ŞEYH HASAN OCAĞI VE VEFÂİLİKLE İRTİBATI

Year 2017, Issue: 83, 223 - 240, 07.09.2017

Hacı Yılmaz

Abstract

Bu çalışma Moğol istilası önünden kaçarak Anadolu’ya gelen Şeyh Hasan ve Şeyh Ahmed Tavil’i ele almaktadır. Bahsedilen kişilerin adlarına birer Alevî ocağının kurulmuş olması, onların yaşadıkları çağda oldukça tanınan ve etraflarında önemli bir nüfus barındıran birer derviş olduklarını göstermektedir. Fakat şimdiye kadar üzerinde pek durulmamış olan bu dervişler hakkında tarihi bilgiler yok denecek kadar az olup, haklarında çok zayıf rivayetler bulunmaktadır. Bu rivayetlerde, her ikisinin de Ahmed Yesevî’nin etrafında bulunduğu, onun tarafından yetiştirildiği ve Anadolu’nun İslamlaştırılması için buraya gönderildikleri anlatılmaktadır. Hatta bu rivayetlerden dolayı Şeyh Ahmed Tavil, Ahmed Yesevî olarak kabul edilmiştir. Şeyh Ahmed Tavil Ocağı’nın bir diğer adı da Ahmed Yesevî Ocağı’dır. Fakat arşiv belgelerinde bu iki dervişin Ahmed Yesevî ile herhangi bir bağlantısına rastlanmamıştır. Bahsedilen belgelerde Ahmed Yesevî’den ziyade Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî ön plana çıkmaktadır. Onlar Yesevî geleneğinden ziyade Vefaî geleneğine bağlanmakta olup, bu yönüyle diğer bazı Alevi ocak kurucularıyla paralellik göstermektedirler. Şeyh Hasan ve Şeyh Ahmed Tavil’in tarikat bağlantılarını ve bulundukları çevreye etkisini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma, Şeyh Hasan, Şeyh Ahmed Tavil ve Ebü’l-Vefa el-Bağdâdî hakkındaki verilerle sınırlandırılmıştır. Nitel araştırma olarak planlanan bu çalışmada doküman incelemesi yöntemi uygulanmıştır. Şeyh Hasan, Şeyh Ahmed Tavil ve Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî başlığı ile taranan veriler doküman analizi yoluyla incelenmiştir. Çalışmada Şeyh Hasan ve Şeyh Ahmed Tavil’in Ebül-Vefâ ile bağlantısı ortaya konulmaya çalışılmış, eldeki belgelerden hareketle yukarıda belirtilen hususlar tartışılmış, ayrıca hem Şeyh Hasan ve Şeyh Ahmed Tavil’in kimliği hem de Vefâî geleneğinin Alevî ocakları üzerindeki etkisi ortaya konulmuştur. Çalışmada ayrıca Şeyh Hasan’ın Tunceli bölgesinde yaşayan Şeyh Hasan aşireti ile ilgili bağlantısına değinilmiştir. Çalışmada Şeyh Hasan ve Şeyh Ahmed Tavil’in her ne kadar sözlü gelenekte Hoca Ahmed Yesevî’nin yanında yetişmiş, onun tarafına Anadolu’ya gönderilmiş birer derviş oldukları anlatılsa da 1530 tarihinde düzenlenen belgeler sayesinde onların açık bir şekilde Ebü’l-Vefâ’ya bağlı oldukları ve bölgenin İslamlaştırılmasında önemli katkılar sağladıkları sonucuna varılmıştır.

Keywords

Şeyh Hasan, Şeyh Ahmed Tavil, Ahmed Yesevî, Ebü’l-Vefa, Vefâilik

SHEIKH HASSAN OCAK AND ITS CONNECTION TO WAFAI ORDER

Abstract

This paper focuses on Sheikh Hassan and Sheik Ahmad Tawil, who both arrived in Anatolia to flee the Mongol invasion. The fact that Ocaks were founded in their name shows that they were two wellknown and highly influential dervishes of the time and milieu, in which they lived. However, these dervishes have so far received little scholarly attention and the historical knowledge about them is scarce and limited to unreliable accounts. These accounts maintain that both were close to and trained by Ahmad Yassawi and they were sent to Anatolia for the Islamization of this land. These accounts even led to a view that Sheikh Ahmad Tawil was in fact, Ahmad Yasawi himself so “Ahmad Tawil Ocak” was also called “Ahmad Yassawi Ocak”. Planned as qualitative research, the method employed in the paper is document analysis. The data collected on Sheikh Hassan, Sheikh Ahmad Tawil and Abu al-Wafa alBaghdadi was evaluated based on the method of document analysis. Hence, this paper attempts to show the connection of Sheikh Hassan and Sheikh Ahmad Tawil with Abu al-Wafa al-Baghdadi and discuss the other issues mentioned above. Furthermore, the identities of Sheikh Hassan and Sheikh Ahmad Tawil as well as the influence of Wafai tradition on Alawi Ocaks are revealed. Finally, the connection of Sheikh Hassan with the Sheikh Hassan tribe of Tunceli region is brought to attention. The paper

Keywords

Sheikh Hassan, Sheikh Ahmad Tawil, Ahmad Yassawi, Abu al-Wafa, Wafai Order

References

• Aksüt, Hamza. (2009). Aleviler. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Aşan, Muhammet B. (1986). “Tabanbükü (Şeyh Hasan) Köyü Mezarlıkları”. Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Elazığ 5-6 Mayıs 1986.
• —. (1989). Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskân İzleri (XI-XII. Yüzyıl. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tahrir Defterleri (BOA TD), 156, 387.
• Beldiceanu-Steinherr, İréne. (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV.-XVI. Yüzyıllar).” Çeviren: İzzet Çıvgın. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 3., s.130-187.
• Emecen, Feridun. (2001). “Kara Ahmed Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul: Türkiya Diyanet Vakfı Yayınları. s.357-358.
• Gülten, Sadullah. (2011). “Anadolu’da Bir Vefaî Şeyhi: Tahrir Defterleri Işığında Dede Karkın Hakkında Bazı Değerlendirmeler.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 59. , s.147-158.
• —. (2014). “Bir Heterodoks Derviş Kimliğinin İnşası Yahut Vefaîlikten Aleviliğe: Şeyh Çoban ve Evladına Dair”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 10., s. 93-113.
• Gümüşoğlu, Dursun (Haz.) (2006). es-Seyyid Ebü’l-Vefâ Menakıbnâmesi. İstanbul: Can (Adil Ali Atalay) Yayınları.
• İnalcık, Halil. (2000). “Âşıkpaşazâde Tarihi Nasıl Okunmalı?”. Söğüt’ten İstanbul’a., Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları., s. 119- 145.
• Karakaya-Stump, Ayfer. (2015). Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karamustafa, Ahmet T. (2005). “Yesevîlik Melâmîlik, Kalenderîlik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. Hazırlayan. Ahmet Y. Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.61-89.
• Kıyak, Abdülkadir. (2012). “Halk Dindarlığı Bağlamında Kutsal Mekân Anlayışı -Baskil Örneği”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2., s. 159-181.
• Köprülü, M. Fuad. (2016). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Alfa Yayıncılık.
• Kuyûd-ı Kadime Arşivi Tahrir Defterleri (KKA TD), 142.
• Ocak, Ahmet Y. (1994). “Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî”. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık. s.347.
• —. (2000). Babaîler İsyanı. İstanbul: Dergah Yayınları.
• —. (2016). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın & Emirci Sultan. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ocak, Ahmet Y.-S. Faruki. (1986). “Zaviye” . MEB İslam Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul: M.E.B. Yayınları, s. 468-476.
• Onarlı, İsmail. (2012). “Şeyh Hasanlı Aşiretleri Konfederasyonu Oymak ve Obalarının Yerleşik Yörelerindeki Söylence ve İnanç Motiflerinin Nesnel ve Tarihsel Temelleri.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 14., s. 87-101.
• Saltık, Veli. (2013). “Dede Şeyh Hasanlar ile Aşiret Şeyh Hasanlar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 66, s. 279-312.
• Şahin, Haşim. (2012). “Vefaîyye”. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, s. 601.
• —. (2014). “Selçuklu Ve Erken Osmanlı Döneminde Vefâiyye Tarikatı.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 70., s. 39-54.
• Ünal, Mehmet Ali. (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yaman, Ali (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips Kitap Yayıncılık.
• Yılmazçelik, İbrahim. (2012). “Osmanlı Döneminde Dersim’de Sosyal Yapı ve Dersim Aleviliği”. Alevilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 3., s. 1-38.