ALEVİ-BEKTAŞİ NEVRUZ KUTLAMALARINDA MELOPOETİK HUSUSLAR

Year 2021, Issue: 99, 129 - 142, 06.09.2021

Daimi Cengiz

Abstract

Bugün olduğu gibi geçmişte 21 Mart’ta-Dünya’nın güneş karşısındaki pozisyonuna göre gece ile gündüzün eşit olduğu gün- kuzey yarım kürede yeni yıl ve bahar kutlamaları yapılmaktaydı. Antik dönemde 21 Mart, mitolojide karanlık-aydınlık, yaz-kış, doğum-ölüm, kıtlık-bolluk çatışması ekseninde; Babil’de Akitu, Anadolu’da Prulliyas adı ile ölüp-dirilen bolluk-bereket tanrıları adına düzenlenen festivaller ile kutlanırdı. Antik Mısırdan Mezopotamya’ya, Anadolu’dan İran’a, Hindistan’dan Çin’e ve sonraları Roma’ya kadar uzanan bu coğrafi ve kültürel ortamda 21 Mart diriliş, doğuş, eşitlik, barış, kurtuluş özgürlük gibi kavramlarla anılır olmuştur. Nevruz Türkiye’de de kutlanmaktadır. Hz. Ali’nin doğumu, yeni yıl ve baharın gelişi esasında özellikle Alev ve Bektaşi camiasında Ayin-i Cem ritüeli olarak icra edilen Nevruz sanat ve kültür alanında yaratıcılığa neden olmuştur. Nevruz; edebiyat, tiyatro, müzik, dans, minyatür, resim, gravür, heykel, spor, felsefe, yemek, inanç gibi kültür ve sanatın daha başka alanlarında önemli yaratıcılığa vesile olmuştur. 13-14. yy divan ve halk edebiyatından, Ömer Hayyam, Nizami Gencevi, Mela-i Ciziri, Nesimi, Pir Sultan, Ahmed-i Xani vd. şairlerin eserlerine konu olmuştur. Nevruz’un edebiyat ve musikiye yansıyan yaratıcılığı Nevruziye Nefesleri olarak icra edilmektedir. Biz bu nefeslerin edebi ve müzikal biçimlerini araştırdık ve bir tablo halinde sunduk. Anlaşılıyor ki Nevruziye nefesleri ağırlıkla tarihte Urmiyeli Safiüddin’in tespit ettiği Nevruz Makamı üzerindedir. Dügâh La perdesine esaslanan bu ezgiler günümüz Hüseyni Aşiran/Şur makamı üzerindedirler. Tarihteki Nevruz Makamı Hüseyni Aşıran / Şur Makamı ile aynı makamdır. Yani Nevruz ritüelinin Nevruziye nefesleri edebi formda koşma olup müzikal olarak nevruz makamı üzerindedir.

Keywords

Nevruz, Nevruz ve Müzik, Ritüel, Nevruz ve Şiir, Nevruziye.

Melopoetic Matters in Alevi-Bektashi Nowruz Celebrations

Abstract

On March 21, the day when night and day are equal according to the position of the earth in the face of the sun, new year and spring celebrations were being celebrated in the northern hemisphere. In ancient times, March 21 had been celebrated with festivals organized in the name of gods of abundance and plenitude who died and revived as Akitu in Babel and Prulliyas in Anatolia, around the conflicts of darkness-brightness, summer-winter, birth-death, scarcity-abundance in the mythology. March 21, in this geographical and cultural environment extending from Ancient Egypt to Mesopotamia, from Anatolia to Iran, from India to China and to Rome afterwards, had been commemorated with concepts such asresurrection, rising, equality, peace, salvation and freedom. It is also celebrated in Turkey. Nowruz, which is performed based on the birth of Hazrat Ali, the new year and welcoming of the spring, especially as a ritual of Ayin-i Cem in the community of Alevi and Bektashi, led to creativity in fields of art and culture. Nawruz, led to creativity in many other fields of culture and art such as literature, theatre, music, dance, miniature, painting, gravure, sculpture, sport, philosophy, food, faith thad been subject to works of poets such as Ömer Hayyam, Nizami Gencevi, Mela-i Ciziri, Nesimi, Pir Sultan, Ahmed-i Xani et al. from the 13-14th century’s divan and folk literature. The creativity of Nawruz which is reflected on the literature and music is performed as Nevruziye Poems. We analysed the literary and musical styles of these poems and presented them as a table. As we have seen, Nevruziye poems are mainly based on Nawruz Maqam determined by Safiüddin from Urmia, in the history. These tunes based on Dügâh La pitch are on today’s Hüseyni Aşiran and Şur maqam. Nawruz Maqam in the history is the same maqam as Hüseyni Aşiran and Şur maqam. In other words, Nevruziye poems of Nawruz ritual are Koşma form in the literature form and they are on Nawruz Maqam musically. Keywords: Nawruz, Nawruz and Music, Ritual, Nawruz and Poetry, Nevruziye.

Keywords

Nawruz, Nawruz and Music, Ritual, Nawruz and Poetry, Nevruziye

References

• KK 1. Döne Şimşek (61), İlkokul mezunu, Çiftçi, 2003, Antalya - Elmalı İlçesi Akçainiş Köyü.
• KK 2. Kazım Kula (69), İlkokul mezunu, Çiftçi, 2003, Antalya – Korkuteli İlçesi Büyükköy.
• KK 3. Mehmet Turan (65), İlkokul mezunu, Çiftçi, 2003,Burdur - Merkez Burç Mahallesi. Yazılı Kaynaklar
• Baklan, Ramazan. (1998). Bektaşilikte Bilinmeyen Gerçekler: Erkanname ve Gönül Yolu. İstanbul: Anadolu Matbaası.
• Cengiz, Daimi. (2005). “Nevruz Bayramı Merasiminin Azerbaycan ve Türkiye’de İcrası ve Melopoetik Hususları” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Üzeyir Hacıbeyov Müzik Akademisi Müzikoloji Bölümü, Bakü.
• Cristensen, Artur. (1966). Sasaniler Devrinde İran. Tahran: İbn-ii Sina Neşriat. Deylemani, A. Xorves. (1963). İran’ın Kadim Bayramları. Tahran: İbn-i Sina Neşriat.
• Eliade, Mircea (1990). Dinin anlamı ve Sosyal Fonksiyonu. Ankara: İmge Yayınları. Feyzioğlu, Nesrin. (2004). “Nevruz ve Musiki”, Milli Folklor 61, 68-71.
• Gülçiçek, A. Duran. (2004). Alevilik, Bektaşilik, Kızılbaşlık ve Onlara Yakın Duran İnançlar Cilt 2. İstanbul: İtikat Matbaası.
• Hooke, H. (1993). Ortadoğu Mitolojisi. Ankara: İmge Yayınları.
• Hüseyinoğlu, A. Şamil. (2000). “Novruz Bayramında “Han Bezeme”, Türk Dünyası Nevruz 3. Ulusal Bilim ve Bilgi Şöleni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, ss. 161-167.
• Karavelioğlu, Murat A. (2015). “16. Yüzyılda Derlenmiş Bir Şiir Mecmuasında Dört Nevruziye Örneği: Medhî, Sücûdî, Cafer Çelebi ve Lutfî’nin Nevruziyeleri” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 15, 223-262.
• Kubat, Şemsettin. (1993). Yoksul Derviş / Deyişler-Nefeslerin Özü. Ankara: Afyon Valiliği Yayınları.
• Miranov, V. (1991). Yılın Oniki Ayı. Moskova: Covemkar Poccur Yayınları.
• Nizam’ül Mülk. (1990). Siyasetname. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Noyan, Bedri. (1995). Bektaşilik, Alevilik Nedir?. İstanbul: Ant-Can Yayınları.
• Taşğın, Ahmet. (2004). “Mit ve Gerçeklik Arasında Alevîlikte Ehl-i Beyt”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 4(3), 287-296.
• Tekin, H(1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve Risaletü’l Fethiyyesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Yolcu, Mehmet Ali-Celepoğlu, Saygın. (2020). “Trakya’da Yaşayan Amuca Bektaşilerinde Nevruz Erkânı” Motif Akademik Halkbilim Dergisi 13(31), 1003-1024.
• Uygun, M. (1999). Safiyuddin Abdülmümin Urmevi ve Kitab-ı Edvar. İstanbul: Kubbealtı Neşriatı Yayınevi.