ÇUBUK VE ŞABANÖZÜ BÖLGELERİ ALEVİ KÖYLERİNDEKİ CEM GELENEKLERİNE MÜZİKAL AÇIDAN BİR BAKIŞ

Year 2019, Issue: 89, 97 - 118, 15.03.2019

Cenk Güray

Abstract

Ankara şehri, gerek uzandığı tarihsel derinlik ve gerekse de beslendiği kültürel çeşitlilik açısından kapsamlı bir gelenek üzerine yerleşmiş ve Cumhuriyet Dönemindeki siyasi önemini geçmişindeki bu kültürel birikim ile pekiştirmiş bir merkezdir. M.Ö. 3000’li yıllardan itibaren zengin bir kentli kültür ile yoğrulmuş olan Ankara’nın nitelik ve nicelik açısından zengin geleneksel müzik kültürü, şehrin geçmişindeki kültür mirasının en önemli göstergeleri arasındadır. Söz konusu nitelikli müzik kültürüne paralel olarak ortaya çıkan değişik dini kültürlerin varlığı, Ankara’ya ait dini ve dindışı geleneksel müzik örneklerine bu dinlere ait simgelerin girmesini mümkün kılmıştır Güray, 2017a: 46 . Bu kadim kültür geleneğini Çubuk ilçesi özelinde değerlendirdiğimiz zaman, İslamiyet sonrası dönemde “Alevilik” inancının bu bölgenin yaygın inanç sistemlerinden biri olduğu görülebilmektedir. Bu çalışmanın amacı Çubuk bölgesi Alevi köylerindeki ‘cem’ ritüellerini özellikle kullanılan dini musiki formlarını ve bu formların işlevlerini inceleyerek, bölgeye has ortak ve özgün uygulamaların, önemli sembol ve simgelerin tarışılması ve bu manada Çubuk’taki Alevilik kültürünü dini müzik uygulamaları açısından benzer “ocak” sistemi içinde olan diğer bölgelerle benzerlik ve farkılıkların ortaya konmasıdır. Bu manada, Çubuk bölgesi ile “ocak” bazında bağlantı kurabilen Çankırı Şabanözü bölgesi de bu çalışma içine alınmış ve bu bölgeler arasında “ocak kültürüne” dayalı bir ilişkiler ağı ile aracılığıyla ortaya çıkan etkileşim “müzik” üzerinden incelenmiştir. Çalışma için yazar tarafından Çubuk’un “Susuz” köyünde yapılan röportaj ve alan araştırması kayıtları kullanılmış, bunun yanında daha önce bu bölge ile ilgili Alevilik müzik kültürü bağlamında yapılmış çalışmalardan da destek alınmıştır.

Keywords

Alevilik, cem, ocak, duvaz-ı imam, semah, Çubuk, Şabanözü

A Musical View to the ‘Cem’ Rituals of Çubuk and Şabanözü Alevis

Abstract

The city of Ankara-the capital of Turkish Rebuplic-carries a great cultural importance regarding both its rich historical background and extensive multi-culturality. The city history going back to 3000 years B.C. has led to the improvment of an extensive traditional music culture within the Ankara city center and the neighbouring towns. This traditional music culture naturally carries the structures and symbols of various music cultures hosted by Ankara. Moreover, Alevi belief system which is quite widespread within the city and the connected towns specifically in the Çubuk region seems to be a main source for the symbolic structures of the religious music examples. The aim of this study, is to make a research on the “cem” rituals of the Alevi villages in the Çubuk region concentrating mainly in the forms, the functions and the symbolic characteristics of religious music examples performed during these rituals and to detect the possible similarities and the differences of these examples with the ones experienced in the regions sharing the similar “ocak” system with Çubuk region. Therefore, Çankırı Şabanözü region which has strong connections with Çubuk among the Alevi “ocak” system was also included in the study to examine the musical reflections of these connections of faith. Interviews, recordings acquired from regional surveys performed by the author will be utilized to perform the study. Also knowledge and data support is taken from the previous research studies performed in the region

Keywords

Alevi belif system, alevi music, cem, duvaz-ı imam, semah, Çubuk, Şabanözü

References

• KK-1: Arif Hikmet Dalkılıç, 1937 doğumlu, dede, ilköğretim, emekli, 1.07.2012, Susuz Köyü, Çubuk, Ankara.
• KK-2, Battal Dalkılıç, 1948 doğumlu, zakir, Akşam Sanat Okulu, emekli, 1.07.2012, Susuz Köyü, Çubuk, Ankara.
• (KK-1 ve KK-2 ile ilgili görüşmeler: Çubuk Alan Araştırması, UNESCO-Türkiye-Kazakistan Ortak Müzik Etkileşimi Projesi, UNESCO Türkiye Milli Komitesi, Armağan Elçi, İsmet Doğan, Evrim Ölçer Özünel ve Dilek Türkyılmaz ile beraber (2012)).
• Arslanoğlu, İbrahim. (1998). “Çubuk Yöresi Aleviliğinde Dar Kurbanı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 6, 11-34.
• ——.(1999). “Çubuk Yöresi Alevi Ocakları ve Kurucuları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 10, 61-73.
• ——.(2001). “Çubuk Yöresi Alevi Köyleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 18, 75-118.
• Avcı, Mustafa Onay ve Mehmet Kayan. (1978). Bütün Yönleriyle Yeşil Çubuk. Ankara: Çubuk Sosyal Yardım ve Köylere Hizmet Birliği Yayını.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul ve Okan Murat Öztürk. “Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı - Hüseyni Makamının İncelenmesi”. Porte Akademik Makam Çalışmaları Özel Sayısı (Şubat 2012), 24-59.
• Çağlayan, Alper. (2017). Kur’an ve Ehl-i Beyt Kaynaklı Alevi Yolunda Erkan-Çubuk Yöresi Örneği. İstanbul: Dörtkapı Yayınları Alevi Erkânı Dizisi.
• ——. (2018) “Çubuk Yöresinde Erkan”. Erişim tarihi: 8.11.2018. http://uludivan. de.tl/45_-EK-d--5.htm.
• Çalık, Sıddık. (2016). “Çubuk Sele Köyü’nde Bir Alevi Ocağı: Kalender Dede Tekkesi”, Bütün Yönleriyle Çubuk Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Der. Hüseyin Çınar, Tekin Önal. Ankara: Çubuk Belediyesi-AYBÜ, 181-190.
• Demir, Arif ve Cenk Güray. (2016). “Çubuk ve Çevresinde Dini Musiki Yaklaşımları”. Bütün Yönleriyle Çubuk Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Der. Hüseyin Çınar, Tekin Önal. Ankara: Çubuk Belediyesi-AYBÜ, 229-250.
• Elçi, Armağan. (2011). “Duvazlar/Duvazimamlar Üzerine Bir Müzikal Çerçeve”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 57, 131-174.
• ——. (2017) Çubuk-Şabanözü Merkezli Alevi Ocaklarında Cem Zakirliği. Ankara: Gazi Yayınevi.
• Elden, Bektaş. (1997). “Susuz Köyü”. Aydost Gazetesi, sayı: 1, Ankara.
• Ersal Mehmet ve Serpil Ersöz. (2013). “Alevi Gülbenglerinin Temel Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 65, 53-80.
• Ersal, Mehmet. (2011a). “Alevilik İnanç Sistemindeki Ritüelik Özel Terimler: Musahiplik”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, Spring, 1067-1078.
• ——. (2011b). “Alevi Cem Zakirliği: Battal Dalkılıç Örneği”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi (Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü, Almanya), 1, 188-205.
• ——. (2017). Alevilik, Kavramlar ve Ocak Sistemi: Çubuk Havzası Örneği. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları Araştırma Dizisi 25.
• Güray, Cenk vd (2010). Anadolu’da İnanç ve Müzik İlişkisi: Bir Sonsuz Devir (Kitap ve CD). Ankara: T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları-Ekol Ajans-Metropol Müzik içinde (Erdem Şimşek-Duvaz-ı imam-Kudret Kandilinde Parlayıp Duran).
• Güray, Cenk ve İsmet Karadeniz. (2018). “Horasan’dan Keskin’e Bir Çığlık: Muharrem Ertaş”, IX. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu (Müzik Teorileri)
• Analiz Atölyesi-Sözlü Sunum, Kütahya: Kütahya Güzel Sanatlar Derneği-Afyon Kocatepe Üniversitesi Devlet Konservatuvarı.
• Güray, Cenk. (2012a). “Anadolu’daki İnanç ve Müzik İlişkisinin Semâ-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ——. (2017a). “Ankara’da Türk Din Musikisi”. Anadolu’nun Sırlı Sesi: Müziğiyle Ankara. Der. Ömer Türkmenoğlu. Ankara: Ankara Kalkınma Ajansı Yayınları, 146-163.
• ——. (2017b). Bin Yılın Mirası-Makamı Var Eden Döngü “Edvâr Geleneği” (2. Baskı). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• ——. (2018). “Çubuk Bölgesi Alevi Köylerindeki Cem Geleneklerine ve Bu Kapsamdaki Dini Musiki Uygulamalarına Bir Bakış”. Bütün Yönleriyle Çubuk ve Çevresi 2. Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara: Çubuk Belediyesi-AYBÜ, 549-565.
• Karadeniz, M. Ekrem. (1983). Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karahasanoğlu Songül ve Elif Damla Yavuz. (2015). Müzikte Araştırma Yöntemleri. İstanbul: İTÜ TMDK Yayınları.
• Kutluğ, Yakup Fikret. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekin, Ezgi. (2017). “Ege Abdalları ve Müzik Gelenekleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Uludemir, Muammer. (1995). Eskişehir Semahları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yaman, Ali. (2007). Alevîlik ve Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Nokta Yayınları.
• Yaman, Mehmet. (2011). Alevilik-İnanç, Edep, Erkân. İstanbul: Demos Yayınları.