Güvercin Hikâyesinin Hz. Ali Değişkesi

Year 2019, Issue: 92, 67 - 82, 18.12.2020

Yakup Karasoy

Abstract

Eski Oğuz Türkçesiyle yazılan dinî-destanî hikâyeler klâsik Türk edebiyatının ilk örnekleridir. Buhikâyeler okundukça, nesilden nesile aktarıldıkça nüsha farklılıkları oluşur. Hz. Muhammed’le ilgilibeyitler hâlinde yazılan ortalama 40 beyitlik “Güvercin Hikâyesi” de bunlardan biridir. Hikâye Hz.Muhammed veya Hz. Ali’nin mescitte oldukları bir anda gökten iki meleğin Cebrail ve Mikâil güvercin ve doğan kılığında yanlarına gelmeleri, güvercinin peşinde olan doğandan kaçışı, sığınmakistemesi, Hz. Muhammed veya Hz. Ali’nin doğana kendi vücutlarından et teklif etmeleriyle gelişir.Hikâyenin sonunda güvercinin Mikâile’e, doğanın Cebrail’e dönüşmesi ve Allah’ın emriyle kendilerinisınamak için geldiklerini belirtip yeniden kaybolmaları anlatılır. Güvercin Hikâyesi’nin farklınüshaları üzerine kapsamlı araştırmalar yapılmıştır. Güvercin Hikâyesi’nin farklı bir değişkesini deMahdum Kulu Divanı’nda görüyoruz. “Gökçe Güvercin” adı verilen bu hikâye şekil ve içerik açısındanAnadolu sahasındaki “Güvercin Hikâyesi”nden farklıdır. Dörtlükler hâlinde yazılan bu destandaHz. Muhammed’in yerini Hz. Ali almıştır. Bu çalışmada hikâyenin Mahdum Kulu Divanı’nınMollanefes nüshasındaki metnini ele alacağız. Mahdum Kulu’ndaki Hz. Ali sevgisiyle ilgili bazıçalışmalar da yapılmıştır. Eski Oğuz Türkçesiyle mesnevi tarzında yazılan Anadolu sahasındaki “GüvercinHikâyesi”nde dönemin ses ve yapı bilgisi özelliklerini görürüz. Mahdum Kulu Divanı’ndakidörtlük hâlinde ve destanî tarzda yazılan “Gökçe Güvercin” hikâyesinde ise hem Doğu Türkçesinin Çağatayca hem de Türkmen Türkçesinin ses ve yapı bilgisi özelliklerini görmek mümkündür. Bizhikâyenin Hz. Muhammed ve Hz. Ali etrafında farklı bölgelerde yazılmasına dikkat çekmek, araştırmacılarayeni karşılaştırma imkânı sunmak amacındayız.

Keywords

Güvercin, doğan, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Cebrail, Mikâil

Hz. Ali Variation of the Pigeon Story

Abstract

Religious-epic stories written in Old Oghuz Turkish, are the first examples of classical Turkish literature. These stories have been read and transferred through the generations via different copies. “The Pigeon Story”, that is about Hz. Muhammad, consists of approximately forty couplets. The story starts with the two angels Gabriel and Michael , coming from the sky, disguised as pigeon and hawk. It continues with Hz. Muhammad or Hz. Ali’s offer flesh from his own body to the hawk while the pigeon flees from the hawk and tries to take refuge. The story ends as the pigeon and the hawk are transform back to the two angels and disappear after they state that they came by the order of God -Allah- for the purpose of testing them. There is an extensive literature about the different copies of “The Pigeon Story”. Yet another variation of “The Pigeon Story” is seen in the Divan of Mahdum Kulu. This variation, named as “Stock Dove” Gökçe Güvercin differs from “The Pigeon Story” known in Anatolia region in terms of form and substance. Hz. Ali replaces Hz. Muhammad’s place in this story and it is written in quatrains. In this paper, this variation of the story which takes place in The Mollanefes copy of Divan of Mahdum Kulu is examined. Mahdum Kulu’s sympathy to Hz. Ali is known and some researchers provide evidence about this sympathy. The Anatolian version of the “Pigeon Story” which is written in Old Oghuz Turkish, in the style of mesnevi, exhibits certain properties of phonetics and morphology of the period. Whereas, “The Stock Dove Story” that took place in Mahdum Kulu Divanı is written in stanzas and in the style of an epic poem. In this version, phonetical and morphological characteristics of both Eastern Turkish Chagatay and Turkmen Turkish are observed. Finally, different approaches within the scope of Hz. Muhammad and Hz. Ali in different regions and a new opportunity for the comparison in the literature are highlighted

Keywords

Pigeon, hawk, Hz. Muhammad, Hz. Ali, Gabriel, Michael

References

• KK1. Kaytanbıyık, Mehmet, 23 Ekim 2019 tarihinde yapılan görüşme.
• Argunşah, Mustafa. (2002). Kirdeci Ali Kesikbaş Destanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aslan, Namık (2006). “Manzum Dinî Hikâyeler ve Kirdeci Ali’ye Ait Olduğu Söylenen İki Hikâye Metni (Güvercin ve Geyik Destanları)”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kayseri: 20, 189-207.
• Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Kitabevi.
• Çetin, İsmet (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Demir, Necati ve Erdem, Mehmet Dursun. (2007). Hazret-i Ali Cenkleri. Ankara: Destan Yayınları.
• Elçin, Şükrü. (1988). Halk Edebiyatı Araştırmaları I. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman. (2014). Mahtumkulu Divanı. Editör: A. Güzel, Haz. A. Güzel vd. Ankara: TİKA.
• Hamzayev, M. Ya. vd. (1962). Türkmen Diliniŋ Sözligi, Türkmenistan Ilımlar Akademiyası Dil Bilimi İnstütiti, Aşgabat.
• Meredov A., Ahallı S. (1998). Türkmen Klassıkı Edebiyatının Sözligi. Aşgabad: Türkmenistan Neşriyatı.
• Sarıyev, Bedri. (2014). MahtumKulu Anı Kitabı. Editör: A. Güzel, Haz. A. Güzel vd. Ankara: TİKA.
• Töret, Aslı Büyükokutan. (2016). Hz. Ali Cenknâmelerinden Kan Kelesi Kitabı. Konya: Kömen