YAŞAYAN BEKTAŞİLİK BAĞLAMINDA AKSARAYLI ÂŞIK MEHMET ÇİL’DE HACI BEKTAŞ ALGISI

Year 2022, Issue: 104, 71 - 89, 03.12.2022

Selçuk Peker , Ergin Jable

Abstract

Türk tasavvufunun önderlerinden Hacı Bektaş Veli’nin yolundan gidenlerce kurulmuş olan Bektaşilik tarikatına dair çeşitli inanmalar ve uygulamalar Anadolu’daki bazı Türkmen yerleşimlerinde hâlen canlı bir şekilde yaşamaktadır. Bektaşiliğin bir yaşam şekli olarak varlığını sürdürdüğü Aksaray’ın Gaziemir köyü de bunlardan birisidir. Gaziemir köyünün bir yandan Nevşehir’in Hacıbektaş ilçesine diğer yandan da Aksaray’ın Ortaköy ilçesi coğrafyası içerisindeki Yunus Emre Türbesi’ne ve Taptuk (Emre) köyü ve türbesine yakın olması, köydeki üç büyük mutasavvıfla ilgili inanma ve uygulamaların canlılığının bir sebebidir. Gaziemir köyünün Hacı Bektaş Veli Yerleşkesi’ne uzaklığı 100, Yunus Emre Türbesi’ne uzaklığı 87, Taptuk Emre Türbesi’ne uzaklığı 50 kilometredir. Gaziemir köyü sakinleri gündelik hayatları içerisinde çocuk sahibi olma, adak adama gibi çeşitli sebeplerle Hacı Bektaş Veli Türbesi’ni ziyaret etmekte, yılda bir kez düzenlenen Hacı Bektaş Veli’yi Anma Şenlikleri’ne de düzenli katılım sağlamaktadır.
Gaziemir köyünde Alevi-Bektaşî kültürü içerisine doğmuş olan Âşık Mehmet Çil, dinî bir unvan olan babalık görevini düzenli olarak yapmış, yılda bir kez köye gelen dedenin temsilciliğini yürütmüştür. Askerlik ve ticaret amaçlı bazı ayrılıklar dışında hayatının büyük bölümünü köyünde geçiren, hayvancılık ve çiftçilikle uğraşan Mehmet Çil, hem içine doğduğu kültür hem de bu kültür içerisinde üstlendiği görev itibarıyla yaşayan Bektaşiliğin güçlü temsilcilerindendir. Bu çalışma, Gaziemir köyü örneğinde yaşayan Bektaşiliğe dair tespitler yapmayı; yaşayan Bektaşiliğin sürekliliğinde Hacı Bektaş Veli Yerleşkesi’nin somut varlığının etkisini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada doğal gözlem yöntemine dayalı saha araştırması yapılmış, Mehmet Çil’in konu ile ilgili şiirleri üzerinde metin merkezli incelemeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Hacı Bektaş Veli Yerleşkesi’nin somut varlığının inanışın sürekliliğine ve köydeki kültürel canlılığa önemli katkılar sağladığı görülmüştür.

Keywords

Hacı Bektaş Veli, Alevilik-Bektaşilik, Aksaray, Âşıklık geleneği, Mehmet Çil

References

• Aydoğan, Tuğba. Aksaray Efsaneleri. Aksaray: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2020.
• Gölpınarlı, Abdülbâkî. Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî - Vilâyet-Nâme. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1958.
• Gürsoy, Ülkü. “Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Dut Ağacı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2012, S. 61, s. 41-54.
• http://guzelyurt.gov.tr/mahalli-idareler. Erişim tarihi: 20.07.2022.
• Kartal, Atila. Konya Halk Kültüründe Türbeler Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar, Düsseldorf: Lap Lambert Academic Publishing, 2017.
• Kaya, Doğan. “Yunus Emre Niğde Ortaköy’de Yatıyor”. Halk Kültürü. İstanbul 1984. S. 2., s. 41-54.
• Peker, Selçuk. Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Konya: Kömen Yayınları, 2015.
• Selvi, Kıymet. Karadonlu Can Baba/Kara Pirbat, Ankara: (Yayınevi yok), 2012.
• Taşğın, Ahmet - Solmaz, Bünyamin. “Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin Ve Doğan Donuna Bürünme”. Turkish Studies. Kış 2012, S.7/1, s.105-129.
• TDK, Türk Dil Kurumu. Derleme Sözlüğü VIII. Cilt. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1993.
• Vaktidolu. Kara Donlu Can Baba ve Kara Pirbad, İstanbul: Can Yayınları 2013.
• Yakar, Sümeyra. Alevilikte Hak, Muhammed, Ali İnancı, Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi. 2011.
• Yaman, Mehmet (Dede). Horasan erlerinden Karadonlu Can Baba Dergâhı Kara Pirbat Ocağı, İstanbul: Cevahir Yayınevi, 2013.
• Yolcu, Mehmet Ali - Gönel, Tuğba. Hacı Bektaş Veli Türbesi ve Çevresinde Kullanılan Sembollerin ve Mimari Motiflerin Kültürel Kökleri, Dört Kıtada Folklorun İzinde: Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu Armağanı. s. 737-756. Ankara: Hâkim Yayıncılık, 2015.