TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ’YE GÖRE ERDEBİL TEKKESİ’NDE SEMAH

Year 2018, Issue: 87, 49 - 71, 14.09.2018

Feyza Tokat

Abstract

Alevi-Bektaşi topluluklarının en önemli ritüellerinden biri semahtır. Nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşan ve sözlü kültürün bir öğesi olan semahın günümüzdeki şeklini, figürlerinin anlamlarını ve adaplarını tespit etmek kadar, tarihî metinlerdeki durumunu tespit etmek de önemlidir. Bu yönde yapılan her araştırma hem kültürel, hem de dinî çalışmalara katkıda bulunacaktır. Erdebil Tekkesi’ne ve Safiyyeddîn-i Erdebîlî’ye dair en eski ve en temel kaynaklardan biri İbn Bezzâz’ın Farsça Safvetu’s-Safâ adlı eseridir. Bu eser Neşâtî tarafından XVI. yüzyılda Türkçeye çevrilmiştir. Bu çalışmada Neşâtî’nin Safvetu’s-Safâ’dan tercüme ettiği Tezkire-i Şeyh Safî’nin Britanya Müzesi Add. 18548 nolu nüshasındaki semah ile ilgili bilgiler incelenecektir. Tezkire-i Şeyh Safî’de semah ile ilgili doğrudan veya dolaylı olarak verilen bilgilerin ışığında o dönemdeki Erdebil Tekkesi’nde dönülen semahın şekli, süresi, adapları, musikisi, kıyafeti vb. özellikleri tespit edilecektir. Böylelikle semahın aynı kalan veya yıllar içinde değişen yönleri ortaya konulmuş olacaktır. Tezkire-i Şeyh Safî’de verilen bilgilere göre Erdebil Tekkesi’nde vect, mutluluk ve manevi işaret sebebiyle dönülen semah; sadece baş ile, sadece kulak ile, tüm vücut ile hatta hiç hareket edilmeden de yapılabilmektedir. Tezkire-i Şeyh Safî’de din büyüklerinin ve dervişlerin yanı sıra insan dışında bir hayvanın ve bir eşyanın da semah döndüğü belirtilir. Tezkire-i Şeyh Safî’de Erdebil Tekkesi’ndeki semahın süresi ve özel kıyafeti hakkında kesin bir bilgi verilmemektedir; ancak semahın adaplarına ve musikisine dair bilgiler bulunmaktadır.

Keywords

semah, Erdebil Tekkesi, Şeyh Safiyeddîn, Tezkire-i Şeyh Safî

SEMAH IN ARDABIL DARVISH LODGE ACCORDING TO TEZKIRE-I SHEIKH SAFI

Abstract

One of the most important rituals of Alawi-Bektashi communities is semah. As well as it is important to determine the meaning of the present shape, adornments, figures of the semah, reaching today by being transferred from generation to generation as an element of oral culture, it is also important to investigate the status of these items in the historical manuscripts. Each study on these topics will contribute to both cultural and religious studies. One of the oldest and most fundamental sources of the Ardabil Darvish Lodge and Safiaddin Ardabili is the work of Persian Safvatus-Safa of Ibn Bazzaz. This work was translated into Turkish by Neshati in the 16th century. In the present study, the information on semah in the British Museum Add.18548 copy of Tezkire-i Sheikh Safî, translated from Safvetu’s-Safa by Neshati, is examined. Based on the information given directly or indirectly about semah in Tezkire-i Sheikh Safî, features such as shape, duration, adornments, music, clothes of semah which were applied in Ardabil Darvish Lodge at that time are tried to be explained. In this way, the stationary aspects of semah and its changing aspects over the years will be revealed. According to the information given in Tezkire-i Sheikh Safi, the semah performed in the Ardabil Darvish Lodge due to vect, happiness and spiritual sign; could be done only with head, only with ear with the whole body and even without moving at all. In Tezkire-i Sheikh Safî it is stated that religious leaders and darvishes as well as an animal and goods besides human, perform semah. In Tezkire-i Sheikh Safi, althugh there is no definite information about the period or the special outfit of the semah in the Ardabil Darvish Lodge; there is information about the etiquette and musical notes of semah.

Keywords

semah, Ardabil Lodge, Sheikh Safiyeddin, Tezkire-i Sheikh Saf

References

• Bilgili, Ali Sinan. (2009). “Devletlik Pir; Şeyh Safiyyüddîn-i Erdebilî Vakfı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 49, 47-94.
• Çağrıcı, Mustafa. (2013) “Zevk”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 308-310.
• Dönmez, Banu M. (2013). “Türk İnaçsal Halk Danslarının Figürlerine Göstergebilimsel Bir Bakış: Alevi Semah Figürlerinin Anlamları”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 7, 75-79.
• Elçi, Armağan. (1999). “Semah Geleneğinin Uygulaması”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 12, 1-23.
• Karaman, Fikret vd. (2006). Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kılıç, Filiz ve Bülbül, Tuncay. (2006). “Erdebil Dergâhı’nın Anadolu Alevîliğindeki Yeri ve Erdebil Dergâhında Uygulanan Bazı Dinsel Pratikleri İçeren Bir Risale”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 39, 9-20.
• Kutlu; Sönmez. (2007). “Tarihsel Süreçte Aleviliğin Yazılı Kaynaklarında Yapılan Metin Tahrifatı: Safvetü’s-Safâ’nın Türkçe Çevirileri Örneklemi Üzerinden”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 20, 21-32.
• Musalı, Namıq. (2017). “Şeyh Safi Velâyetnâmesi: Tahkiki ve Transkripsiyonu”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 84, 163-193.
• Nağısoylu, Möhsün vd. (2006, 2010). Şeyh Safi Tezkiresi (“Safvetüs-Safa”nın XVI asr Türk Tercümesi). Bakı-Nurlan: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Fuzuli Adına Elyazmalar Enstitisü.
• Öngören, Reşat. (2008a). “Safiyyüddîn-i Erdebîlî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 476-478.
• —. (2008b). “Safeviyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 460-462.
• Parlatır, İsmail. (2017). Açıklamalı İslâmî Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Rieu, P. C. (1888). Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum, London.
• Şah, Serap. (2007). “Safvetü’s-Safâ’da Safiyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menkıbeleri I-II.”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şeyh Safiyüddîn el-Erdebilî. (2008). Makâlât (Safvetu’s-Safâ’nın 4. Bölümü’nün Anadolu’da Yapılan Türkçe Çevirisi) Tahkik: Sönmez Kutlu -Nizamettin Parlak, İstanbul: Horasan Yayınları.
• Togan, Zeki Velidi (1957). “Sur L’Origine des Safavides”, Melanges Louis Massignon, Tome III, Damascus, 345.
• Tokat, Feyza. (2017a). Tezkire-i Şeyh Safî Cilt I. Ankara: Grafiker Yayınları.
• —. (2017b). Tezkire-i Şeyh Safî Cilt II. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Turan, Fatma Ahsen (2010). “Şaman Ritüellerinden Alevi Semahlarına Esrarlı Yolculuk”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 56, 153-162.
• Yörükan, Yusuf Ziya. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• WEB-1 http://www.lugatim.com/s/fereci. (Erişim Tarihi: 12.01.2018)
• WEB-2 http://lugatim.com/s/kavval. (Erişim Tarihi: 12.01.2018)
• WEB-3 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK. GTS.5a9fc44995f1f6.55210316. (Erişim Tarihi: 12.01.2018) WEB-4
• http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/neml-suresi-27/ayet-77/ diyanet-isleri-baskanligi-meali-1. (Erişim Tarihi:12.01.2018)