KÖK DEĞERLER AÇISINDAN HACI BEKTAŞ VELÎ’NİN ESERLERİ

Year 2019, Issue: 89, 55 - 70, 15.03.2019

Fatma Süreyya Kurtoğlu

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca tüm din, dil ve ırklara mensup insan ve toplumlar için kendilerine özgü birtakım değerler algısı ve bunun üzerine inşa ettiği değerler sistemi söz konusu olmuştur. Aynı zamanda kişi ve toplumların duyarlılıkları olarak değerlendirilen değerlerin bir kısmı millî özellikler taşırken önemli bir kısmı da evrensel mahiyettedir. Son zamanlarda dünyada birtakım olumsuz duygu ve düşüncelerin yaygınlık kazandığı görülmekte; birey giderek ön plana çıkarken toplumsal dinamiklerin etkisi önemli ölçüde azalmaktadır. Mutsuzluk, sahip olunanlarla yetinmeme, kendisinden farklı olana karşı tahammülsüzlük vs. dünyanın ortak sorunu hâlini almaktadır. Maddî bakımdan gelişen insanların manevi yönden bazı huzursuzluklar yaşaması, toplumları bu huzursuzlukların nasıl giderilebileceğine dair çözüm önerileri aramaya itmiştir. Bu bağlamda benzer sorunlarla yüz yüze gelen tüm ülkeler bir çözüm olabileceği düşüncesiyle geçmişlerinde var olan millî değerleriyle farklı kültürler arasında müştereklik arz eden kimi evrensel değerleri kendi fertlerine kazandırma gayretine girişmişlerdir. Bu değerlerin kazandırılabileceği en önemli mekân ve vasıta olduğu düşünülen okullarda hiç değilse bu değerlerle ilgili temelleri atabilmek için öğrencilerde kazandırılması hedeflenen “adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik ve yardımseverlik” gibi millî ve evrensel yönleri olan bazı kök değerler tespit edilerek tüm ders öğretim programlarına dâhil edilmiştir. Ahmet Yesevî geleneğinden taşıdığı düşünceleri yaymak için 13. yüzyılda Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş Velî’nin eserlerinin ihtiva ettiği mesajlar ile ders öğretim programlarında yer alan kök değerler büyük oranda örtüşmektedir. Bu düşünceden hareketle çalışmada, Hacı Bektaş Velî’nin eserleri kök değerler açısından incelenmiştir. Doküman incelemesi yöntemiyle yapılan çalışmanın sonucunda, programda kök değer olarak yer alan pek çok hususun incelenen eserlerde de bulunduğu ortaya çıkmıştır. Hacı Bektaş Velî’nin eserlerinden kök değerlerle ilişkili olduğu düşünülen kısımlardan zaman zaman aynen alıntılar yapılarak oluşturulan bulgular kısmından yola çıkarak önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Türk dili edebiyatı ders öğretim programı, değer öğretimi, kök değer, Hacı

Works of Haci Bektash Veli in terms of Core Values

Abstract

Through the history, there has always been a perception of a set of values and a value system built on this perception for people and societies of all religions and languages. Although, a part of the values which can be labelled as societies’ sensitivities has national characteristics, another part has universal characteristics. Recently, it has been seen that some feelings and thoughts have become widespread; the individual has gradually become more important and the effects of social dynamics have considerably decreased all over the world. Such problems as unhappiness, not being satisfied with what one possesses, and intolerance towards the different have become the world’s common problems. Since people who have developed financially have moral uneasiness, societies have had the need to seek solutions to overcome this uneasiness. In this context, all countries facing similar problems have made an effort to make their individuals acquire some universal values which are common both in their nations’ past and in different cultures as an idea to solve this problem. In schools, considered as the most important place and mean to foster these values, some core values that have both national and universal aspects such as “justice, friendship, honesty, self-control, patience, respect, love, responsibility, patriotism and helpfulness” have been determined and included into teaching programs in order to establish the fundamentals related to these values. Core values in course programs and the messages in the works of Hacı Bektaş Velî, who came to Anatolia in the 13th century in order to spread the ideas of Ahmet Yesevî tradition, overlap considerably. In the light of this thought, we have studied the works of Hacı Bektaş Velî in terms of core values in the study. Document review method was used in this study. It was found that most points that exist in the program as core values also existed in the works that were reviewed. Recommendations were made after findings part which was formed by exact quoting from the parts considered as in relation to the root values in the works of Hacı Bektaş Velî

Keywords

Turkish language and literature course teaching program, value teaching, core value

References

• Akbaş, Oktay. (2004). “Türk Millî Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının (Değer- lerinin) İlköğretim II. Kademedeki Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilme- si”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• ——. (2005). “Değer Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar”. İlköğretim Sosyal Bilgiler Der- si Öğretim Programı ve Kılavuzu (6-7. Sınıflar), Ankara: Devlet Kitapları Mü- dürlüğü.
• Altınok, Baki Yaşa. (2010a). “Fatiha Suresi Tefsiri”. Hacı Bektaş Velî Külliyatı. Edt. G. Aytaş. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yay.169-201.
• ——. (2010b). “Fevâid”. Hacı Bektaş Velî Külliyatı. Edt. G. Aytaş. Ankara: Türk Kül- türü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yay.19-167.
• Aydın, Mustafa. (2011). “Değerler, İşlevleri ve Ahlak”. Eğitime Bakış. 19, 39-45.
• Aytaş, Gıyasettin ve Yılmaz Hacı. (2004). Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi Yay.
• Bybee, Rodger W. ve Sund Robert. B. (1990). Piaget for Educators. Illinois: Wave- land Press.
• Coşan, Esad. (1986). Makâlât. Ankara: Seha Neşriyat.
• Çelikkaya, Hasan. (1996). Fonksiyonel Eğitim Sosyolojisi. İstanbul: Alfa Yay.
• Çetin, Turhan. (2015). “Kültürel Coğrafya Perspektifinden Hacı Bektaş Velî’nin Fel- sefesi ve Eserleri”. Türk Kültüründe Coğrafya–I Ed.: A. Meydan ve T. Çetin. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. 55-82.
• Çoban, Mustafa. (2016). “Değerler Eğitiminin Referansları Bağlamında Hacı Bektaş Velî’nin Makâlâtı”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1: 1-22.
• Duran, Hamiye. (2010). “Besmele Tefsiri”. Hacı Bektaş Velî Külliyatı. Edt. G. Aytaş. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yay. 203-327.
• ——. (2014). “Hacı Bektaş Velî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turke- debiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5684 [Erişim Tari- hi. 15.11.2018]
• Eflâkî Şemseddîn Ahmed. (1959). Menâkıbu’l-Ârifîn Çev. Tahsin Yazıcı. Ankara: TTK Yay.
• Erünsal, İsmail E. ve Ocak, A. Yaşar. (1984). Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsibi’l-Ün- siyye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• “Genelge 53” (2010). MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı Değerler Eğitimi Ge- nelgesi.
• Güngör, Erol. (2000). Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Güven, A. Zeki. (2014). “Türk Efsanelerinin Değerler Eğitimi Bakımından İncelen- mesi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11 (26): 225-246.
• Güzel, Abdurrahman. (2002). Hacı Bektaş Velî ve Makâlât. Ankara: Akçağ Yay.
• Kapkın, Betül, Çalışkan Zekeriya, Sağlam Mehmet. (2018). “Türkiye’de 1999-2017 Yılları Arasında Değerler Eğitimi Alanında Yapılmış Lisansüstü Çalışmaların İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi. 16, (35): 185-209.
• Kılcan, Bahadır. (2013). “Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Yer Alan Değerlere İlişkin Öğrenci Algılarının İncelenmesi”. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
• ——. (2016a). “Öğretmen Adaylarının, Değerlerin Kazandırılmasına Yönelik Görüş- leri İle Değerler Eğitimine İlişkin Algılarında Değerler Eğitimi Dersinin Rolü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9 (45): 605-618.
• ——. (2016b). “Ignác Kşnos’un Kırk Dört Türk Peri Masalı Adlı Eserinin Değerler Açısından İncelenmesi”. Turkish Journal of Education. 5 (3): 82-94.
• Kurtoğlu, Fatma Süreyya. (2017). “Âşık Veysel’in Şiirlerini Değerler Eğitimi Açısın- dan Okumak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 83: 101- 123.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1996). “Hacı Bektaş-ı Velî”. İslam Ansiklopedisi, 14. Cilt, İstan- bul TDV Yay. 455-458.
• Özensel, Ertan. (2003). “Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer”. Değerler Eğitimi Der- gisi. 1(3): 217-239.
• Özkan, Ömer ve Bankır, Malik. (2010). “Makâlât”. Hacı Bektaş Velî Külliyatı. Edt. G. Aytaş. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yay. 473-775.
• Tahiroğlu, Mustafa ve Çetin, Turhan. (2015). “Değerler Eğitiminde Kullanılan Yön- temler”. Değerler Eğitimi. Ed. M. Gündüz. Ankara: Maya Akademi Yayınları. 19-48.
• TDEDÖP (2018). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yay.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yay.
• TDK(2018).Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ content&view=frontpage&Itemid=1 [ErişimTarihi: 23.11.2018]
• Tural, Sadık. (1992). Kültürel Kimlik Üzerine Düşünceler. Ankara: Ecdâd Yay.
• Veugelers, Wiel. (2000). “Different Ways of Teaching Values”. Educational Review. 25: 37-46.
• Yaman, Ertuğrul. (2014). Değerler Eğitimi. Ankara: Akçağ Yay.
• Yazıcı, Kubilay. (2006). “Değerler Eğitimine Genel Bir Bakış”. Türklük Bilimi Araş- tırmaları. 19: 499-522.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan. (2006). “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntem- leri”. Ankara: Seçkin Yay.