Bazı Fütüvvetnâmeler ve Şecerenâmeler Işığında Hz. Ali

Year 2019, Issue: 90, 25 - 46, 19.06.2019

Salahaddin Bekki Enis Yalçın

Abstract

Hicret’ten yaklaşık yirmi iki yıl önce Mekke’de dünyaya gelen Hz. Ali, Hz. Peygamberin amcası Ebû Talib’in oğludur. Hz. Ali, beş yaşından Hicret’e kadar yani on yedi/on sekiz sene Hz Peygamber’in himayesi ve terbiyesi altında büyümüştür. Dört büyük halifenin sonuncusu olan Hz. Ali aynı zamanda hayatta iken Cennet ile müjdelenen on kişiden biridir. Hz. Ali, İslam’ın doğuş ve yayılış yıllarındaki tüm savaşlara katılarak cesaret ve kahramanlıkta büyük ün kazanmıştır. Hz. Muhammed’in kızıyla evlenen Hz Ali’nin soyu iki kol halinde günümüze kadar gelmiştir. Hz. Ali, Türk tasavvuf geleneğinde pek çok tarikat silsilesinde en başta yer alır ve o tarikatın piri kabul edilir. Bu kabul, tasavvuf geleneğinde Hz. Ali’nin insan-ı kâmil olarak örnek alınmasıyla ontolojik bir temele de oturtulmuş olur. Ahilikte de Hz. Ali’nin önemli bir yeri vardır. Ahiliğin temel yazılı kaynakları fütüvvetnameler ile şecerenamelerdir. Bu kaynaklar, Hz. Ali’yi Ahi Evran’ın ustası, amcası oğlu ve kayınpederi olarak tanıtır. Yine bu kaynaklar, Hz. Ali’yi Ahilikte çok önemli bir yere sahip olan şed kuşanma, fütüvvet libası giyme konusunda bizzat Hz. Peygamber tarafından kuşağı bağlanan kişi olarak göstermektedir. Bu çalışmada İslam tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Hz. Ali’nin bir Türk kurumu olan Ahilikteki yeri ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu yapılırken ilk önce Hz. Ali’nin tarihi kişiliği hakkında özlü bilgilere yer verilmiştir. Daha sonra bazı mezhep ve tarikatlardaki Hz. Ali algısı üzerinde durulmuştur. Ahiliğin temel kaynaklarından yayımlanmış olan yedi fütüvvetname ile altı şecerename incelenerek Hz Ali’nin ahilikte önemli bir konuma sahip olduğu bilgisine ulaşılmıştır.

Keywords

Hz. Ali, Ahi Evran, Ahilik, Alevilik, fütüvvetname, şecerename

Hz. Ali in The Light of Futuwwatnamas and Genealogies

Abstract

Hz. Ali, who was born in Mecca 22 years before the Hegira, was the son of Abu Talib, the uncle of the Messenger Muhammed. Ali grew up under the guardianship of Hz. Muhammed for 18 years and grew up under his discipline. The last of the four great caliphs, Hz. Ali is also one of the ten people heralded with Jannah when he was alive. Hz. Ali gained great fame in courage and heroism by participating in all wars during the birth and spread of Islam. Ali married Muhammed’s daughter and his lineage survived to the present day in two branches. Hz. Ali is in the forefront of many sects in the Turkish Sufi tradition and he is considered the piri of that sect. By taking Ali as the model of the human being, he is based on an ontological basis. In Akhi tradition, Hz. Ali also has an important place. The main written sources of Akhi are futuwwatnamas and genealogies. These sources describe Hz. Ali as the master of Ahi Evran, the son of his uncle, and his father-in-law. These sources also point to Hz. Ali as the person who has a very important place in the Akhism and who is been tied up by Hz. Muhammed himself for wearing the shah of Sufis and the futuristic piety. The aim of this study is to investigate the position and the importance of Hz. Ali in Akhi a Turkish institution tradition. First, information about his historical personality was briefly explained. After, the perception of Hz. Ali in some sects was emphasized. Seven futuwwat descriptions and six genealogies published from the main sources of Akhism were examined. It was concluded that Hz. Ali had an important position in Akhi tradition

Keywords

Hz. Ali, Ahi Evran, Akhiqah, Alevism, futuwwatnama, genealogy

References

• Altuner, Nuran. (2004). “Süleymaniye Kütüphanesinde Üç Yazma Fütüvvetnâme”. I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004, Kırşehir). Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınları, s. 79-99.
• Belek, Muhammed Zahid. (2010). “Hz. Ali’nin Kur’an Tasavvuru ve Âyetleri Tefsiri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozkuş, Metin. (2004). “Ahilik’te Mezhep Olgusu”, I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004, Kırşehir). Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınları, s. 187-199.
• Bülbül, Eda. (2008). “Hz. Ali Cenkleri Üzerine Bir Tetkik (İnceleme-Metin)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, İsmet. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• er-Radavî, Abdulgâni Muhammed b. Alâuddîn el-Hüseynî. (2011). Fütüvvetnâme-i Tarikat. Haz. Osman Aydınlı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• es-Sülemî, Ebû Abdi’r-Rahman Muhammed İbn el-Hüseyn. (1997). Tasavvufta Fütüvvet. Çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1989). “Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 371-374.
• ——. (1994). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. İstanbul: Selçuk Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1953). “Burgazî ve Fütüvvet-nâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15 (1-4): 76-154.
• ——. (2011). İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Gürel, Rahşan. (1992). “Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kandemir, M. Yaşar. (1989). “Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 375-378.
• Köksal, M. Fatih, Orhan Kurtoğlu, Hasan Karaköse ve Özer Şenödeyici. (2008). Kırşehir Müzesi’ndeki Ahilik Belgeleri / Ahi Şecerenâmeleri, Beratlar, Vakfiyeler. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Köksal, M. Fatih. (2008). Ahi Evran ve Ahilik. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• ——. (2015). Ana Kaynaklarıyla Türk Ahiliği / Ahilik – Fütüvvet Yazıları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1996). “Fütüvvetnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 264-265.
• ——. (2005). Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öz, Mustafa. (1993). “Ca’fer es-Sâdık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 1-3.
• Öztelli, Cahit. (2012). Pir Sulatan Abdal Yaşamı ve Bütün Şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Öztürk, Yaşar Nuri. (1999). Tasavvufun Ruhu ve Tarikatler. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Sarıkaya, M. Saffet ve Kamile Ünlüsoy. (2009). “Hacı Bektaş Veli’nin İnanç Dünyasında Hz. Ali ve Ehl-i Beyt”. Ed. Filiz Kılıç. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Bilgi Şöleni (17-18 Ağustos 2009, Nevşehir) Bildiriler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, s. 305-318.
• ——. (2002). XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dinî İnanç Motifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ——. (2008). Fütüvvetnâme-i Ca’fer Sâdık İnceleme-Metin. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Schimmel, Annemarie. (2001). İslamın Mistik Boyutları. Çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yıldırım, Seyfi. (1994). “Bazı Ahi Şecere-namelerinin Muhtevaları ve Tarihi Değerleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.