ALEVİ-BEKTAŞİ ÖĞRETİSİNDE HAKK’A YÜRÜME ERKÂNINDA MÜZİK

Year 2019, Issue: 91, 169 - 192, 23.09.2019

Yusuf Benli

Abstract

Bu çalışmada, Anadolu Alevi-Bektaşi öğretisinde “Hakk’a Yürüme Erkânı” olarak ifade edilen“Can”nın son yolculuk törenininde, müziğin ve edebiyatın varlığı ortaya konmaya çalışılmıştır.Alevi-Bektaşi toplumunun konu ile ilgili tarihsel sürecine ışık tutulması amaçlanmıştır. Çalışmakapsamındaki bilgilerin elde edilmesinde kaynak taraması, gözlem, katılım ve görüşme yöntemlerikullanılmıştır. Sürecin geleneksel bağlamı incelenmiş, bu törende müziğin yeri ve önemine dikkatçekilerek, Hakk’a yürüyen kişi için düzenlenen “Dardan indirme cem ritüeli” üzerinde durulmuştur.Bu bağlamda, tarihsel süreç içerisindeki veriler ışığında, Hakk’a Yürüme Erkânı törenlerinden veAlevi-Bektaşi âşık ve ozanlarının ölüm nefeslerinden örnekler verilmiş ve ölümü nasıl algıladıklarıortaya konulmuştur. Ayrıca, Alevi-Bektaşi âşık ve ozanlarının konu bağlamında eser ve anıtları iletopluma halen nasıl ışık ve ilham kaynağı olduğu bir kez daha vurgulanmıştır. Kentleşme süreci ileilgili kurumların bu konudaki çalışmalarına dikkat çekilmiştir. Elde edilen bulgular kronolojik olaraktasnif edilmiş, kültürel bağlam ve ölüm bilinci ile ölümsüzlük arayışının kültürlerarasılık bağlamıüzerinde durulmuş ve de sürecin sosyal yaşama yansımalarına yurtiçi ve yurtdışı örnekleri ile dikkatçekilmiştir.Sonuçta Anadolu Alevi-Bektaşi öğretisinin mensubiyetini taşıyan bu toplumsal yapının, Anadolucoğrafyasında yaşadığı, yerleştiği ve yerleştirildiği her bölgede kendi kültürel kimliğini, geleneklerini,örf ve adetlerini koruma, yaşatma ve geleceğe aktarma çabasının içinde olduğu, kentleşme süreciile kurumsallaşma gayretlerini devam ettirdiği gözlemlerine yer verilmiştir. Anadolu Alevi-Bektaşiöğretisinin, ölüm törenlerine dair kendi inanç ve yaşam biçimlerini yansıtan uygulamaların varlığıtespit edilmiştir.

Keywords

Hakk’a yürüme erkânı, dardan indirme, ölüm nefesleri, ölüm ve müzik

Rituals About Death and Their Relations With Music in Alevi Belief System

Abstract

This work endeavors to reveal the presence of music and literature in the ritual of the last voyage of ‘Living soul/can’ that is also known as ‘The Convention ruling the way people walk to God/Truth’ in Alevi-Bektashi teachings. It highlights the historical process of Alevi-Bektashi society concerning this issue. Data is gathered using the methods of literature reviews, observation, participation and interviews. It examines the traditional context of this process, points out the place and importance of music in it, and elaborates on the ‘cem gathering ritual of dardan indirme releasing burden ’ that is arranged for the one who ‘walked to God’.In this context, and in the light of data in the historical process, various examples are presented from these Conventions and from death hymns [nefes] performed by Alevi-Bektashi minstrels [aşıks] and poets, and their perception of death is presented. It stresses once again how Alevi-Bektashi minstrels and poets became illuminating sources in their society. It draws attention to various studies conducted on the issue of Urbanization by its respective institutions. The findings are chronologically organized, the cross-cultural context of cultural environment, perception of death and the quest for immortality is dwelled upon, and their reflections on the social life are pointed out with domestic and international examples. In conclusion, this work includes the observations that this social structure affiliated with Anatolian Alevi-Bektashi teachings has been in the effort to protect, maintain, sustain its cultural identity, traditions, customs and conventions and transfer them to next generations in every social space it has inhabited , and that it carries on these efforts by instututionalization through the Urbanization process.It’s ascertained that their death rituals reveal the way of life and belief systems of Anatolian Alevi-Bektashi teachings

Keywords

Hakk’a yürüme erkânı, dardan indirme, death hymns, death and music

References

• (KK-1) (23 /11 / 2018). Kemal Kocaman, Görüşme, Newyork.
• (KK-2) (25/ 12 / 2018). Hüseyin Solmaz, Görüşme, İstanbul.
• (KK-3)(29/ 12 / 2018). Hüseyin Gazi Metin, Görüşme, Ankara.
• (KK-4)(01 / 01 / 2019). Mehmet Turan, Görüşme, İstanbul.
• (KK-5) (02 / 01 / 2019). Erdal Şalikoğlu, Görüşme, İstanbul.
• Arslanoğlu, İbrahim (1998). “Çubuk Yöresi Aleviliğinde Dar Kurbanı” Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 6:11-34
• Alptekin, Turan. (2007). Bir Ene’l-Hak Şiiri Yunus Emre. İstanbul: Demos Yayınları,
• Başgöz, İlhan. (2003). Yunus Emre, İstanbul, PanYayıncılık
• Bauman, Zygmunt. (2012). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. İstan- bul: Ayrıntı Yayınları.
• Birdoğan, Nejat. (1995a). Anadolu Aleviliği Yol Ayrımında. İstanbul: Mozaik Yayn- ları,
• ——. (2015b). Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik. İstanbul: Kaynak Yayınları
• Bozkurt, Fuad. (1990). Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Çılgın, Sedat.(2016). “Çanakkale Tahtacı Türkmenlerinde Sazanderlik Geleneği”. Uluslararası Müzik Sempozyumu/ Müzikte Performans. Bursa: Osman Gazi Be- lediyesi Yayınları
• Dağvaryanın, Nazaret. (2018). Hıristiyan Protestanlığının ve Kızılbaş İnancının Do- ğuşu. Çev. Kevork Taşkıran. İstanbul: Ginko Kitap.
• Coşkun Elçi, Armağan (2001a). “Ankara Çubuk’ta (Çit Köyü-Avdula Mahallesi) Dar Cemi” Folklor / Edebiyat. C VII.26:151-162
• ——. (2017b). Anadolu Aleviliğinde Cem Âşıklığı / Zâkirliği Çubuk /Şabanözü Mer- kezli Alevi Ocaklarındaki Cem Âşıklığı / Zâkirliği Örneği İle. Kitabevi. Ankara Gazi
• Güray, Cenk (2010a). Bin Yılın Mirası İstanbul: Pan Yayıncılık
• ——. (2019b). “Çubuk ve Şabanözü Bölgeleri Alevi Köylerindeki Cem Geleneklerine Müzikal Açıdan Bir Bakış” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 89: 97 -117
• Erzincan, E. (2011). “Ölüm Sonrasında Yapılan Bazı Müzikli Uygulamalar ve Ağıt- ların
• Türküleşme Süreci”. I.Ölüm Sanat ve Mekân Sempozyumu. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. (1989a). Hacı Bektaşı Veli. İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım.
• ——. (1990b). Alevilik-Sünnilik İslam Düşüncesi. İstanbul: Der Yayınları.
• ——. (1991c). Yunus Emre. İstanbul: Geçit Kiabevi.
• ——. (1991d). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Geçit Kiabevi.
• Göka, E. (2011). “Yaşarken Ölmek”. I.Ölüm Sanat ve Mekân Sempozyumu. İstanbul:
• Mimar Sinan Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları.
• Kapaklıkaya, İbrahim. (2006). Ölümün Ötesinde Ne Var. İstanbul: Farklı Kitaplar Ya- yınevi
• Harmancı, Hasan. (2014). Alevi İlkeleri. İstanbul: Destek Yayınları.
• Hünkar Hacı Bektaş Veli Vakfı Erkânları İnceleme ve Derleme Komisyonu. (2016).
• Hakk’a Yürüme Erkânı. İstanbul: Serçeşme Yayınları.
• Kılavuz, H. (2012). “Alevilerde Hakka Yürüme”, II. Ölüm Sanat ve Mekân Sempoz- yumu. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları.
• Korkmaz, E. (2008), “Alevilikten Cenaze Erkânı”. Serçeşme Dergisi 41 ek. İstanbul: Serçeşme Yayınları.
• Olsson, vd. (2010). Alevi Kimliği. Çev. Bilge Kurt Torun, Hayati Torun. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pekşen, Gani. (2005). Anadolu Tahtacılarında Ölüm ve Ölüm Nefesi. Alevi-Bektaşi Müzik Kültürü Sempozyumu. Ankara: İmece Kültür Sanat Yayınları.
• Rapor, (9-11 Mart 2018) Aleviler ve Sanat Çalıştayı Sonuç Raporu, Balıkesir.
• Tahir, Kutsi Makal. Aşık Veysel, Ararat Yayınevi, İstanbul
• Zelyut, Rıza. (1990). Öz Kaynaklarına Göre Alevilik. İstanbul: Anadolu Kültürü Ya- yınları