ÂŞIK DERTLİ DİVANİ’DE TASAVVUFÎ TEMA

Year 2020, Issue: 96, 345 - 364, 17.12.2020

Cem Erdem

Abstract

Âşıklık geleneği günümüzde İslamiyet sonrası kazandığı yeni kimlikle dikkate değer bir alanı ifade etmektedir. Bu geleneğin icracısı olan âşıklar, Alevi ve Bektaşiler için bireysel ve sosyal hayatın düzenlenmesinde önemli dinsel bilgi ve uygulamaları aktaracak şekilde görevler üstlenmişlerdir. Bu bağlamda ele aldıkları konular ve bulundukları konum; toplumu, inancı ve geleneği tanımlamada anahtar roldedir. Âşık, içinde bulunduğu toplumun tercümanıdır. İçinde yaşadığı kültürün taşıyıcısı, temsilcisidir. Alevi ve Bektaşi geleneği içerisinde âşıklar, inanç sisteminin temel unsurlarından birisi haline dönüşmüşlerdir. Öyle ki kullandıkları enstrümanı, gelenek içerisinde “Telli Kur’an” olarak adlandırmışlardır. Çağımızda âşıklık geleneğini devam ettiren önemli isimlerden biri de Dertli Divani’dir. Dertli Divani, 21. yüzyılda Alevi ve Bektaşi geleneği içerisinde âşıklık geleneğinin ve cem ayinlerindeki dedelik kurumunun icracısı ve üyesi olması dolayısıyla önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmanın amacı; Âşık Dertli Divani’nin şiirlerinde tasavvuf anlayışı ve buna ait unsurları tespit etmektir. Araştırmanın verileri doküman incelemesi yöntemiyle toplanmış; elde edilen veriler içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Çalışmaya ait veriler Âşık Dertli Divani’ye ait 52 şiirden elde edilmiştir. Araştırma sonucunda Âşık Dertli Divani’nin tasavvuf terminolojisini zengin bir biçimde şiirlerinde kullandığı tespit edilmiştir. Şiirlerinde tasavvufta önemli bir yere sahip olan “Nûr-u Muhammediyye” anlayışının yansıması görülmektedir. Alevîlikte, Allah’tan ilk tecelli eden şeyin Muhammed-Ali’nin nuru olduğu düşüncesinden hareketle şiirlerde Allah, Hz Muhammed ve Hz. Ali birlikte yer almıştır. Bu düşünüş biçimi Dertli Divani’nin şiirlerinde Alevi ve Bektaşi inanç motifleriyle şekillenmiştir. Dertli Divani’nin şiirlerinde Hz Ali, Ehlibeyt, Hz. Hüseyin ve On iki imam sevgisi, derin bir inançsal bağlılıkla ele alınmaktadır.

Keywords

Âşık, Dertli Divani, Alevi ve Bektaşi, Sufizm, Müzik

Mystical Theme in Âşık Dertli Divani

Abstract

The tradition of âşık singer-poet represents a remarkable area with the new identity it has gained after Islam. Âşıks, who are the practitioners of this tradition, undertook tasks in order to convey important religious knowledge and practices in the regulation of individual and social life for Alawis and Bektashis. The issues they deal with play a key role in defining society, belief, and tradition. Âşık is the translator of the society he/she lives in. It is the carrier and representative of the culture in which it lives. In the Alawi-Bektashi tradition, the âşıks have become one of the basic elements of the belief system. So much so that they named the instrument they used as “Stringed Quran” in tradition. One of the important names that continue the tradition of âşık in our age is Dertli Divani. Dertli Divani has an important place in the Alawi-Bektashi tradition in the 21st century, as being part of the âşık tradition and leader of religious rituals. The aim of this study is to determine the understanding of sufism and the related elements in the poems of Dertli Divani. The data of the research were collected by document analysis method. The data obtained were analysed using content analysis. The data of the study were obtained from 52 poems of Dertli Divani. As a result of the research, it was determined that Dertli Divani used the Sufism terminology in his poems in a rich way. The reflection of the understanding of Nūr al-Muhammadiyya the light of Muhammad , which has an important place in Sufism, is seen in his poems. Based on the idea that the first thing manifested from Allah is the light of Muhammad-Ali, Allah, Prophet Muhammad and Ali have been together. This way of thinking is shaped by Alawi-Bektashi belief motifs in Dertli Divani’s poems. In the poems of the distressed Dertli Divani, Ali, Ahl al-bayt the holy family of the Prophet Muhammad , Husayn and the twelve imams are considered with a deep religious devotion.

Keywords

Âşık, Dertli Divani, Alawi and Bektashi, Sufism, Music

References

• Aça, Mehmet. (2013). Halk Edebiyatında Tür ve Şekil, Ed. M. Öcal Oğuz, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ayan, Hüseyin (1990). Seyyid Nesimi, Nesimi Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Albayrak, Nurettin. (1991). “Âşık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 3, İstanbul: TDV Yayınları, s.547.
• Artun, Erman (2009). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitâbevi Yayınları.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin (2005). Sosyo Kültürel Hayatta Tasavvuf. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Bayrı, Halid. (1959). Virani, Âşık Virani Divanı, İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Boratav, Pertev Naili. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Cohen Louis, Manion Lawrence and Morrison Keith. (2007). Research Methods In Education. New York, Ny: Routledge.
• Çankı, Mustafa Namık (1954), Büyük Felsefe Lugati, C. 1, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Demirhan, Ahmet. (2004). Heidegger ve Din. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Erdem, Cem (2010). Alevilik Geleneğinde Bir Âşık: Dertli Divani, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56 (2), 211-226.
• -----------.(2010). Bektaşilik Öğretisinde Terim ve Kavramlar, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 437-470.
• -----------.(2006). ‘Âşık Dertli Divani’nin Hayatı, Sanatı ve Edebi Kişiliği’, Yayımlanmamış Lisans Tezi, Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara.
• Demirci, Mehmet (1997). “Hak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XV, İstanbul, TDV Yayınları, s. 151.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2004). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• -----------. ( 1985). 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• -----------. (1963). Alevi Bektaşi Nefesleri. İstanbul: Yükselen Matbaası.
• Günay, Umay (2005). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüyâ Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hançerlioğlu, Orhan (1973). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İz, Mahir (1995). Tasavvuf. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kantarı, Hasan (1977). Doğu Anadolu’da Âşık Edebiyatının Esasları, Ankara: Demet Matbaası.
• Karadayı, Osman Nuri (2017). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Tasavvufî Neş’enin Âşık Tavrına Yansıması, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (1), 43 – 64.
• Karlığa, Bekir (1991). “Anasır-I Erbaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, s. 149-151.
• Kaya, Doğan (2017). “Sıdkî Baba’nın Şiirlerinde Şekiller ve Türler”. Yeniceli Âşık Sıdkî Baba ve Popülerlik Çerçevesinde Kültür-Sanat Sempozyumu Bildirileri, Mersin.
• -----------. (2010). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, Mehmet Fuad. (2004). Saz Şairleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• -----------. (2012). Edebiyat Araştırmaları -1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Levend, Agâh Sırrı (1984). Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt – I, Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özarslan, Metin (2016). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği İçinde Kadın Âşıklar Üzerine Bazı Düşünceler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Sarıkaya, Saffet. (2004). Şah İsmail Hatayi’nin Şiirlerinde Hz. Ali”, Şah İsmail Hatayi, haz. Gülağ Öz, Ankara: Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakfı, 264-276.
• Seyyid Muhammed Nurul-Arabi (2018). Nokta Şerhi– Nuru’l-Arabi Külliyati, Cilt 5, Risale-i Noktatü’l-Beyan, İstanbul: H Yayınları.
• Tavşancıl, Ezel ve Aslan, Esra (2001). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Yakar, Sümeyra. (2011). “Alevilikte Hak, Muhammed, Ali İnancı.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yavuz, Hilmi (1987). Â. Hâlet Çelebi’nin, “Semâ-ı Mevlânâ” Şiirini Yeniden Okuma Denemesi, Yazın Üzerine, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Yıldırım, Rıza ( 2018). Geleneksel Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları.