THE EARLIEST ESTABLISHABLE DOCUMENT ON THE ALEVI OCAKS: THE OCAK OF AGUICEN’S SHAJARA

Year 2014, Issue: 70, 15 - 38, 11.07.2014

Bülent Akın

Abstract

In the studies on Alevi belief system done in recent years it was seen that the written documents of shajara and ijaza genres -accepted as relics within belief system- from the private archives of dede families that are members of Alevi ocaks, carry important hints about historical structure of Alevi ocaks. Therefore, in recent years, this documents were started to be frequently used in the studies intended to shed light on the history of Alevi ocaks, and accordingly a set of new findings were reached. These findings revealed a different view from the theses on the historical structure of Alevi ocaks brought up in the past years. The subject of this paper, prepared with reference to the mentioned new findings which were guide to our study, is shajara dated Dhu’l-Qadah 544/March 1150 gotten from a dede family which is a member of the Ağuiçens’ Diyarbakır branch recognized as the mürşid ocak among the Alevi ocaks of the first stage. As of the date of issuing, this shajara, for now, has the feature of being the earliest document among shajaras published so far. The most remarkable characteristic that shajara has is a genealogy which differs from Ebu’l Vefa, Seyyid Ganim or Seyyid Khamis’s genealogies with whom almost all previously issued shajaras concerning mürşid ocaks such as “Ağuiçen”, “İmam Zeynel Abidin” and “Dede Garkın”, were affiliated. In our paper, after mentioning communities that are members of the ocak of Ağuiçen in Diyarbakır region, it will be brought certain determinations and evaluations on the original text and transcription of the shajara.

Keywords

Alevi, the ocak of Ağuiçen, Diyarbakır, shajara (Genealogy), ocak

ALEVİ OCAKLARI İLE İLGİLİ TESPİT EDİLEBİLEN EN ESKİ TARİHLİ BELGE: AĞUİÇEN OCAĞI ŞECERESİ

Abstract

Alevi inanç sistemi hakkında son yıllarda yapılan çalışmalarda, Alevi ocaklarına mensup dedeailelerinin şahsi arşivlerinde bulunan ve inanç sistemi içerisinde kutsal olarak kabul edilenemanetlerden şecere ve icazetnâme türü yazılı belgelerin, Alevi ocaklarının tarihi yapılanmasıile ilgili önemli ipuçları taşıdıkları görülmüştür. Dolayısıyla, son yıllarda, Alevi ocaklarınıntarihine ışık tutmaya yönelik araştırmalarda bu belgelere sıkça başvurulmaya başlanmışve bu doğrultuda birtakım yeni bulgulara ulaşılmıştır. Bu bulgular, Alevi ocaklarının tarihiyapılanması ile ilgili daha önceki yıllarda ortaya atılan tezlerden farklı bir tablo ortayakoymuştur. Çalışmamıza yol göstericilik yapan sözünü ettiğimiz yeni bulgulardan hareketlehazırlanan bu makale, ilk evre Alevi ocakları arasında “Mürşid Ocağı” olarak kabul edilenAğuiçen Ocağı’nın Diyarbakır koluna mensup dede ailesinden alınan h. 544/Zilkade m.1150/Mart tarihli şecereyi konu edinmiştir. Söz konusu şecere, tanzim ediliş tarihi itibariyleşu ana kadar yayımlanan şecereler içerisinde, şimdilik, en eski belge olma özelliğinitaşımaktadır. Şecerenin en dikkat çekici özelliği ise, daha önce yayımlanan “Ağuiçen”,“İmam Zeynel Abidin” ve “Dede Garkın” gibi mürşid ocaklarına ait şecerelerin nerdeysetamamında görülen Ebu’l-Vefâ, Seyyid Ganim ya da Seyyid Hamis silsilesinden farklı bir soyağacı sıralamasına sahip oluşudur. Makalemizde, öncelikle Diyarbakır yöresindeki AğuiçenOcağı’na mensup topluluklardan bahsedildikten sonra, şecerenin orijinal ve transkripsiyonlumetinleri üzerinden bazı tespit ve değerlendirmelere yer verilmiştir.

Keywords

Alevi, Ağuiçen Ocağı, Diyarbakır, şecere, ocak

References

• AKIN, B.-EKİCİ, M. (2012). “Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 63. 231-246.
• AKSÜT, H. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Yay.
• BİRDOĞAN, N. (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler-Soyağaçları. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• BOZDOĞAN, N. (2013). Alevi İslam İnancı ve Ağuiçen Ocağı Soy Şeceresi. İstanbul: Can Yayınları.
• ERSAL, M. (2013). Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Hiyerarşik Yapı: Çubuk Havzası Aleviliği Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GEZİK, E.-ÖZCAN, M. (2013). Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri. Ankara: Kalan Basın Yayın Dağıtım.
• GÜMÜŞOĞLU, D. (2006). Tâcü’l-Ârifîn Es-Seyyid Ebu’l-Vefâ Menakıbnâmesi. İstanbul: Can Yayınları.
• OCAK, A. Y. (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın & Emîrci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• SALTIK, V. (2009). “Tunceli’de Alevi Ocakları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S. 52. 145-176.
• KARAKAYA-Stump, A. (2012). “The Vefa’iyye, The Bektashiyye And Genealogies of Heterodox”. Islam In Anatolia: Rethinking The Köprülü Paradigm. S. 44. 263-284.
• TAŞĞIN, A. (2006). Güneydoğu Anadolu’da Türkmen Aleviler -Diyarbakır ve Çevresi-. Ankara: Ataç Yayınları.
• YALÇIN, A.-YILMAZ, H. (2002). “Kargın Ocaklı Boyu ile İlgili Yeni Belgeler”. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S. 21. 13-88.
• 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arap ve Zü’l-Kadiriyye Defteri-I 937/1530. (1998). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.