ALEVİ VE BEKTAŞİ KÜLTÜRÜNÜN DERYASI KISAS VE YAŞAYAN BİR USTA: ÂŞIK SEFÂÎ

Year 2020, Issue: 96, 459 - 490, 17.12.2020

Süleyman Sabri Kürkçüoğlu

Abstract

Tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Şanlıurfa, coğrafyasında önemli kültürel özellikler barındırmaktadır. Şanlıurfa, folklor yönünden de zengin bir hazineye sahiptir. Şanlıurfa’da AleviBektaşi kültürü; Kısas, Akpınar ve Sırrın yerleşim yerlerinde görülmektedir. “Âşıklık Geleneği”nin en kapsamlı görüldüğü yerleşim yeri ise Kısas Köyü’dür. Kısas’ta aile yapısı, arkadaşlık ve dostluk ilişkileri güçlü bir yapıya sahiptir. Eski geleneklerin bir kısmının ise halen yaşadığı görülmektedir. Bu araştırmada Kısas’taki Alevi ve Bektaşi Kültürü ve halen devam eden âşıklık geleneği incelenmiştir. Kısas’ta geçmişten günümüze 50 civarında saz şairi yetişmiştir. Kısaslı âşıklar köyde “Cem evi”, “köy odaları” ve “aşure şenlikleri”nde deyişlerini okumaktadırlar. Ayrıca başta Hacıbektaş ilçesi olmak üzere davet edildikleri yurtiçi ve yurtdışındaki çeşitli törenlerde de deyişlerini icra etmektedirler. Yöreye özgü özellikler gösteren “Kısas Semahı” ise özgünlüğünü günümüze kadar koruyarak gelmiş, düzenlemesi ve sözleriyle çok güzel bir örnektir. Bu çalışmamızda diğer bir konu Kısaslı Âşık Sefâî’dir. Sefâî, atalarından ve dedelerinden öğrendiği âşıklık geleneğini 45 yıldır başarı ile sürdürmektedir. Kısas’ta Türkmen Alevi ve Bektaşi tasavvuf geleneği içerisinde icra edilen Cem’de Zakir sıfatıyla semah, nefes ve deyişler okumaktadır. Âşık Sefâî, aynı zamanda, folklor araştırmacısı, yerel bir tarihçi ve kaynak kişidir. Alevi-Bektaşi şiirleri ve deyişleri, Türk halk edebiyatı ve müziğinin temel taşlarıdır. Halk müziğinin zenginleşmesinde ve yayılmasında, âşıkların payı çok büyüktür. Âşıklar tarafından üretilen şiirler ve deyişler önemli bir kültürel mirastır. Şanlıurfa ve Kısas’ta yapılacak Alevi ve Bektaşi kültürü konulu araştırma ve derlemeler, bahsi geçen kültürel mirası ortaya çıkaracak ve geniş çevrelere ulaşmasını sağlayacaktır.

Keywords

Şanlıurfa, Kısas, Alevilik, Bektaşilik, Semah, Âşık Sefâî, Mehmet Acet

The World of Alawite-Bektashi Culture: Kısas Village and A Living Master Âşık Sefâî

Abstract

Şanlıurfa, which has hosted many civilizations throughout history, has important cultural features in its lands. Şanlıurfa, in terms of folklore, also has a rich treasure. Alawite-Bektashi culture in Şanlıurfa is seen in the settlements of Kısas, Akpınar and Sırrın. The most extensive settlement of “âşıklık minstrelsy tradition” is Kısas Village. In Kısas, traditional family structure and friendship relations are at an excellent level and traditions are still partly maintained. In this study, AlawiteBektashi culture in Kısas and minstrelsy tradition which are still on going was examined. Around 50 saz poets minstrels who sing with their instruments called “saz” have been raised in Kısas from past to present. Minstrels from Kısas sing their folk songs deyiş in djemevi, village rooms and Ashura festivals in the village. Furthermore, they perform their folk songs in various ceremonies held locally and abroad, especially in Hacıbektaş district. The “Kısas Semahı”, which shows features specific to the region, has survived by preserving its originality until today, and is a very good example with its arrangement and lyrics. Another subject focused in this study is Âşık Sefâî from Kısas. Sefâî has successfully continued the tradition of minstrelsy, which he learned from his ancestors and grandfathers for 45 years. Sefâî, as a zākir, sings semah, nefes hymn and folk songs in cem, which is performed in the Turkmen Alawite-Bektashi Sufism tradition in Kısas. Âşık Sefâî is also a folklore researcher, local historian and resource person. Alawite-Bektashi poems and folk songs are the cornerstones of Turkish folk literature and music. In the enrichment and spreading of folk music, minstrels have a great role. The poems and folk songs produced by the minstrels are a significant cultural heritage. Future Researches and compilations on Alawite-Bektashi culture in Şanlıurfa and Kısas will reveal the mentioned cultural heritage and will enable it to reach large circles.

Keywords

Şanlıurfa, Kısas Village, Alawite Sect, Bektashi Order, Semah, Âşık Sefâî, Mehmet Acet

References

• Acet, Mehmet. (2019). Osmanlıdan Günümüze Kısas. Ankara: Barış Kitap Yayınları.
• Atılgan, Halil. (1992). Kısaslı Âşıklar. Şanlıurfa: Özdal Basım Yayım.
• Atılgan, Halil ve Acet Mehmet. (2001). Harran’da Bir Türkmen Köyü Kısas. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kürkçüoğlu S. Sabri ve Abuzer Akbıyık. (2011). Şanlıurfalı Saz ve Söz Ustası Kısaslı Âşık Sefâî (Mehmet Acet), Ankara: ŞURKAV Yayınları.
• Kürkçüoğlu, A. Cihat. (2018). “Âşık Sefâî (Mehmet Acet) ve ‘Kısas’ın Sedasından’ CD Albümü”. Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi 30, 52-54.
• Önemli, Kadri. (2019). “Şanlıurfa Kısas Beldesi Aleviliği”. Harran üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41, 175-208.
• Özbek, Mehmet. (1992). “Urfa’da gözden uzak bir alevi köyü ve halk musikisi”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ankara.
• Segal, J. B. (1970). Edessa ‘The Blessed City. Oxford: Oxford University Pres.
• Soyyer, Yılmaz. (1996). Alevi Bektaşi Geleneği. İstanbul: Seyran Yayınları.
• Urfalı Mateos. (1987). Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). Çev. H.D. Andreasyan, Notlar: E. Dulaurer-M.H. Yınanç. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KK-1: Acet, Mehmet, (Âşık Sefâî) (1954). İlkokul, ses ve saz sanatçısı, 1 Eylül 2020, Kısas.