ÖMER FUÂDÎ’NİN DEVRAN HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ VE DEVRAN RİSALESİ

Year 2019, Issue: 91, 147 - 168, 23.09.2019

Ibrahim Ethem Arıoğlu

Abstract

Tasavvuf kendine özgü düşünce sistemi ve bu sistemin ortaya koyduğu birikimleri ve eserleri iletasavvuf edebiyatı, tekke edebiyatı, dinî tasavvufi Türk edebiyatı, tasavvufi halk edebiyatı olarakadlandırılan alanlar içerisinde yer almıştır. Tasavvuf düşüncesinin kurumsallaştığı yerler olan tekkeve tarikatlar yüzyıllar öncesinden günümüze canlılığını ve etkisini sosyal ve kültürel hayat içerisindegöstermektedir. Tekke ve tarikata bağlı dervişlerin, erenlerin, mutasavvıfların tek başlarına veyatoplu olarak gerçekleştirdikleri zikir, semâ ve devran olarak adlandırılan ibadet ve ritüel biçimleritasavvuf düşüncesinin ve edebiyatının temel noktaları arasında yer almaktadır. Kelime olarak “dönmek,dolaşmak” anlamına gelen ve müridin, sufinin tek veya toplu olarak gayr-i ihtiyari vecd hâliiçerisinde zikir yapması, dönmesi durumu olarak bilinen “devran” konusu, özellikle Osmanlı fikir vedüşünce hayatında tartışılan ve lehinde, aleyhinde uzun uzun değerlendirmelerin yapıldığı, eserlerinyazıldığı bir alan olmuştur. Din âlimleri medrese uleması konuya haramlık ve cevazlık boyutuylayaklaşırken, tasavvuf erbabı ise lehte düşünceler ortaya koyarak çeşitli eserler kaleme almışlardır.Böylece devran konusu, tartışmaların çıktığı andan günümüze sosyal hayatımızda geniş bir ilgi alanıoluşturmuştur. Bu çalışmamızda; kütüphanelerden tespit edilen yazma bir esere dayanarak, Halvetiyye’ninönemli kollarından Şâbâniyye halifelerinden Ömer Fuâdî’nin 1559-1639 “Devran Risalesi”ve “Devran” hakkındaki görüşleri, tasavvuf musikisi, sema ve zikir konularından hareketle, Türktasavvuf edebiyatı boyutu da dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Keywords

Ömer Fuâdî, Şâbâniyye, devran ve sema, Devran Risalesi, tekke-tasavvuf edebiyatı

Ömer Fuadi’s Opinion About Devran and His Devran Risala

Abstract

Sufism has been included in the fields called Sufi literature, tekke literature, Religious-Sufi Turkish Literature and Sufi folk literature with its unique system of thought and its accumulations and works revealed by this system. Tekke and sects, which are the places where Sufi thought is institutionalized, show their vitality and influence in social life from centuries ago to the present. The so-called forms of worship and ritual, such as dhikr, sema and devran, performed by dervishes of Tekke and sect alone or collectively, are among the main points of Sufi thought. The subject of “devran”, which means “to return” as the word and is known as the situation of the disciple or Sufis to chant and return in a discretionary, ecstatic state alone or collectively, has been an area of discussion, especially in Ottoman thought life, in which lengthy evaluations are made in favor or against, and works written. Religious scholars Madrasah Ulama approached the subject with the dimensions of impermissibility and permissibility, while Sufi people came up with ideas in favor and penned various works. Thus, the issue of devran has created a wide area of interest in our social life from the moment of the debates. In this study, the opinions of Omar Fuadi , one of the caliphs of the Shabaniyye sect, one of the important branches of Halvetiyyah, on “Devran Risalesi” and “Devran”, along with the subjects of Sufi music, sema and dhikr, evaluated by considering the aspect of Turkish Sufi literature as well

Keywords

Ömer Fuadi, Shabaniyye, devran and sema, Devran Risalesi, tekke-sufi literature

References

• Ak, Ahmet Şahin. (2016). Türk Din Mûsikîsi. 4. Bs., Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arpaguş, Safi. (2007). “Hüccetü’s-Semâ (XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mû- sikî, Semâ ve Devran Hakkındaki Dinî Tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin Semâ Müdafaası)”. Marife Dergisi, 3, s. 369-399.
• Aşkar, Mustafa. (1999). “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihi Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 39, s. 535-563.
• Ateş, Erdoğan. (2017). Türk Din Mûsikîsi. 2. Bs., İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Baz, İbrahim. (2019). Kadızadeliler Sivasiler Tartışması. Ankara: Otto Yayınları.
• Bedirhan, Muhammed. (2019). Şabân-ı Velî Menkıbeleri. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Bektaş, Ali. (2019). İslam Tasavvufunda Halvetiyye Ramazâniyye Usûl ve Âdâb. İs- tanbul: Nefes Yayınları.
• Cebecioğlu, Ethem. (2014). “Semâ”. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. 6. Bs., Ankara: Otto Yayınları, 426.
• Demirci, Mustafa; Koca, Fatih. (2018). “Hacı Bayrâm-ı Velî ve Dinî Mûsikî”. Hacı Bayram- ı Veli. Haz. İbrahim Ethem Arıoğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakan- lığı Yayınları, 559-603.
• Demirel, İsmail. (2018). “Ömer Fuâdî’nin Türkçe Tasavvuf Risaleleri”. Yayınlanma- mış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü.
• Dülger, Yusuf. (1998). “Ahmed B. Muhammed Et Tûsî El-Gazzâlî ve Niyâzî-i Mıs- rî’nin Semâ Risaleleri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göktaş, Vahit. (2011). “Halvetiyye’nin Şȃbȃniyye Ekolü ve Kolları”. Süleyman Demi- rel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 133-160.
• Güray, Cenk. (2012). “Anadoludaki İnanç ve Müzik İlişkisinin Semâ-Semah Kavram- ları Çerçevesinde İncelenmesi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürer, Dilâver. (2003). “Semâ ve Devrân Hakkında İki Risâle”. Marife Dergisi, 1, 255-260.
• Güzel, Abdurrahman. (2012). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. 5. Bs., Anka- ra: Akçağ Yayınları.
• İnanır, Ahmet, (2013). “XVI. Yüzyıl Osmanlı Fakih ve Sufilerinin Semâ, Raks ve Devrân Tartışmalarında Lehte ve Aleyhte Kullandıkları Hukûki Deliller ve De- ğerlendirilmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.17, 2, 237-269.
• Kara, Mustafa. (2015). Teslimiyet ve Samimiyet Örneği Şeyh Şâbân-ı Velî. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kemikli, Bilal. (1997). “Türk Tasavvuf Edebiyatında Risâle-i Devrân ve Semâ Türü ve Gaybî’nin Konuya İlişkin Görüşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.37, S. 1, 443-460.
• Kızıler, Hamdi. (2013). “XVII. Yüzyılda Yaşayan Bir Sufî’nin Tasavvuf Karşıtlarına Verdiği Cevaplara Dair Bir Örnek: Ömer Fuadî’nin Türbenâme Risalesi”. Jour- nal of İslamic Research, 24(3), 137-145.
• Koca, Ferhat. (2004). “Osmanlı Fakihlerinin Semâ, Raks ve Devrân Hakkındaki Tar- tışmaları”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 13, 25-74.
• Küçükbasmacı Gülten. (2017). “Şeyh Şâbân-ı Veli İle İlgili Anlatıların Anlatı Orta- mı”. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 10, 70-83.
• Ömer Fuâdî. Devrân-ı Sûfiyye’-nin Cevâzına Müteallik Risâle. Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Kitaplığı, (AE), 1104.
• Ömer Fuâdî. (2012). Divânçe-i İlâhiyat (Sadefiyye-Pendiyye). Haz. Mustafa Tatçı, Mustafa Sever. Ankara: Hz. Pîr Şeyh Şabân-ı Velî Kültür ve Sanat Derneği Ya- yınları.
• Öngören, Reşat. (2010). “Osmanlılar Döneminde Semâ ve Devran Tartışmaları”. Ta- savvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 25, 123-132.
• ——. (2012). Osmanlılar’da Tasavvuf (Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ), İstan- bul: İz Yayıncılık.
• ——. (2013). “Zikir”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.44, İstanbul: Türkiye Diyanet Vak- fı Yayınları, 409-412.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1993). “Devran”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Söz- lüğü, C.1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 438-441.
• Tatçı, Mustafa. (2010). “Şâbâniyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.38, İstanbul: Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, 211-215.
• Uludağ, Süleyman. (1994). “Devran”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul; Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, 248-249.
• ——. (1997). “Halvetiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul; Türkiye Diya- net Vakfı Yayınları, 393-395.
• ——. (2015). İslâm ve Musiki, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uygun, Mehmet Nuri. (2013). “Zikir (Mûsiki)”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, İs- tanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 412-413.
• Yazar, İlyas. (2007). “Ömer Fuâdî”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, 61-63.
• Yılmaz, Ali. (2014). “İslamî Dönem Türk Edebiyatının Kaynakları”. Türk-İslam Ede- biyatı El Kitabı (2. Baskı, Editör Ali Yılmaz, Ankara: Grafiker Yayınları, 117- 141.
• Zavotçu, Gencay. (2007). Türk Edebiyatı’nda Hâb-nâme ve Ömer Fu’âdî’nin Hâbiy- ye Risâlesi, Kocaeli: Hazret-i Pîr Şeyh Şa’bân-ı Velî Vakfı Yayınları.