GİRESUN’DA TÜRK İSKÂNINA BİR ÖRNEK: ZAVİYE

Year 2018, Issue: 88, 135 - 144, 18.12.2018

Mehmet Özmenli Nazım Kuruca

Abstract

İskân kelimesi terim olarak aslı Arapça “sükûn” kelimesinden gelmekte ve sözlüklerde “sakin kılma, oturtma, ev sahibi etme, yerleştirme” manaları yanında, “yurtlandırma, yerleştirme, yurtlanma, yerleşme” şeklinde de geçmektedir. Bir başka ifade ile yerleşme boş alanların ekilip biçilmesi, verimliliğinin artırılmasıdır. İslam öncesi Türklerin yaylak ve kışlak hayatı sürdürdükleri bilinen bir gerçektir. Türk hükümdarlarından biri yaylaklarda öteki vadilerde, su kıyılarında olmak üzere iki merkezleri mevcuttu ve ikincisi evlerden kurulu iskân yerleri şeklinde idi. Anadolu topraklarına gelen Türklerin ilk yerleştikleri yerler incelendiğinde dikkat çekici bir biçimde benzer özellikli yerlere dağ etekleri ve vadiler konuşlandıkları görülmektedir. Doğu Karadeniz’de ve özelde Giresun’un uygun vadileri barınmaya uygun olmasından dolayı Türklerin bu bölgeyi tercih etmelerine neden olmuştur. Giresun, yaylak ve kışlak yaşam biçiminin en bariz şekilde yaşandığı bölgelerden biri olmuştur. Türk kolonizatör dervişleri, Karadeniz’in güneyini oluşturan Türkiye topraklarına vadileri kullanarak ulaşmış ve de yerleşmişlerdir. Bu dervişlerin bazıları zaviyeler oluşturmuşlardır. Güneyden kuzeye akan dereler Oğuz Türklerinin iç kesimlerden Karadeniz’e ulaşmalarına vesile olmuştur. Bu dereler kültür merkezleri olduğu gibi kültür taşıyıcılığı görevini de üstlenmişlerdir. Derviş ve dere olgusu bölgede yaşayanların ve yeni gelenlerin inanç sistemlerini de etkilemiştir. Türkleşme ile beraber Sünnileşme de bu zaviyeler vasıtası ile gerçekleşmiştir. Günümüzde geçmişe ait birçok mekanın yok edilmekte olduğu dikkate alınarak Giresun’un Türkleşme ve Sünni İslâm’ı benimsemesinde etkin olan zaviyelerin yerlerinin varlığının yazıya geçirilmesi amaçlanmıştır. Arazi taramaları, ana ve çağdaş kaynakların taranması usulünü kullandığımız bu çalışmada hedefimiz Doğu Karadeniz’de Türk iskânlarının gelişim süreçlerini kısaca irdelemektir.

Keywords

Giresun, iskân, derviş, dere, zaviye

AN EXAMPLE OF TURKISH SETTLEMENT IN GIRESUN: ZAWIYA

Abstract

The term “settlement” comes from the original Arabic word “sükûn”. In addition to its meanings of “calming, seating, making homeowner, placing”, it also appears as “settlement, placing, settling, housing” in the dictionaries. In other words, settlement is the planting of wastelands and increasing productivity. It is a well-known fact that the pre-Islamic Turks lived in pastures in summers pasture and in quarters in winters. Turkish rulers had two centers: one in the summer pastures and the other in the valleys. The latter was in the form the settlement areas, along the waterfronts. When the first settlements of Turks who came to the Anatolia are examined, it is seen that they settled in places mountain foothills and valleys with remarkably similar characteristics. The reason why the Turks preferred Eastern Blacksea and especially Giresun, is that appropriate housing valleys existed in this region. It became the region in which summer pasture and winter quarters life styles were lived most obviously. Giresun has become one of the most obvious areas of life in the form of summer pasture and winter quarters. The Turkish colonizer dervishes reached and settled down in the territory of Turkey that forms the south of the Black Sea, by using valleys. Some of these dervishes established the zawiyas. The rivers flowing from south to north enabled Oghuz Turks to reach the Black Sea from inner parts. On the one hand, these rivers acted as the cultural centers; on the other hand, they undertook the role of the cultural conveyance. The dervish and river phenomenon also affected belief systems of the inhabitants and newcomers. Turkization and Sunnification was also realized through these zawiyas. Taking into consideration that many places belonging to the past are being destroyed, it is aimed to put the existence of Giresun’s places of zawiyas which are effective in the Turkization and Sunnification. The purpose of this study is to examine briefly the process of development of Turkish settlements in the Eastern Black Sea region, which we use in the field survey, the scanning of main and contemporary resources

Keywords

Giresun, settlement, dervish, river, zawiya

References

• Dedebaba, Bedri Noyan. (1995). Bektaşilik Alevilik Nedir? İstanbul.
• Arrianus. (2005). Arrianus’un Karadeniz Seyahat. Çeviren Murat Aslan. İstanbuı: Odin.
• Barkan, Ömer L. (Tarihsiz) Kolonizatör Türk Dervişleri. İstanbu: Devlet Yayın dağı- tım.
• İbn Bibi, (1996) El-Avamrü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme). Düzenleyen Mürsel Öztürk. Cilt 1. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• İbn Haldun. (2004), Mukaddime 1.Çeviren Süleyman Uludağ. Üçüncü Basım, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Clavijo. (1975). Timur Devrinde Semerkanda Seyahat. 1. Çeviren Ömer Rıza Doğrul. İstanbu: Nakışlar.
• Demir, Necati. (2007). Hacıemiroğulları. İstanbul: Neden.
• Düzgün, Ülkü Kara. (2009). “Giresun Adak Yerlerinde Tespit Edilen Çeşitli Uygula- ma, İnanış ve Efsaneler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 2, S. 7, s. 133-153.
• Esterebadi, Aziz bin Erdeşir-i. (1990). Bezm u Rezm. Çeviren Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Eyice, Semavi. (1963). “İlk Osmanlı Devrinin Dini ve İçtimai bir Müessesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23, no. 2: 3-80.
• Fatsa, Mehmet. (2017). Karadeniz’de Zaviyeler. İstanbu: arı.
• Hahanov, A. (2004). Panaret’in Trabzon Tarihi. Çeviren Enver Uzun. Trabzon: Eser Ofset.
• Herodotos. (2010). Tarih. Çeviren Müntekim Ökmen. İstanbul: İş Bankası yay.
• Honigman, Ernst. (1970). Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı. Çeviren Fikret Işıltan. İs- tanbul.
• Kitab-ı Diyarbekriyye, (1962). Çeviren Necati Lugal- Faruk Sümer. Ankara.
• Kökten, Kılıç. (1951). “Kuzeybatı Anadolu’nun Tarihöncesi Hakkında Yeni Gözlem- ler” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 9, no. 3: 201- 214. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1005/12196.pdf
• Köse Osman ve Türkmen, Töreli. (2017). “Kürtün’de Çepni Türkmenleri ve Gelenek- sel Yayla Göçleri” Geçmişten Günümüze Göç II içinde, Samsun: Canik Beledi- yesi Kültür Yayınları, 905-906.
• Ksenophon. Anabasis. (2011). Onbinlerin Dönüşü. 1.Çeviren Oğuz Yarlıgaş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Özgüdenli, Osman G. (2006). Turco-Iranica (Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmala- rı). 1. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/view/5000203828/5000174429
• Peacock, A.C.S. (2010). Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu (Yeni Bir Yorum). 3. Çeviren Zeynep Rona. İstanbul: İşbankası.
• Strabon. (1993). Antik Anadolu Coğrafyası. . Çeviren Adnan Pekman. İstanbul,: Ar- keoloji ve Sanat.
• Sümer, Faruk. (1992). Çepniler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• —. (1992). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: TTK.
• Yediyıldız, Bahaeddin. (1985). Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613). Ankara: Kül- tür Turizm Bakanlığı.
• Yılmaz, Cevdet. (2010). “Türkiye’de Tarihçiler ve Coğrafyacılar Tarafından Farklı Anlamlarda Kullanılan Bir Terim: Divan” History Studies 2, no. 1: 273-309. http://www.historystudies.net/dergi/tar20151276540.pdf