ALEVİ İNANÇ SİSTEMİNDE BİR MİKRO MERKEZ OLARAK “DÂR” KAVRAMININ ETRAFINDA OLUŞAN ANLAM ALANI ve RİTÜEL EVRENİ

Year 2021, Issue: 97, 165 - 176, 02.03.2021

Didem Gülçin Erdem

Abstract

Alevi inanç sisteminde, cem ibadetlerinin kendine özgü bağlamı içerisinde dâr, fiziksel olarak cemin icra edildiği meydanın merkezini karşılamak için kullanılan bir terimdir. Alevi inancı çerçevesinde, dâr kavramı etrafında oluşan geniş bir söz varlığı ile ritüel yapıları mevcuttur. Dâr, ritüel odaklı bir terim olmasının yanında; felsefî, sosyolojik ve tasavvufî boyutta da karşılığı olan, çok katmanlı bir kavram olma özelliği gösterir. Huzura çıkmayı, talip olmayı, meydanda bulunmayı, özünü ortaya koymayı simgeleyen dâr, tasavvufî cevaplarla donatılan, zahirî olmaktan ziyade bâtıni düzeyde karşılığı olan bir meydana işaret eder. Alevi inanç dairesi çerçevesinde önem atfedilen kimi tarihî figürler de dâr olgusu üzerinden telmihen yaşatılmakta, böylelikle kolektif belleğin canlı tutulması ve geleneğin aktarılması mümkün kılınmaktadır. Kavramın anlam yükü göz önünde bulundurulduğunda, ritüel odaklı bir terim olarak değerlendirilmesinin yanında, bâtıni boyutu üzerinde de durularak art anlamlarının okunaklı hale getirilmesinin gerekli olduğu açıktır. Bu çalışmada, dâr kavramı, Alevilerin ibadet yaşantısının etrafında biçimlendiği bir mikro merkez olarak ele alınarak, terim hakkında bilgi verildikten sonra semantik içeriği üzerinde durulmuş, dâr merkezli gelişen ritüel evrenini oluşturan dâr hizmeti, dâra çekilme ve dâr kurbanı cemi hakkında bilgi verilerek kavram etrafında ortaya konulan söz varlığına değinilmiştir. Literatür tarama yöntemi ile elde edilen veriler doğrultusunda ortaya konulan sonuçlar, dâr kavramının Alevi inanç sisteminin etrafında biçimlendiği, sıradan bir mekânın ibadet mekânı haline dönüştürülmesini sağlayan, taşınabilir bir merkez olma özelliği gösterdiğini kanıtlar niteliktedir.

Keywords

Alevilik, Cem, Dâr, Ritüel

The Meaning Field and Rituals That Are Created Around the Concept of “Dâr” As a Micro Centre in Alevi Belief System

Abstract

In the context of Alawi belief system, dār literally house is a term used to meet the middle place of the square where the ritual is performed physically within the distinctive ritual concept area of cem worship. In Alawi belief, there is a large vocabulary and ritual order formed around the concept of dār. In addition to being a ritualistic expression, dār is a multi-layered term that has a philosophical and sociological counterpart. The concept of dār, which symbolizes sufistic path to reveal the self, indicates a square which is equipped with Sufistic answers and has an equivalent to being apparent. Various cultural and religious figures that are meaningful within the framework of Alawi belief circle are also practiced through the phenomenon of dār, so that collective memory is kept alive and the tradition is transferred. Considering the meaning burden of the concept, it is clear that it is necessary to make the meanings legible as well as being evaluated as a ritual term. In this study, after focusing on what is the concept of dār and its semantic content, it will be given information about the vocabulary developing around the concept and the ritual universe. The results to be put forward in line with the data obtained through literature review and field research methods prove that the concept of dār is shaped around Alawi belief system and that it is a portable centre that enables an ordinary place to be transformed into a place of worship

Keywords

Alawism, Cem, Dār, Ritual

References

• Akın, Bülent. (2017). “Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları: Tarih, İnanç ve Gelenek”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• -. (2019). “Alevi Geleneğinde Yaşayan Seyyid İmaüddin Nesimi”, I. Uluslararası Tasavvuf Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (Ed.: Taleh Şahmemmedov vd.). İstanbul: Akademi Kitabevi.
• -. (2020). “Kopuzdan “Telli Kur’an”a Türklerde Sazın Kültürel Serüveni ve Kutsallığı”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 20, 135-162.
• Assmann, Jan. (2015). Kültürel Bellek –Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ayan, Hüseyin. (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bozkurt, Fuat. (2015). (haz.). Buyruk –İmam Cafer Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Cebecioğlu, Ethem. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
• Çıplak Coşkun, Nilgün. (2013). “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Dardan İndirme Cemi ve Bu Cemin Toplum Yaşamındaki Önemi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 65, 271-280.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2012). Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yayıncılık.
• Dönmez, Mehmet ve Çelik, Hasan ve Armağan, Ergün. (2018). “Alevilik-Bektaşilikte Dâr”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 85, 183-198.
• Eliade, Mircea. (2018). İmgeler ve Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Ersal, Mehmet. (2016). Alevilik, Kavramlar ve Ocak Sistemi –Çubuk Havzası Örneği. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gökbel, Ahmet. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Korkmaz, Esat. (2016). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Noyan, Bedri. (1995). Bektaşîlik Alevîlik Nedir?. İstanbul: Ant/Can Yayınları.
• Rençber, Fevzi. (2012). “Alevi Geleneğinde Cem Evinin Tarihsel Kökeni”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3, 73-86.
• Rençber, Fevzi. (2020). “Alevî-Bektaşî Geleneğinde “Dardan İndirme Erkânı”. Adıyaman Örneği”, GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1, 31-49.
• Subaşı, Necdet. (2019). Alevi Modernleşmesi: Sırrı Fâş Eylemek. İstanbul: Mahya Yayıncılık.
• Üçer, Cenksu. (2018). “Cemevi: Âdâb ve Erkânın İcra Edildiği Mekân”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi 88, 59-84.
• Yıldız, Harun. (2019). “Anadolu Alevî-Bektaşî İnanç Dünyasında Kurban Anlayışı ve Kurbanla İlgili Ritüeller”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 20, 135- 151.
• Yılmaz, Seval. (2011). “Türkiye’de Cemevleri Kurumsallaşmasının Alevi Kimliği Üzerine Etkileri ve Karacaahmet Sultan Dergâhı Üzerinden Bir Alan Analizi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul.