DEDİĞİ SULTAN VE MENAKIBI: KONYA VE ÇEVRESİNDE ALEVİ BEKTAŞİ OCAKLARININ İZLERİ

Year 2013, Issue: 66, 213 - 238, 09.07.2013

Ahmet Taşğın

Abstract

Bu çalışma Dediği Sultan Menakıbının verdiği bilgileri farklı dönemlerde yayınlanan çalışmalar ile yeniden değerlendirdi. Dediği Sultan hakkında geniş bilgi veren ilk kaynak onun menakıbıdır. Makale, Konya Ilgın İlçesi Mahmuthisar beldesi yakınlarında Beykonak isimli yerde türbesi bulunan Dediği Sultan ve Menakıbını konu edindi. İlgili literatür ve Bektaşi kaynakları değerlendirilip Dediği Sultan Menakıbından yola çıkarak ortak konulara değindi. Ayrıca Dediği Sultan Zaviyeleri ve bağlı bulunan Turgutlu ve Bayburtlu oymakları ile Dediği Sultan’ın yaşadığı dönemdeki sufi çevrelerle olan ilişkisini de aktardı. Türklerin Anadolu’ya göçlerinin ardından yerleşim yerlerinden olan Konya ve çevresi Alevi Bektaşi toplulukların da zaviye ve tekkeleriyle yerleşim yerlerindendi. Moğol saldırıları öncesi ve sonrasında Konya çevresinde şekillenen Türkmen toplulukları ve onların faaliyetleri, Moğol sonrası Karaman Beyliği ve Osmanlı Devletinin hâkimiyetine geçiş üzerinden yürünerek Alevilik araştırmaları literatürünün neredeyse hiçbir bilgiye sahip olmadığı bir konu hakkında bilgi verdi. Konya ve çevresinin Alevi Bektaşi ocak ve bağlı toplulukları açısından önemli yerleşim yerlerinden olduğu sonucuna varıldı.

Keywords

Dediği Sultan, Menakıb, Turgutlu, Bayburtlu, İbrahim Hacı, Hacı Bektaş

DEDİĞİ SULTAN AND ITS LEGEND: TRACES OF ALEVI BEKTASHI HEARTHS IN KONYA AND ITS ENVIRONMENTS

Abstract

This article re-evaluates the information on the Dediği Sultan Legend provided by studies published in different periods. The first holistic source of information about Dediği Sultan is its legend. The article examined Dediği Sultan and its legend in the place of Beykonak near the town of Mahmuthisar in Ilgın district of Konya, where there is a tomb. Based on an evaluation of the relevant literature and Bektashi sources, the article also includes common issues regarding Dediği Sultan Legend. Also, it discusses the relationship between the Dediği Sultan dervish lodges affiliated with the Turgutlu and Bayburtlu tribes on the one hand, and the Sufi circles living during the time of Dediği Sultan. After migration of Turks to Anatolia, Konya and its environment become settlements and places of residence for the Alevi and Bektashi communities and their lodges. Data are provided on the Turkish communities, formed around Konya before and after the Mongol invasions, and a subject on which the research literature on Alevism almost does not provide any information, i.e. the transition from Karaman principality to Ottoman domination in the post-Mongol period. It concludes that Konya and the surrounding areas and its communities are important residential areas and hearths of the Alevi Bektashi’s Ocaqs.

Keywords

Dediği Sultan, Legend, Turgutlu, Bayburtlu, İbrahim Hacı, Hacı Bektash

References

• AŞIKPAŞAZADE (1332). Tevarih-i Âl-i Osman Aşıkpaşazade Tarihi, Notlandıran: Âlî Bey, İstanbul, Matbaa-iÂmire.
• AYAZ, A. (2008). Seydişehir Tarihi, Seydişehir: Kendi Yayını.
• AYDOĞDU, D. (1994). Beykonaklım, Kendi Yayını.
• BAKIRER, Ömür – Faroqhi, Surayya (1975). “Dediği Dede ve Tekkeleri”, Belleten, Sayı 155, Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 447-471.
• BARKAN, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I”, Vakıflar Dergisi, Cilt 2, Ankara, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, ss. 270-353.
• BELDICEANU-STEİNHERR, I. (1991). “Atçeken”, İslam Ansiklopedisi, cilt 4, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 51.
• ÇAYCI, A. (2008). Eşrefoğlu Beyliği Dönemi Mimari Eserleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÇAYCI, A. ve ÜREKLİ, B. (2003). “Dediği Sultan Haziresi Mezar Taşları” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 10, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, ss. 359-401.
• DEMİR, A. (2006). “Tahrir Defterlerine Göre Akşehir Zaviyeleri”, Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan Tarih Yazıları, Editör: M. Akif Erdoğru, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları, ss.127-157.
• ERDOĞRU, M. A. (1994). “Karaman Vilâyeti Zâviyeleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 9, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, ss. 89-158.
• ERDOĞRU, M. A. (2003). “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 18, No: 2, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, ss. 99-140.
• ERDOĞRU, M. A. (2004). “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar III”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 19, No: 1, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, ss. 119-154.
• ERDOĞRU, M. A. (2004a). “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar IV”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 19, No: 2, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, ss. 141-176.
• ERDOĞRU, M. A. (1992). “Karaman Vilayetinin İdari Taksimatı”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı, 12, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, ss. 425-430.
• HÜSEYNİKLİOĞLU, A. (2008). Karaman Beylerbeyliği’nde Konar-Göçer Nüfus (1500 1522), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• KARADENİZ, H. B. (1995). Atçeken Oymakları (1500-1642), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• KARADENİZ, H. B. (2000). “Atçekenlik ve Atçeken Yörükleri”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyum Bildirileri, Ankara: Yörük-Türk Vakfı Yayınları, ss. 183-193.
• KILIÇ, F. ve Diğerleri (2007). Horasan’dan Anadolu’ya Alevilik Bektaşilik ve Denizli Oğuz Yerleşimine Genel Bakış, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• KOCA, S. (2008). “Diyâr-ı Rûm’un (Roma Ülkesi = Anadolu) Türkiye Hâline Gelmesinde Türk Kültürünün Rolü”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 23, ss. 1-53.
• KONYALI, İ. H. (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir, Tarihi-Turistik Kılavuzu, İstanbul.
• KONYALI, İ. H. (2007). Konya Tarihi, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• KURNAZ, C. (1991). Abdülkerim bin Şeyh Mûsâ Makâlât-ı Seyyid Hârûn, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• NOYAN, B. (2002). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, Cilt 5, Ankara: Ardıç Yayınları.
• ORAL, Z. (1954). “Mürsel Yatağan Vakfiyesi”, Belleten, Cilt 18, Sayı 71, ss. 337-345.
• ORAL, Z. (1954). “Turgut Oğulları”, IV. Türk Tarih Kongresi (10-14 Kasım 1948, Ankara), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 140-157.
• ORAL, Z. (1956). “Turgut Oğullarına Ait Eserler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 32-65.
• ÖNDER, M. (1988). “Seydişehir’de Seyit Harun Külliyesi, Vakıfları ve Bânisi”, Vakıflar Dergisi, Sayı 20, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, ss. 13-28.
• ÖZÖNDER, H. (1990). Konya Velileri, 2. Baskı, Konya.
• SAK, İ. ve ÇETİN, C. (2004). “XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Menziller ve Fonksiyonları: Akşehir Menzilleri Örneği”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, ss. 179-221.
• SÜMER, F. (1950a). “Osmanlı Devrinde Anadolu’da Yaşayan Bazı Üçoklu Oğuz Boylarına Mensup Teşekküller”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, Cilt 11, No. 1-4, ss. 437-508.
• SÜMER, F. (1950b). “XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, Cilt 11, No. 1-4, ss. 509-523.
• SÜMER, F. (1958). “X. Yüzyılda Oğuzlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafyası Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 3-4, ss. 131-162.
• SÜMER, F. (1960). “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler Mi Geldi?”, Belleten, Cilt 24, Sayı 96, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 567-594.
• SÜMER, F. (1992). Safevî Devletinin Kuruluş ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SÜMER, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler), 5. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• SÜMER, F. (1999a). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları Cilt I-II, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ŞİKÂRÎ (2005). Karamannâme, Hazırlayanlar, Metin Sözen – Necdet Sakaoğlu, İstanbul: Karaman Valiliği – Karaman Belediyesi Yayını.
• TAŞĞIN, A. ve SOLMAZ, B. (2012). “Hacı Bektaş Ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter, p.105-129.
• TAŞĞIN, A. (2010). “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi ve Karaca Ahmed İle Karşılaşması”, Uluslar arası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Derleyenler Pınar Ecevitoğlu, Ali Murat İrat, Ayhan Yalçınkaya, Ankara: Dipnot Yayınları, ss. 56-67.
• TUNCER, O. C. (1977). “Konya Ilgın Beykonak Köyü Dediği Mahmut Sultan Mescidi”, Milli Kültür, Sayı 9, Ankara: ss. 52-55.
• ULUÇAY, M. Ç. (1946). “Makalât-ı Seyyid Harun”, Belleten Cilt 10, Sayı 40, ss. 749-778.