Gaziler Ovacığından Çağdaş Bir Derviş: Cuma Zeytünlü Dertli Garip

Year 2020, Issue: 95, 71 - 99, 12.09.2020

Caner Işık Ezgi Aydın Onar

Abstract

İlgili literatürde Alevi erenlik geleneği üzerine alan araştırmasına dayalı çalışmaların sayısı azdır. Bu çalışmaya konu olan Cuma Zeytünlü, Türkiye’de Gaziler Ovacığı olarak adlandırılan, Alevi erenlik geleneğinin yaşandığı bir bölgenin insanıdır. Kendisi “Dertli Garip” mahlasıyla şiir yazan bir âşıktır. Son yıllarda, bazı erenlerin kendilerini ‘çağdaş derviş’ olarak adlandırma eğiliminin de gösterdiği gibi, erenlik geleneğinde ciddi bir dönüşümden bahsetmek mümkündür. Bu makalede söz konusu gelenekteki değişim “çağdaş derviş”lik bağlamında Cuma Zeytünlü üzerinden değerlendirilmektedir. Bu çalışmanın metodolojik çerçevesi, 2005-2018 yılları arasında yapılan katılımlı gözlem, mülakat ve derleme ile elde edilen bir anlam dünyası analizine dayanmaktadır. Ayrıca, bu çalışmada, Cuma Zeytünlü’nün yaşam öyküsü, on bir adet şiiri ve şiir yorumları makalenin odak noktasında olan “çağdaş dervişlik” geleneğinin ele alınmasında temel metodolojik dayanak noktası olmaktadır. Bu sebeple makalede aşığın söz konusu anlam dünyasının temeli niteliğindeki konular dervişlik, birlik, musahiplik, kalıp değiştirme, sevgi, aşk, ariflik, dedelik, toprak olmak, nefis hakkında Cuma Zeytünlü’nün görüşleri analiz edilmiştir. Aynı zamanda dönüşen geleneğin ruhsal konulardaki zafiyeti ve dünyevileşme noktalarında nasıl yeni donanımlar kazanma süreci de ele alınmıştır. Makalede ele alınan diğer bir nokta da, geleneksel/çağdaş dervişlik ayrımı ile ilgilidir. Geleneksel Alevi erenler geleneğinde, gerek deyişlerle gerekse pratiğe dair tavsiyelerinde yoğun bir mistisizm varken, çağdaş dervişlik geleneğinde akılcı muhakeme ve anlatıların önemi açığa çıkmaktadır. Söz konusu derviş, kendisini ruhsal gelenekten uzaklaştırıp daha çok akılcı ve bilimsel alan ile ilişkilendirmiş ve bu durum yeni geleneğin temel değerleri olarak kodlanmıştır. Ruhsal gelenekten bağ koptukça rasyonel olana yönelinmiş ve çağdaş değerler sanki dervişlik geleneğinin de değerleriymiş gibi aktarılmıştır. Cuma Zeytünlü’nün ruhsal yorumlamalardan kopuşu Alevi kültüründe bazı Alevilerin ruhsal yorumlamalardan ve mistik yönelimlerden kopuşuna iyi bir örnektir. Şairimiz modern eğitim kurumlarından geçmediği halde modernleşmenin yarattığı değişimi geleneğine uyumlamaya çalışmıştır. Makalemiz bu süreçleri analiz etmiştir.

Keywords

Dertli Garip, Gaziler Ovacığı, Bektaşilik, Çağdaş Dervişlik. Âşıklık

A Contemporary Minstrel From the Plains of Gaziler: Cuma Zeytünlü Dertli Garip

Abstract

There are only a few studies concerning the tradition of Alawi saints in the literature. Cuma Zeytünlü, the subject of this paper, is from a region known as “Gaziler Ovacığı” where the tradition of saintship has been observed in Turkey. He is a minstrel who writes folk poetry by using pseudonym called “Dertli Garip” Garip the Heavyhearted . In recent years, there have been a significant transformation in the tradition of saintship, revealed by the way in which some saints call themselves as “contemporary dervishes”. In this article, the so called transformation of “contemporary dervishes” is exemplified through the case of Cuma Zeytünlü who lives in Amasya, Gümüşhacıköy. The methodological framework of this study is based on an analysis of the world of meaning by using participant observation, interviews, and recording non-written folk poetry examples between 2005-2018. In this analysis, which focuses on tackling the theme of “contemporary dervishes”, the major methodological grounds of this article also rests on his biography, eleven poems written by minstrel Zeytünlü, his interpretations on his own poetry. For this reason, the basic subjects of meaning world of Cuma Zeytünlü, namely dervish identity, musahiplik companionship , reincarnation, love, spiritual wisdom, dede identity, death and nafs, have been analyzed in this article. In the mean time, the ways in which newly emerging tradition of saintship de-emphasizes the notion of spirituality is another theme in the process of gaining new talents. The theme of contemporary and traditional divide in understanding the tradition of saintship is another important issue in this article. While the traditional saintship emphasized spirituality through their poetry as well as their counselling on practical problems, in contemporary saintship the importance of rational argumentation and narratives is revealed more clearly. The more he distanced himself from the spiritual tradition of saintship the more he associated himself with the sphere of rationality and science, which has been coded as the major values of the contemporary saintship. Cuma Zeytünlü, who disassociates himself from the spiritual interpretations, is a good example of some Alawi people who also distance themselves from mystical orientations in Alawi culture. Although he was not educated in the modern sense, the folk poet covered in this paper, has been trying to adapt change caused by modernization into his own tradition. This article has analyzed these processes.

Keywords

Dertli Garip, the Plains of Gaziler, Bektashi people, contemporary dervishes, minstrels

References

• Akbulut, Cem. (2010). Gaziler Ovacığı Âşıkları (1. Baskı). İstanbul: Kara Mavi Ya- yınları.
• Akın, Cüneyt. (2015). “Âşık Veysel’in ‘Beni Hor Görme Gardaşım’ Şiirinin Herme- neutik Açılımı”. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 10, 53-60.
• Erduğan, Serkan. (2018). “Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması ve Hamdullah Efendi”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 17, 193-210.
• Işık, Caner. (2011). “Alevi Bektaşi Geleneğinde Muhabbet: Ruhsal Bir Bilgi Ortamı”, Milli Folklor, 89, 147-158.
• ——. (2017). Erenlerin Süreği, İzmir: Tibyan Yayıncılık.
• Kökel, Coşkun. (2013) Güvenç Abdal Ocaklıları Tarihsel Süreç. Cilt 1. Alevi İnanç-Dede ocakları Serisi-1. İstanbul: Güvenç Abdal Araştırma Eğitim Kültür ve Tanıtma Derneği Yayınları.
• Taşgın, Ahmet. (2016). “Kevn ve Mekân İlişkisi: Horasan’dan Balkanlara Marife- tin Taşıyıcısı ve Temsilcisi Koyun Baba”. Uluslararası Nehrin Piri: Koyunbaba Sempozyumu 13 - 14 Mayıs 2016, Çorum.
• Uludağ, Süleyman. (1991). “Arif”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, 361-362.