Göroğlu Destanında Mistik ve Hami Yardımcılar: Hazreti Ali, Kalenderler, Erenler, Aksakallar

Year 2021, Issue: 97, 95 - 110, 02.03.2021

Naile Asker

Abstract

Göroğlu Destanı Türkmen epik geleneğinde çok önemli bir yer tutan kahramanlık destanıdır. Bu destan Doğu ve Batı versiyonu olarak iki büyük sahaya ve yüzlerce kola varyant bölünmüş Köroğlu Destanının Türkmen sahasındaki varyantıdır. Coğrafi tasnifine göre Doğu versiyonuna giren, bu versiyonun hacim ve içerik olarak en büyük varyantı olan Göroğlu Destanı, mitolojik yanlarıyla da hayli farklıklık göstermektedir. Destanda olağanüstü doğumla dünyaya gelen başkahramanın sihirli güçleri ve yardımcıları mevcuttur. Destanın bütün anlatılarında doğumundan ölümüne kadar kahramanın yanında olan bu hayali hami güçlerin başında Hazreti Ali gelmektedir. Genellikle destanın birçok varyant ve metninde Hazreti Ali adı açık olarak kullanılmaz, bu ad Şah-ı Merdan, Şir Hüda Pir vs. olarak mistik perde arkasına saklanır. Bundan başka destanda Hızır karakerine rastlamakyatız ki bu da zaman zaman Hazreti Ali karakteriyle eş değer tutulmaktadır. Göroğlu Destanı başka hamiler olan kalenderler, erenler, aksakallar vs. mistik karakterlerle de zengindir. Bütün bu mistik karakterlerin görevi destan boyu Göroğlu’nu korumak, ona hamilik etmek ve zor durumlarında manevi ve fiziksel olarak yardımına gelmektir. Bu çalışmada kısaca Köroğlu Destanının Doğu versiyonuna ait olan Türkmen sahası Göroğlu Destanının gelişim tarihî hakkında bilgi verilecek, destanın mitolojik yönünden, mistik karakterlerinden ve onların başkahramana hamiliğinden bahsedilecektir.

Keywords

Göroğlu Destanı, Hazreti Ali, Kalenderler, Erenler, Aksakallar, Mitoloji.

Mystic and Protector Supportives in Goroghlu Epic: Hazrat Ali, Kalanders, Erens, Aksakals

Abstract

The Goroghlu Epic is a heroic epic that has a very important place in the Turkmen epic tradition. This epic is the variant of the Goroghlu Epic, which is divided into two large fields and hundreds of branches variant , in the Turkmen field, as the East and West version. According to its geographical classification, the Goroghlu Epic, which is included in the Eastern version and is the largest in terms of volume and content of this version, also differs greatly with its mythological aspects. The epic hero, who was born with an ehtraordinary birth, has magical powers and helpers. Hazreti Ali is at the forefront of these imaginary powers who are with the hero from birth to death in all narratives of the epic. Generally, the name Hazreti Ali is not used ehplicitly in many variants and tehts of the epic, this name is Shir Huda Pir, Shahi Merdan etc. hiding behind the mystical curtain. In addition, we encounter the character of Hizir in the epic, which is sometimes eguivalent to the character of Hazrat Ali. The Goroghlu Epic is rich in mystical characters such as kalenders, erens, aksakals etc. who are other supporters. The task of all these mystical characters is to protect Goroghlu during the epic, to dominate him and to come to his aid spiritually and physically in difficult situations. In this study, briefly, information will be given about the development date of the Turkmen field Göroğlu Epic, which belongs to the Eastern version of the Köroğlu Epic, and the mythological aspect of the epic, its mystical characters and their support to the protagonist will be mentioned.

Keywords

Epic of Göroğlu, Hazrat Ali, Kalanders, Erens, Aksakals, Mythology

References

• Abbaslı, İsrafil (2005). “Azerbaycan Gehremanlıg Eposu”. Koroğlu. Bakı, Lider neşriyyatı. 4-46.
• Abbasov, Elçin (2008). Koroğlu: Poetik Sistemi ve Strukturu (Paris Nüshesi Esasında). Bakı: Nurlan.
• Akın, Bülent (2012). “Alpamiş Destanı’nda Hz. Ali Tasavvuru”. Millî Folklor 6, 19- 29.
• Albayrak, Nurettin; Sümer, Faruk. (2002). “Köroğlu”. TDV İslâm Ansiklopedisi. c. 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.268-270.
• Aslan, Mustafa (2012). “Sünni Halk İnançlarında Hz. Ali Tasavvuru Üzerine Bir Din Sosyolojisi İncelemesi”. Birey ve Toplum 2(4), 41-55.
• Bayat, Füzuli (2009a). ”Koroğlu Dastanında İki Keçid Ritualı (İnisiasiya)”, Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatına Dair Tedgigler XXIX. 56-68.
• -. (2009b). Türk Destancılık Tarihi Bağlamında Köroğlu Destanı: Türk Dünyasının Köroğlu Fenomenolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• -. (2003). Köroğlu: Şamandan Âşıka, Alptan Erene. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bayaz, Hüseyin (1981). Köroglu, Antep Rivayeti. İstanbul: Karacan Yayınları.
• Garrıyev, Baymuhammet (2007). Türk Dünyasında Köroğlu Anlatmaları / Çev. F. Türkmen M. Duranlı-F. Rahmankul. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Görogly. Türkmen Halk Dessany, I cilt. (1996) / Taỳỳarlan: Nurmemmet Annaguli. Ankara. Bilig Yayınları.
• Görogly. Türkmen Halk Dessany, II cilt. (1996) / Taỳỳarlan: Nurmemmet Annaguli. Ankara. Bilig Yayınları.
• Guluzade, Terane (2016). Gehremanlıg Dastanlarında Azerbaycan Etnografiyasının Eksi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, AMEA. Arheologiya ve Etnografiya İnstitutu. Bakı.
• İsmayılov, Hüseyn (2007). “Koroğlu”: Mif ve Dastan Münasibetleri”. Dede Gorgud 1, 73-77.
• İsmayılov, Hüseyn ve Tofiggızı, Elnare. (2005). “Ön Söz”. Koroğlu. Tiflis Nüshesi / Hazırlayan E.Tofiggızı. Bakı, Seda. 3-19.
• Karadavut, Zekeriya (2018). “Köroğlu Destanında Hz. Ali”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu, (18-20 Ekim). Bildiriler Kitabı. Ankara. 871- 882.
• Koroğlu. Paris Nüshesi (1999). Haz. Abbaslı İsrafil. Bakı: Ozan.
• Koroğlu. Tiflis Nüshesi (2005). Haz. Tofiggızı Elnare. Bakı: Seda.
• Nurtazina, Nazira (2001). “Ğayıp Eren”. Ulttıg Entsiyklopediya, 3. Almatı, Gazag Entsiyklopediyası. 97.
• Ögel, Bahaeddin (2002). Türk Mitolojisi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdemir, Aşur (2006). “Köruğlı Men Bezergen Destanındaki Özel Adlara Dair”. Bilig 37, 91-114.
• Özturan, Hacı Ali (2009). Maraş Ağzı Köroğlu, Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı Yayınları.
• Roemer, Hans Robert (1990). “The Gizilbash Turcomans: Founders and Victims of the Safavid Theocracy”. Intellectual Studies in Islam. Ed. M. Mazzaoui-V. Moreen. Utah. 27-39.
• Salim (Bahşeliyev), Fehreddin (2010). Milli Yaddaş Sisteminde Ürfan ve Tesevvüf. Bakı: Elm ve tehsil.
• Şahin, Halil İbrahim (2012). “Kadı Abdısetdar Cenknâmesi Üzerine Bir İnceleme”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 17. 219-238.
• Uygur Halk Destanları III. (2011). Haz. Mehmet Abdulhakim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Жирмунский, Виктор; Зарипов, Гади (1947). Узбекский Народный Героический Эпос. Москва.
• Климович, Люциан (1958). “Заметки o Эпическом Творчестве Народов Советского Востока”, Вопросы Изучения Эпоса Народов СССР. Москва. 241-250.