ALEVİ-BEKTAŞİ TÜRKMEN GELENEĞİNDE SOSYAL DAYANIŞMA VE KARDEŞLİK KURUMU OLARAK “MUSAHİPLİK”

Year 2013, Issue: 65, 101 - 118, 09.04.2013

Halil İbrahim Bulut

Abstract

Alevi-Bektaşi geleneğinin önemli kurumlarından biri musahipliktir. Bu uygulamanın kökeni Kırklar Cemine, Medine kardeşlik anlaşmasına muahede ya da Gadir Hum hadisesine dayandırılmakla birlikte özünü Hz. Peygamber ile Hz. Ali arasında gerçekleştirilen kardeşlik meydana getirmektedir. İki talibin yolun kurallarına uyacaklarına dair söz vermeleri ve bunu hayatlarının sonuna kadar uygulamaları şeklinde kabul edilen musahipliğin dinî, iktisadî, sosyal ve ahlakî olmak üzere kendine özgü kuralları vardır. Bu çerçevede musahip olacak iki talibin, birbirlerini çok iyi tanımaları, aynı toplumda yaşamaları, aynı dili konuşmaları, toplumsal statü açısından denk ve birbirlerine karşı yardımsever olmaları, aralarında kan bağının bulunmaması, çocukları arasında evliliğin yasak kabul edilmesi gibi pek çok kural söz konusudur. Kökeninde Hz. Peygamber ile Hz. Ali arasında gerçekleştirilen kardeşliğin olduğu musahiplik, Türkmenlerin kendi hayat şartlarına göre formüle ettikleri bir uygulama olarak görülebilir. Çeşitli Alevi topluluklarında yapılan alan araştırmaları musahiplik uygulamalarının gelenek açısından büyük bir ehemmiyete sahip olduğunu ve bu kurumun tarihî süreçte çok etkili bir şekilde kullanılmış olduğunu göstermektedir. Böyle olmasına rağmen günümüzde unutulmaya yüz tutmuş bu kurumun, modern hayatın şartlarına göre gözden geçirilip yeniden canlandırılması yaşadığımız topluma ayrı bir güç katacaktır. Bu çalışmada musahiplik geleneğinin kökenine, gelenek açısından önemine, temel özelliklerine, sosyal, ekonomik, dinî ve ahlakî yönlerine, zaman içinde ortaya çıkan aksamalara ve son olarak modern dönemde musahipliğin imkânı hususlarına yer verilmiştir.

Keywords

Musahiplik, Alevilik-Bektaşilik, Alevi-Bektaşi Türkmenlerde kardeşlik kurumu, sosyal dayanışma

INSTITUTION OF SOCIAL SOLIDARITY AND FELLOWSHIP IN THE ALEVI-BEKTASHI TURKMEN TRADITION: “MUSAHIPLIK”

Abstract

One of the most important institutions of Alevi-Bektashi tradition is Musahiplik. The origin of this practise is based on Kırklar Cemi and Medina brotherhood agreement muahede or Gadir Hum event. However, the essence of the musahiplik is brotherhood that is held between The Prophet and Ali. Musahiplik, accepted as a practice in which two people both assure to obey the rules of their path and keep their words forever, has its peculiar rules in religious, economic, social and moral terms. In this context, there are many rules in musahiplik, for example, they recognize each other very well, live in the same community, speak the same language, they are equal in terms of social status and helpful to each other and the marriage is prohibited among the their children and so on. Musahiplik, having its root in the fellowship of the Prophet Mohammed and Ali, may be seen as a practice that Turkmens have formulated depending on their own living conditions. Research that has been done as fieldwork in some Alevi society, suggests that Musahiplik applications have great importance in terms of tradition and this institution is used very effectively during historical period. Nevertheless, musahiplik losing its popularity recently should be reformulated and revived in the light of current living conditions, which, indeed, will add power to the society we live in. In this study, we have outlined the following points: the origin of the tradition of musahiplik, its importance in terms of tradition, its main features; social, economic, religious, and moral dimensions, the disruptions which emerge in the process and finally the possibility of the musahiplik in the modern era

Keywords

Musahiplik, Alevism-Bektashism, the institution of fellowship in the AleviBektashi Turkmens, social solidarity

References

• BAL, Hüseyin. (2004). Alevi İslam Yolu, İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• BOZKURT, Fuat. (1990). Aleviliğin Toplumsal Boyutları, İstanbul: Yön Yayıncılık.
• BOZKURT, Fuat. (2000). Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik, İstanbul, Doğan Kitapçılık.
• BOZKURT, Fuat. Der. (2006). Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, İstanbul: Kapı Yayınları.
• BULUT, Halil İbrahim. (2011). Dünden Bugüne Siyasi-İtikadi İslam Mezhepleri Tarihî, An- kara, Ankara Okulu Yayınları.
• HAMİDULLAH, Muhammed. (1995). İslam Peygamberi, çev: Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Ya- yınevi.
• İbn Manzûr, (2000), Lisânu’l-Arab, VIII, 200, Beyrut, Dâru’l-İhya.
• İLHAN, Hüseyin. (2005). Alevilik İnanç ve Kültürü, İstanbul: Can Yayınları.
• İmam Cafer Buyruğu. (2001). İstanbul: Şahkulu Sultan Külliyesi Yayınları.
• KAPLAN, Ayten. (2004). “Tahtacılarda Aile ve Akrabalık Kurumu”, Alevilik, der. İsmail Engin- Havva Engin, İstanbul: Kitap Yayınları.
• KAPLAN, Doğan. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KAPLAN, Doğan. (2007). Erkânname I, Alevi-Bektaşi Klasikleri 5, II. Risale, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KORKMAZ, Esat. (2005). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Anahtar Kitap- lar.
• KORKMAZ, Esat. (1997). Alevilik ve Aydınlanma, İstanbul: Pencere Yayınları.
• MELİKOF, Irene. (2003). Uyur İdik Uyardılar: Alevilik, Bektaşilik Araştırmaları, (çev.Turan Alptekin), İstanbul: Cem Yayınları.
• METİN, İsmail. (1994). Alevilerde Halk Mahkemeleri, İstanbul: Alev Yayınları.
• OKAN, Murat. (2004). Türkiye’de Alevilik Antropolojik Bir Yaklaşım, Ankara: İmge Kitapevi.
• ONARLI, İsmail. (2003). Alevilikte Cem ve Musahiplik Nedir. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
• ÖZ, Baki, (2001). Bir Alevilik Yolu Ahilik. İstanbul: Can Yayınları.
• SAYGI, Hakkı. (2005). Soru ve Cevaplarla Alevi Bektaşi İnancı. İstanbul:Cem vakfı Yayınları.
• TUR, Seyit Derviş. (2002). Erkânname Aleviliğin İslam’da Yeri ve Alevi Erkânları. İstanbul: Can Yayınları.
• UĞURLU, Ahmet. (1991). Alevilikte Cem ve Musahiplik. İstanbul: Ufuk Matbaası.
• YAMAN, Mehmet. (1994). Erdebilli Şeyh Safi ve Buyruğu. İstanbul: Ufuk Matbaası.
• YAMAN, Mehmet. (2007). İnanç, Edep Erkan. İstanbul: Can Yayınları.
• YILDIZ, Harun. (2005). “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Musahiplik”, Uluslararası Alevilik Bek- taşilik Sempozyumu I, Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi.
• YILMAZ, Nail. (2005). Kentin Alevileri: Reşadiye, İkitelli Örneği, İstanbul: Kitabevi.