IV. MURAT VE IV. MEHMET HÂNENDELERİ ARASINDA DİYARBAKIRLI BİR ALEVİ-BEKTAŞİ ÂŞIK: ÂHÛ BABA KARAOĞLU

Year 2011, Issue: 59, 279 - 300, 04.09.2011

Bülent Akın

Abstract

Bu makalede, XVII. yüzyılda yaşamış, Diyarbakır’ın önde gelen Alevi-Bektaşi âşıklarından ve kültürel simalarından olan Âhû Baba’nın hayatı, sanatı ve şiirlerine yer verilmiştir. Âhû Baba’nın hayatı ve şiirleri hakkındaki bilgiler, çeşitli yazılı eserler, cönkler ve mecmualardan derlenmiştir. Bir Alevi-Bektaşi dervişi ve âşığı olarak Âhû Baba, şiirlerinde Alevi-Bektaşi geleneğinin kültürel ve tasavvufi özelliklerini başarılı bir biçimde yansıtmıştır. Söz konusu âşık, IV. Murat ve IV. Mehmet Dönemlerinde saray hanendeleri arasında yer almış bugüne kadar tespit edilen Diyarbakırlı tek Alevi-Bektaşi halk şairi olma özelliğini de taşımaktadır. Ayrıca Bektaşi tarikatına bağlı olan Âhû Baba, âşık tarzı şiir geleneğinin kendine has özeliklerini yansıtan şiirlerinin yanı sıra dinî-tasavvufi halk edebiyatı Tekke edebiyatı alanında yazmış olduğu şiirleriyle de sesini geniş halk kitlelerine duyurmayı başarmıştır. Öte yandan bazı kaynaklarda, Diyarbakırlı Bektaşi ve Yeniçeri şairi olarak tanıtılmıştır. Âhû Baba’nın, değişik cönklerde ve yazma eserlerde tesadüf ettiğimiz Osmanlı Devleti’nin başka bir devletle arasında geçen bir savaşı konu edinen bir destanı, bu görüşü doğrular niteliktedir. Yaşadığı dönemde Diyarbakır’ın önde gelen musiki icracıları arasında yer alan Âhû Baba, çevresindeki birçok kişiye bu konuda musiki üstatlığı yapmış, hem yaşadığı yörede hem de sarayda saygın bir mevkiye sahip olmuştur. Âhû Baba, gerek doğduğu ve yaşadığı yer olan Diyarbakır ve çevresinde olsun gerekse Anadolu’nun diğer Alevi-Bektaşi yerleşim yerlerinde olsun halk tarafından sevilmiş ve bazı nefesleri âşıklar ve zakirler tarafından ayin-i cemlerde günümüze kadar icra edilegelmiştir. Diyarbakır ve yöresinde geçmişten günümüze yaşatılagelen Alevi-Bektaşi inanç ve kültürünün temsilcilerinden birisi olarak önemli bir yerde duran Âhû Baba, sanatı ve şiirleriyle Alevi-Bektaşi inancının geçmiş yıllarda yöredeki durumu ile ilgili bir nebze de olsa bizleri aydınlatmaktadır.

Keywords

Âhû Baba, Âhû, Alevi, Bektaşi, Âşıklık Geleneği, Diyarbakır Âşıkları

AN ALEVI-BEKTASHI MINSTREL FROM DIYARBAKIR AMONG THE SONGSTERS OF IV. MURAT AND IV. MEHMET: AHU BABA KARAOĞLU

Abstract

This article includes works of art, life and poems of Âhû Baba, who was one of the most significant Alevi-Bektashi minstrels and cultural figures of Diyarbakır in XVII. century. The information about Âhû Baba’s life and his poems were gathered from manuscripts and poetry collections.As an Alevi-Bektashi sufi and a minstrel, Âhû Baba successfully reflected cultural and sufistic haracteristics of Alevi-Bektashi tradition with his poems. Moreover, Âhû Baba was a unique person as an Alevi-Bektashi minstrel from Diyarbakır who fell within among the songsters of IV. Murat and IV. Mehmet. Also Âhû Baba from the Bektashi order is well known by his poems in minstrel literature as well as religious-sufistic form in folk literature.Furthermore, in some resources Âhû Baba was introduced as Bektashi and Janissary minstrel of Diyarbakır. One of the Âhû Baba’s epic poetry, related to a war taken place between Ottoman and another state, confirms this claim which we have also encountered in another manuscript. Âhû Baba had a part among prominent performers of music in the period that he lived, obtaining a respectable position both in his region and palace as he was one of the leading music experts for the people around him. Âhû Baba was immensely popular among people both in his birthplace, Diyarbakır, and in other Alevi-Bektashi regions of Anatolia. For this reason, his folk poems nefes were performed by minstrels and zâkir in Cem Ceremony Ayin-i Cem even today. Âhû Baba occupies an important position in Diyarbakır and its neighbourhood as a representative of Bektashi and Janissary belief and his poems and arts enlightedthe situation of Janissary-Bektashi belief in the past years

Keywords

Âhû Baba, Âhû, Alevi, Bektashi, Minstrelsy Tradition, Minstrels of Diyarbakır

References

• AKIN, Bülent (2009), Diyarbakırlı Bir Saz Şairi Âşık Mah Turna, Yol Bilim Kültür Araştırma Yayınları (İnceleme Araştırma Tarih Dizisi), Ankara.
• ------------------ (2010a), Dost Meryem Hayatı, Sanatı ve Şiirleri, Horasan Yayınları, İstanbul.
• ----------------- (2010b), “Diyarbakırlı Âşık Niyazi’nin Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Örnekler”, Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, ss. 83-99, Almanya.
• ----------------- (2010c), “Diyarbakır ve Yöresi Türkmen Alevîlerinde Âşıklık Geleneği”, Ege Üniversitesi II. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi, 19-25 Nisan, Çeşme/İzmir.
• ----------------- (2010d), “Diyarbakır Yöresi Türkmen Alevî Halk Şairlerinin Şiirlerinde Hacı Bektaş-ı Velî”, Uluslararası Hacı Bektaş Velî Sempozyumu, 07-09 Mayıs, Çorum.
• ---------------- (2010e), “Diyarbakır’da Dede Garkınlı Halk Şairleri”, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Alevî Yerleşimi: Dede Garkın II Sempozyumu, 25-27 Mayıs, Şanlıurfa. Ali Emîrî (1910), Tezkire-î Şuarâ-yı Âmid, İstanbul.
• BEYSANOĞLU, Şevket (1996), Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, Birinci Cilt, San Matbaası, Ankara.
• ELÇİN, Şükrü (1997), Halk Edebiyatı Araştırmaları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1955), Bektaşî Edebiyatı Antolojisi (On Yedinci Asırdan Beri Bektaşî-Kızılbaş Alevî Şairleri ve Nefesleri), II. Baskı, Maarif Kitaphanesi, İstanbul.
• EYÜBOĞLU, İsmet Zeki (1991), Alevi-Bektaşi Edebiyatı, DER Yayınları, İstanbul.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1955), Tekke Şiiri Antolojisi, Buluş Kitabevi, Ankara.
• ÖZMEN, İsmail (1998), Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, 3. Cilt, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TAŞĞIN, Ahmet (2004), “Yeni Ocağın Piri Kim? Diyarbakır Türkmen-Alevîlerinde Alevî Kurumlarının İşlevi”, Alevîlik, Hazırlayanlar İsmail Engin / Havva Engin, ss. 339-356, Kitapyayınevi, İstanbul.
• ----------------------- (2006a), “Diyarbakır ve Çevresindeki Türkmen Alevîlerinde İrşat ve Kuşanma Töreni”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Güz Sayı 39, ss. 51-61, Ankara.
• ---------------------- (2006b), Türkmen Alevîler, Ataç Yayınları, Ankara.
• ----------------------- (2007a), “Diyarbakır Türkmen Alevîlerinde Görgü Cemi”, Gap Bölgesinde Alevî Bektaşî Yerleşmeleri ve Şanlıurfa Kültür Mozaiğinde Kısas Sempozyumu (25-27. Mayıs 2007, Şanlıurfa), ss. 155-168, Cem Vakfı-Kısas Yayınları, İstanbul.
• ---------------------- (2007b), “Güneydoğu Anadolu Alevîleri”, II. Uluslar arası Türk Kültür Evreninde Alevîlik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni (17-19. Ekim 2007, Ankara), Editörler: Dr. Filiz Kılıç – Tuncay Bülbül, Cilt 3, ss. 1201-1210, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi, Ankara.
• ----------------------- (2009), “Safevi – Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dini Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Garkın Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, 2009 / 49, ss. 209-223.