Anadolu Türk Mimarisinde Zülfikar Tasvirleri

Year 2020, Issue: 95, 235 - 275, 12.09.2020

Muhammet Arslan

Abstract

İslâm Peygamberi Hz. Muhammed, Bedir Savaşı’ndan elde ettiği ganimetler arasında bulunan Zülfikar adlı kılıcı bir müddet kullanmış ve nihayetinde Uhud Savaşı esnasında Hz. Ali’ye hediye etmiştir. Bu esnada da “Ali’den başka yiğit, Zülfikardan başka kılıç yoktur” manasına gelen “Lâ fetâ illâ Alî, lâ Seyfe illâ Zülfikar” şeklinde bir seslenmede bulunmuştur. Hz. Ali’nin ölümü ile torunları tarafından kullanılan kılıç, daha sonra Abbasi ve ardından Fatımi halifeliğine geçmiştir. Son olarak Abbasi halifeliğinde kalan kılıcın günümüzde nerede ve ne durumda olduğu bilinmemektedir. Hz. Muhammed’in damadı ve Hulefâ-yi Râşidîn’in de dördüncüsü olan Hz. Ali’ye nitelikli bir kılıç hediye etmesi kılıcı kutsallaştırmış ve o dönemlerden beri hem dinsel hem de güçsel bir algının oluşmasına neden olmuştur. Hiç şüphesiz bu durum, başta İslâm sanatı olmak üzere Türk-İslâm sanatını da etkilemiş ve kılıcın bir imge haline gelmesine neden olmuştur. Zülfikarın imge bağlamındaki ilk tasavvuru “dinsel”dir. Cami, mescit, türbe ve tekke gibi dini yapılardaki kullanımı bunu destekler. İkinci tasavvuru ise “güç ve iktidar” algısıyla açıklanabilir. Savaş meydanlarında dalgalanan sancaklarda ve bir Türk sultanının gömleğinde kendine yer edinmesi ise bu tasavvurun bir sonucudur. İster “dinsel”, isterse “güç-iktidar” algısı içinde resmedilsin; bu algının izleyiciye aktarılmasında Zülfikar betimlemelerinden faydalanıldığı ortadadır. Mimaride, minyatürlerde, sancaklarda, sancak alemlerinde, mezar taşlarında ve halk sanatında karşımıza çıkan bu imge; bu makalede sadece mimari bağlamında değerlendirilmiştir. Anadolu’daki örnekler incelenmiş ve Anadolu dışı coğrafyalardaki benzer örnekleriyle de değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Zülfikar, Hz. Muhammed, Hz. Ali, kılıç, imge

Figurations of Zulfiqar in Anatolian Turkish Architecture

Abstract

The Prophet of Islam Muhammad used the sword named Zulfiqar, which was among the war booties he had obtained from the Battle of Badr and finally gave it to Hazrat Ali in during the Battle of Uhud. In the meantime, he made a call “La fetâ ilâ Alî, la Seyfe ilâ Zülfikar”, which means “there is no brave other than Ali, no sword other than Zulfiqar”. The sword, which was used by the grandchildren of the Prophet with the death of Hazrat Ali, later became the Abbasid caliph and then the Fatimid caliph. Finally, it is not known where and in what condition the sword, remained in the Abbasid caliphate, is today. Giving such a qualified sword as a gift to Hazrat Ali, who is the son-in-law of Hazrat Muhammad and the fourth of Hulefâ-yi Râşidîn, made the sword blessed and has created a religious and strong perception about it ever since. Undoubtedly, this situation also affected Turkish-Islamic art, especially Islamic art, and caused the sword to become an image. The first imagination of Zulfiqar as an image is religious. Its usage in religious buildings such as mosques, masjids, tombs and lodges supports this. The second imagination can be explained by the perception of “power and political power”. It is the result of this imagination why it takes place in the flags which is fluctuating in the battlefields and on the shirt of a Turkish sultan. It is obvious that description of zulfiqar has been used in order to reflect this sense; whether it is pictured in the sense of “religious” or “power-political power”. In this article, this icon that we encounter in architecture, miniatures, flags, banner marks, tombstones and folk art is only evaluated in the context of architecture. Its samples in Anatolia were examined and it is tried to be evaluated with similar examples in non-Anatolian geographies.

Keywords

Zulfiqar, Hazrat Muhammad, Hazrat Ali, sword, ımage

References

• Acun, Hakkı. (2016). Tüm Yönleri ile Çapanoğulları ve Eserleri. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Yayını.
• Ahmed b. İshak b. Ca’fer. (1883). Târîhu’l-Ya’kubî. Neşreden: M. T. Houtsma. Lei- den.
• Akarpınar, R. Bahar. (2004). “Sûfi Kültüründe Sembollerin Yeri ve Önemi Hakkında Bir Deneme”. Türkbilig 7, 3-19.
• Akçıl Harmankaya ve N. Çiçek. (2019). “Kayseri Büyük Bürüngüz Köyü’nde Bulu- nan Daniş Ali Bey Camii’nin Zülfikarlı Minberi”. Akademik Hassasiyetler Der- gisi 6, Sanat Tarihi Özel Sayısı, Ankara, 1-22.
• Aksel, Malik. (2010). Anadolu Halk Resimleri. Yayına Hazırlayan: Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• ——. (2015). Türklerde Dinî Resimler. Yayına Hazırlayan: Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Alexander, David. (1999). “Dhu’l-Faqar and The Legacy of The Prophet, Mirath Ra- sul Allah”. Gladius (XIX), 157-187.
• Altın, Alper. (2015). Hükümranlık Mührü Kayseri Minberleri. Kayseri: Tezmer Ya- yınları.
• ——. (2019). “Türk-İslam Sanatı Geometrik Süslemesinde Ali İsminin Üç Kollu Çar- ka Uyarlanması”. Akademik Hassasiyetler Dergisi 6, Sanat Tarihi Özel Sayısı, Ankara, 23-54.
• Apa, Gülay. (2008). Konya-Ereğli Türk Devri Mimarisi. Konya: Ereğli Belediyesi Yayınları.
• Arık, Rüçhan. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arslan, Muhammet. (2017). “Anadolu’da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi (Plan-Mimari-Süsleme)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• ——. (2019). “Türk Mezar Taşlarında Kılıç Sembolizmi”. Tarihe Yön Veren Silah: Kılıç. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 79-106.
• Aslan, Hasan Hüseyin. (2012). “Isparta İli Gelendost İlçesi Abdulgaffar Camii Hat Bezemeleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Atasoy, Nurhan. (2005). Derviş Çeyizi. Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi. An- kara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ——. (2014). “Osmanlı Dönemi Tarikat Kıyafetleri ve Cihazları”. Osmanlı Toplu- munda Tasavvuf ve Sufiler. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 189-219.
• Aydın, Hilmi. (2007). Sultanların Silahları. Topkapı Sarayı Silah Koleksiyonu. İstan- bul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Sanat Eserleri Dizisi.
• Aydoğdu, Günnur. (2018). “Reform Öncesi ve Sonrasında Emevi Dönemi Altın ve Gümüş Sikkeleri”. History Studies (10/6), 1-12.
• Ayhan, Gökben-Göçer, Demet. (2016). “Hacıbektaş Veli Müzesi’ndeki Sancak Alem- leri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 79, 171-195.
• Aytekin, Osman. (1998). “Serhat Boylarında Bir Osmanlı Dönemi Yapısı Muratlı Merkez Camii”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 4, 37-47.
• Bayram, Sadi. (1991). “İstanbul Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde Bulunan Tılsımlı İki Gömlek ve Kültürümüzdeki Yeri”. Vakıflar Dergisi XXII, Ankara: Vakıflar Ge- nel Müdürlüğü Yayınları, 355-364.
• Biçer, Ramazan. (2002). “Kerremallahu Vecheh”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 296-297.
• Bozkurt, Nahide. (1997). “Hârûnürreşîd”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 258-261.
• ——. (2003a). “Mansûr”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 28, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 5-6.
• ——. (2003b). “Mehdî-Billâh”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 28, Ankara: Türkiye Di- yanet Vakfı Yayınları, s. 377-379.
• Bozkurt, Nebi. (2002). “Kılıç”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 25, Ankara: Türkiye Di- yanet Vakfı Yayınları, s. 405-408.
• Ceyhan, Semih. (2010). “Taç (Tasavvuf)”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 39, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 363-365.
• Çakmak, Şakir. (1991). “Denizli İli’ndeki Türk Anıtları (Camiler)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çayan, Servet. (2012). “Geleneksel Antep Evlerinde Kalem İşi Bezeme ve Duvar Resimleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çevrimli, Nilgün. (2009). “Nevşehir Hacı Bektaş Müzesindeki Madeni Tekke Eşyalarından Bir Grup Teber”. Vakıflar Dergisi XXXII, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 37-64.
• ——. (2017). “Denizli ve Çevresinde Yer Alan Bazı Câmilerin Yapı Elemanlarının Değerlendirmesi”. Vakıflar Dergisi XXXXVII, Ankara: Vakıflar Genel Müdür- lüğü Yayınları, 169-204.
• Çok, Beste. (2010). “Isparta ve İlçeleri Camii Süslemeleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Isparta.
• Çoruhlu, Tülin. (1997). “Tasvirlere Göre Selçuklu Silahları ve Bu Silahların Osmanlılardaki Devamı”, VI. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bil- dirileri, 49-68.
• De Jong, Frederick. (2014). “Bektaşilik’te İkonografi”. Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Türk Tarih Kuru- mu Yayınları, 265-296.
• Değirmenci, Tülün. (2019). “Popular Imagery in the Late Ottoman Periphery: The Wall Paintings in Village Mosques of Denizli Province”. The Medieval History Journal (22/2), 367-401.
• Demir, Necati. (2011). “Türk Düşünce Dünyasında Hazret-i Ali”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 85-104.
• Denknalbant Çobanoğlu, Ayşe. (2019). “A Middle Age Atructure in Muş Esenlik Vil- lage: Evaluation of Sheikh Abdülmelik (Sheikh Abri) Mosque and Its Waqyiy- ya”. Turkish Art History Studies. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 37-70.
• Denktaş, Mustafa. (1998). “Kayseri-Büyük Bürüngüz Köyü’ndeki Türk Anıtları”. Va- kıflar Dergisi XXVII, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 161-190.
• Derman, M. Uğur. (2014). “Osmanlı Hat Sanatında Hz. Ali”. Tarihten Teolojiye: İs- lam İnançlarında Hz. Ali. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 297-328.
• Diker, Hasan Fırat. (2015). “Topkapı Sarayı Müzesi’nde Güncellenmiş Bir Sergi Mekânı 2”. Yapı (409), 72-77.
• Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (DOKAP) (2019). “Ka- radeniz Kültür Envanteri”. Erişim tarihi: 03.03.2020. https://karadeniz.gov.tr/ tandirlik-koyu-camii/.
• Duran, Remzi. (1992). “Seki-Tekke Camii ve Tekke Sanatı ile İlgisi Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi VII, 323-349.
• Eriş, Teoman. (2013). “Alanya’da 800 Yıllık Mescitte Zülfikar Freskleri Bulun- du”. Erişim tarihi: 03.03.2020. https://www.dha.com.tr/yurt/alanyada-800-yil- lik-mescitte-zulfikar-freskleri-bulundu/haber-447681.
• Erkan, Mustafa. (1993). “Darîr”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 498-499.
• ——. (2009). “Sîretü’n-Nebî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 37, İstanbul: Türkiye Di- yanet Vakfı Yayınları, s. 269-270.
• Ertekin, Ertuğrul (2012). Maktel-i Âl-i Resûl. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Fayda, Mustafa. (1992). “Bedir Gazvesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 325-327.
• Güçkıran, Tünay. (2009). Askeri Müze At Zırhları Koleksiyonu. İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı.
• Güler, Gül. (2018). “Mevlevi ve Bektaşi Tarikatlarına Ait Bir Grup Bayrak ve Sancak Alemi”. Turkish Studies Social Sciences (13/10), 353-370.
• Gümüş, Nebi-Kançal-Ferrari, Nicole. (2019). Ahıska Bölgesindeki Türk İslâm Mi- mari Yadigârları. İstanbul: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayınları.
• Gündüzöz, Güldane. (2015). “Sembolizm ve Mitoloji Bağlamında Tasavvuf Kültü- ründe Hırka, Alem ve Seccade”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-IV (İlahiyat), İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 123-136.
• ——. (2016). “Tasavvuf Kültüründe Tâc Sembolizmi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• ——. (2018). “Tekke Hayatında Üç Muktedir Figür: Sancak, Alem ve Tuğ”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 85, 161-181.
• Güneş, Hüseyin. (2018). “Zülfikar: Efsanevi Bir Kılıcın Tarihi Serüveni”. Türk Kül- türü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 86, 9-20.
• Güngör, Şeyma. (1997). “Hadîkatü’s-Suadâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 15, İstan- bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 20-22.
• Güray Gülyüz, Bahriye. (2016). “Bulgaristan’da Osmanlı Dini Mimarisi (Cami, Tür- be, Tekke ve Zaviyeler”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sa- natlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hamîdullah, Muhammed-Avcı, Casim. (2012). “Uhud Gazvesi”. TDV İslâm Ansiklo- pedisi, c. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 54-57.
• Harman, Mürüvet. (2015). “Geç Devir Osmanlı Resim Sanatında Cennet İmgesi: Du- var ve Kitaplarda Yer Alan Şematize Cennet Tasvirleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/39, 354-363.
• Harris-Brandts, Suzanne. (2018). The Wooden Mosques Of Adjara. Islamic Architec- tural Heritage In Georgia. Tiflis: Graham Foundation.
• Hathaway, Jane. (1999). “Unutulan İkon: Hz. Ali’nin Kılıcı Zülfikar’ın Osmanlı Tü- revi”. Cogito (19), 146-160.
• ——. (2003). “The Forgotten Icon: The Sword Zulfikâr in Its Ottoman Incarnation”. The Turkish Studies Association Journal (27: 1-2), 1-14.
• Kalgay, Oben Lale. (2015). “Lamiî Çelebi’nin Maktel-i Âl-i Resûl Adlı Eserinin Tas- virli Bir Nüshası: İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi T1958”. Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karamağaralaı, Beyhan. (1973). “Anadolu’da XII-XVI. Asırlardaki Tarîkat ve Tekke Sanatı Hakkında”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 21, Ankara, 247-276.
• Karpuz, Haşim. (2009). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42 (II-III). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kılavuz, Ahmet Saim. (1989). “Ali er-Rızâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 436-438.
• Kılıçkaya, Müge. (2007). “İstanbul Deniz Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Sancakla- rı”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kızılkaya, Oktay. (2019). “Hâkimiyet ve Güç Sembolü Olarak Kılıç”. Tarihe Yön Veren Silah: Kılıç. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 63-77.
• Köprülü, Orhan F. (1992). “Bayrak”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 247-254.
• Kurnaz, Süleyman. (1996). “Gül”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 14, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 219-222.
• Maden, Fahri. (2011). “Bektaşilikte Giysi ve Sembol Olarak Tâc”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 65-84.
• Mikov, Lyubomir. (2014). “Bulgaristan Osmanpazarı (Omurtag) Bölgesindeki Bazı Köy Camilerinin Nakkaş İmzalı Duvar Yazı ve Resimleri”. Osmanlı İlim, Dü- şünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar. İstanbul: 555-568.
• Muhammed b. Ömer el-Vâkıdî. (1965-66). Kitâbü’l-Megâzî. Neşreden: M. Jones. London.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1992). “Bektaşîlik”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 373-379.
• Öz, Mustafa. (2005). “Muhammed b. Abdullah el-Mehdî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 489-490.
• ——. (2013). “Zülfikar”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 553-554.
• Özbek, Yıldıray-Arslan, Celil. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri (II). Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Özcan, Abdülkadir. (1992). “Baltacı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul: Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 34-35.
• ——. (2002). “Kılıç Alayı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 408-410.
• Özen, Gürkan. (2011). “Bektaşilikte Olmazsa Olmaz Sembollerden Çerağ ve Yola Giren Can’ın Ziynetleri: Arakiye, Teslim Taşı ve Tığbent”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 415-434.
• Sabah, İsmail. (2019). “Tarihi Yarımadada Unutulmuş Bir İsim ve Zamana Direnen Bir Mekân: Saka Baba Dergahı”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi Özel Sayı, 90- 115.
• Sağıroğlu Arslan, Aslı-Kırık, Mert. (2017). “Yozgat Tekkeyenicesi Köyü Eski Ca- mii ve Kalem İşi Bezemeleri”. Sanat Tarihi Yazıları-Prof. Dr. Kerim Türkmen Armağanı. Editörler: Dr. Sultan Murat Topçu-Dr. Remzi Aydın. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Seçkin, Selçuk. (2016). “Decorative Features In The Ottoman Structure In Georgia Adjara”. Methodological Approaches To Social Sciences. London: AGP Rese- arch, 45-57.
• ——. (2018a). “Gürcistan / Acara Keda Bölgesi’ndeki Osmanlı Dönemi Camileri”. Turkish Studies Social Sciences (13/18), 1133-1169.
• ——. (2018b). “Farklı Plan Özellikleriyle Gürcistan/Acara Hulo Bölgesi’ndeki Ghor- comi Camii”. Mediterranean Journal of Humanities (VIII/2), 463-478.
• Tanman, M. Baha. (1994). “Demir Baba Tekkesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 150-151.
• ——. (1996). “Hacı Bektâş-ı Velî Külliyesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 14, İstan- bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 459-471.
• Taşkan, Demet. (2016). “Trabzon İli Camilerinde Ahşap Minberler”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Temekoğlu, Ezgi. (2018). “İstanbul Topkapı Sarayı ve Türk İslam Eserleri Müzesi’n- de Bulunan Siyer-i Nebi Yazmalarına Ait Minyatürlerdeki Melek Tasvirleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Konya.
• Temren, Belkıs. (2009). “Bektaşi Giyim Kuşamında Kutsal Simgelere Örnekler”. Ale- vilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 2, 38-53.
• Tezcan, Hülya. (2006). Topkapı Sarayı’ndaki Şifalı Gömlekler. İstanbul: BİKA Kültür Kitaplığı.
• ——. (2011). Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonundan Tılsımlı Gömlekler. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Toprak, Süleyman. (2010). “Mîzan”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul: Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 211-212.
• Topuzoğlu, T. R. (1986). “Zülfekâr”. MEB İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Eğitim Basımevi, s. 649-650.
• Turan, Hayrunnisa. (2015). “Fuzûlî’nin Hadikâtü’s-Süedâ’sında Yer Alan Minyatür- ler”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Samsun.
• Tümer, Günay. (1991). “el-Âsârü’l-Bâkıye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 462.
• ——. (1992). “Bîrûnî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vak- fı Yayınları, s. 206-215.
• Uludağ, Hümeyra. (2005). “Osmanlı Hat Sanatında Tekke Yazıları”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, Tolga. (2019). “Sivas Yıldızeli Şeyh Halil Türbesi Duvar Resimleri”. History Studies (11/5), 1839-1853.
• Yavuz, Mehmet. (2009a). “Oslu Müderris Hacı Hasan Efendi ve Onun Manevi Etki Alanında Oluşan Mimari Yapılaşma”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/7, 263-305.
• ——. (2009b). “Doğu Karadeniz Köy Camilerinde Bezeme Anlayışı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/6, 306-322.
• ——. (2014). “Sürmene-Gültepe Köyü Yukarı Kefeli Mahallesi Camii ve Şadırvanı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/31, 498-515.
• Yahyâ Âgâh b. Sâlih el-İstanbulî. (2005). Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm. İstanbul: Ocak Yayıncılık.
• Yavuz, Salih Sabri. (2003). “Livâü’l-Hamd”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 200.
• Yazır (Elmalılı), Muhammed Hamdi. (2009). En Kolay Okunan Hat İle Kur’an-ı Ke- rim ve Türkçe Meâli. İstanbul: Duha Bilişim Yayıncılık.