashism, Motif, Hugeness

References

• Barkan, Ömer Lütfi (2002): “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk Dervişleri”, Türkler, 9, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 133-153.
• Beydili, Celal (2005): Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara, Yurt Kitap-Yayın.
• Bonnefoy, Yves (2000): Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü I-II. çev. Levent Yılmaz, Ankara, Dost Kitabevi.
• Boratav, Pertev Naili (1984): Köroğlu Destanı, İstanbul, Adam Yayıncılık A. Ş.
• Çetin, İsmet (1997): Türk Edebiyatında Hz. Alî Cenknâmeleri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları. Çobanoğlu, Özkul (1999): Hâlkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihîne Giriş, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Duymaz, Ali-Şahin, Hâlil İbrahim (2008): “Kazdağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(19), Haziran 116-126. ,
• Ekici, Metin (1998): “Hâlk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre ve Şartlar (Konteks) İlişkisinin Önemi”, Millî Folklor, 5(39), Güz, 25-34.
• Ekici, Metin (2004): Hâlk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara, Geleneksel Yayınları. Ergin, Muharrem (1988): Oğuz Kağan Destanı (Tercüme, Metin, Sözlük), İstanbul, Hülbe Basım ve Yayın Tic. A.Ş.
• Ergun, Pervin (2004): Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Günay, Umay (1986): Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Güngör, Kemal (1956): “Anadolu’da Hızır Geleneği ve Hıdrellez Törenlerine Dair Bir İnceleme”, Türk Etnografya Dergisi, 1, 54-59.
• İnalcık, Hâlil (2006): Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Karadeniz, Hasan Basri (2004): “Türklerde “Kut” Kavramı ve Osmanlılar’ın Kutsiyet Elde Etme Çabaları”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 7, Temmuz, sayfa numarası yok.
• Köprülü, Fuad (1984): Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1983): Türk Hâlk İnançlarında ve Edebiyatında Evliyâ Menkabeleri, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1990): İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2000): Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul,İletişim Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1995): Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (1980): Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin