II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE GARİP BEY ADLI ALEVİ DEDESİNİN TRABLUSGARP’A SÜRÜLMESİ

Year 2020, Issue: 94, 61 - 78, 24.06.2020

Aziz Altı

Abstract

19. yüzyılda Çorum’a bağlı Alaca Hüseyinabad kazası bünyesinde yoğun bir Alevi nüfusunu barındırmaktadır. Alaca’da ikamet eden Dede Garkın ocağı dedelerinden Garip Dede, burada irşat faaliyetlerini sürdürmüştür. Bölgede nüfuzlu ve etkin olan Garip Dede’nin bazı faaliyetleri merkezi otoritenin dikkatini çekmiş ve yapılan tahkikat neticesinde Garip Dede’ye çeşitli suçlamalar isnat edilmiştir. Bu ithamlar arasında Garip Dede’nin devleti mali açıdan zarara uğratması, kanun kaçaklarını barındırması ve taliplerinden “dedelik hakkı” adı ile para toplaması gibi maddeler öne çıkmaktadır. Soruşturma neticesinde Garip Dede’nin suçlu olduğu hükmü verilerek Trablusgarp’a sürgün edilmiştir. Siyasi otorite tarafından Trablusgarp gibi uzak bir yerin seçilmesi bilinçli olarak tercih edilmiştir. Alaca ve çevresinin yoğun bir Alevi nüfusu barındırması ve Garip Dede’nin bu topluluk üzerindeki tesirinden çekinen Devlet onun bu bölgede kalmasını sakıncalı bulmuş ve onu Trablusgarp’a sürgün etmiştir. Garip Dede sürgün günlerinde çok sıkıntı çekmiş hatta sağlık durumu bozulmuştur. Garip Dede’nin sürgünde olmasından dolayı ailesi de başsız kalmış ve geçinmekte zorlanmıştır. Garip Dede ve ailesi gerçekleştirilen bu sürgüne itiraz ederek Garip Dede’nin masum olduğunu savunmuşlardır. Garip Dede’nin ve ailesinin girişimleri merkezi otorite tarafından haklı görülerek Garip Dede affedilmiş ve memleketine geri dönmüştür. Ele alınan çalışmada Garip Dede’nin kim olduğu, sürgün edilme sebepleri, sürgün olayı, sürgünde yaşadıkları, affedilmesi için verdiği mücadele ve memleketine geri dönüş süreci işlenmiştir

Keywords

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, Garip Dede, Trablusgarp, Alevi/Kızılbaş

Alawite Leadership Named Garip Bey Exiled to Tripoli İn The Period of 2th Abdulhamid

Abstract

In the 19th century, there were a large Alawite population living in Alaca town in Çorum. Garip Dede, one of the Dede Garkın ocak’s alawite institution-hearth dede alawite leadership residing in Alaca Hüseyinabad , had continued his activities there. Some of the activities of Garip Dede, which was influential and effective in the region, attracted the attention of the central authority and as a result of the investigation, various accusations were imposed on Garip Dede. Among these accusations, itemssuch as Garip Dede’s financial damage to the state, hiding outlaws and collecting money under the name of “alawite leadership’s right” come to the fore. As a result of the investigation, Garip Dedewas found guilty and exiled to Tripoli. The election of a remote place such as Tripoli is deliberately chosen by the political authority. Alaca and its surroundings have a dense Alawite population andafraid of Garip Dede’s influence on this community; the State found it objectionable for his to stay inthis region and exiled him to Tripoli. Garip Dede troubled a lot in his exile days and even his health was deteriorated. Because Garip Dede was in exile, his family was also headless and they had a hard time making a living. Garip Dede and his family objected to this deportation and claimed that Garip Dede was innocent. The efforts of Garip Dede and his family were justified by the central authority and Garip Dede was forgiven and returned to his hometown. In the study, the reasons for the exile of Garip Dede, biography of Garip Dede, the exile event, experiences during the exile period, struggle for forgiveness, and the process of returning to his hometown were examined.

Keywords

Ottoman Empire, Abdulhamid II, Garip Dede, Tripoli, Alawite/Qizilbash

References

• Kaynak Kişi (KK): Hüseyin Dedekargınoğlu (Dede Garkın Ocağı Dedesi)
• Arşiv Vesikaları (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 1647/123495; 2894/217011; 2915/218586; 2929/219633; 2905/217828; 2176/163165; 2187/163994.
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 800/71; 803/26; 1221/60; 2466/107; 2482/77.
• Dahiliye Şifre Kalemi (DH.ŞFR) 328/115; 328/149; 329/2.
• İrade Dâhiliye (İ.DH) 1382/41; 1422/18.
• İrade Hususi (İ.HUS) 144/25.
• İrade Taltifat (İ.TAL) 319/60.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.) /80; 284/63. Zabtiye (ZB) 396/36
• Akpınar, Alişan. (2015). “II. Abdülhamid Dönemi Devlet Zihniyetinin Alevi Algısı”. Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel. İstanbul: İletişim Yayınları, 215-225.
• Alandağlı, Murat. (2015). “Kızılbaşlara Dair İki Rapor: 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Osmanlı İdarecilerinin Gözüyle Kızılbaşlar”. Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik Tar- ih-Kimlik-İnanç-Ritüel. İstanbul: İletişim Yayınları, 227-244.
• Çakmak, Yalçın. (2019). Sultanın Kızılbaşları II. Abdülhamid Dönemi Alevi Algısı ve Siyaseti. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çerkes Ethem. (1993). Anılarım. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2012). Dede Garkın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Yayın- ları.
• ——. (2016). “Çorum ve Çevresinde Dede Garkın Mürşid Ocağı ve Talip Topluluk- ları”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. 1, Çorum.
• Deringil, Selim. (2002). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). İstanbul: Doğan Kitap.
• Eraslan, Cezmi. (2011). “II. Abülhamid ve Osmanlı Devleti’nin İslam Birliği Siya- seti”, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid C. 1. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 419-429.
• Georgeon, François. (2006). Sultan Abdülhamid. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Karademir, Nihat. (2014). Sultan Abdülhamid ve Kürtler. İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Maden, Fahri. (2013). Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasa- klı Yılları. Ankara: TTK.
• Örs, Orhan. (2019). Aşiretçilik, Milliyetçilik ve İslamcılık Kavşağında Osmanlı’nın Kürt Siyaseti (1876-1909). İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Özlü, Zeynel. (2015). “Osmanlı Döneminde Hacı Bektaş Veli Sülalesi: Çelebiler”. Belleten 285, 501-530.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3. İs- tanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Selçuk, Ali. (2017). Anşa Bacılı Ocağı. Konya: Çizgi Yayınevi.
• Selçuk, Hava. (2011). “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Alevi Toplumuna Bakışı (Ordu Örneği).” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 59, 71-90.
• Şahin, Mehmet Kenan. (2011). “Alevi Geleneğinde Toplum ve Aile Kavramı”. Kelam Araştırmaları 9, 263-284.
• Yıldırım, Rıza. (2018). Geleneksel Alevilik İnanç İbadet Kurumlar Toplumsal Yapı Kollektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ——. (2010). “Bektaşî Kime Derler?: “Bektaşî” Kavramının Kapsamı ve Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektâş Velî Araş- tırma Dergisi 55, 23-58.
• Yıldız, Hatip-Ayhan, İsmail. (2016). “Osmanlı Yenileşme Döneminde Çorum San- cağı’nda Temel Eğitim”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. 1, Çorum.
• Yılmaz, Eray. (2018). “II. Abdülhamit Döneminde Bektaşi Meselesi (1876-1908)”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 17, 97-117.