ANADOLU’DA ÖLMÜŞ İNSANLAR İÇİN KESİLEN SİN KURBANININ ESKİ TÜRK İNANCIYLA İLGİSİ

Year 2023, Issue: 106, 353 - 370, 03.07.2023

Cihad Cihan

Abstract

Anadolu’nun farklı yörelerinde, hem Sünni hem de Alevi Türk topluluklarında ölen kimseler için sin kurbanı adıyla, ölüm günü ve ölüm sonrası farklı dönemlerde sin kurbanı kesilmektedir. İstisnai olarak bir yörede ise ev temeli atılırken sin kurbanı kesilmektedir. Bu makalenin konusu günümüzde Anadolu’nun bazı yörelerinde ölmüş kimseler için kesilen sin kurbanının kökenidir. Akademik literatürde bu konuyu müstakil olarak ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Çalışmada ileri sürülen tez Anadolu’da Müslüman Türk topluluklarınca ölmüş insanlar için kesilen sin kurbanının kökeninin İslam öncesi Türklerdeki ruh ve ölüm inancıyla ilgili olduğudur. İslam dininde karşılığı olmayan bu kurbanın mezhep farklılığına rağmen ortak uygulanması İslam öncesi inançlarla ilgili olduğuna işaret etmektedir. Bu bulgudan hareketle kültürel kökene inme, yani tümevarım yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntem esas alınırken ruh, ölüm, mezar, mezar taşı ve kurban arasındaki kültürel bağlantı göz önünde tutulmuştur. Sin kelimesi Türkçe’de başlangıçta suret, insan vücudu ve bundan hareketle daha sonra mezar anlamını almış, bazı lehçelerde mezar üzerindeki heykel için kullanılmış, Anadolu Türkçesi’nde de sın’den sin’e dönüşmüştür. Etimolojik bilgilerden hareketle yapılan yoruma göre sin kelimesi insanda bulunduğuna inanılan ruhlardan sün-süne, sür ruhu ile ilişkili olabilir. Varılan çıkarımlara göre bu kurbanın kökeni eski Türklerdeki atalar kültüne dayanmaktadır. Bu külte göre ölen kişinin ruhu belli bir süre bu dünya ile ilişkisini sürdürmektedir. Dolayısıyla ölüm vuku bulduğunda yapılan yog ve anma törenlerinde kesilen kurbanlar bu ruh ve ölüm anlayışıyla bağlantılıdır. Başlangıçta ölünün ruhuna yemek vermek şeklinde başlayan inanç daha sonraları ölünün ruhunun mezar taşına sinerek katıldığına inanılan ziyafetler düzenlenmesi, kurban verilmesi şeklini almıştır. Netice olarak İslam öncesi dönemde Türkler arasında zaten mevcut olan ölünün ruhuna kurban sunma geleneği din değişimi sonrası İslami motifler kazanarak varlığını sürdürmüştür.

Keywords

Tarih, Anadolu, Sünni ve Alevi Türkler, Sin Kurbanı, Eski Türk İnancı, Ruh ve Ölüm, Sin Taşı.

THE INTEREST OF THE SİN SACRIFICE, WHICH WAS SACRIFICED FOR DEAD PEOPLE IN ANATOLIA, WITH THE OLD TURK BELIEF

Abstract

In different regions of Anatolia, in both Sunni and Alevi Turkish communities, sacrifices are made on the day of death and in different periods after death. Exceptionally, in one region, the sin sacrifice is slaughtered when the foundation of a house is laid. The subject of this article is the origin of the sin sacrifice, which is slaughtered for the deceased in some regions of Anatolia today. In the academic literature, no study is found that deals with this subject independently. The thesis of the study argues that the origin of the sin sacrifice slaughtered for the deceased by Muslim Turkish communities in Anatolia is related to the belief in the spirit and death in pre-Islamic Turks. The common practice of this sacrifice, which has no place in the Islamic religion, despite sectarian differences, indicates that it is related to pre-Islamic beliefs. Based on this finding, the study applied the method of induction, that is, the method of going back to cultural origins. While taking this method as a basis, the cultural connection between the soul, death, grave, tombstone and sacrifice was taken into consideration. In Turkish, the word sin initially meant image, human body, and later it was used to mean grave, in some dialects it was used for the statue on the grave, and in Anatolian Turkish it was transformed from sın to sin. According to the interpretation made on the basis of etymological information, the word sin may be related to the spirits believed to be present in human beings - namely sün-süne, sür. Based on the deductions, the origin of this sacrifice is based on the ancestor cult in ancient Turks. According to this cult, the spirit of the deceased continues its relationship with this world for a certain period of time. Therefore, the sacrifices made during yog and commemoration ceremonies when death occurs are linked to this conception of the spirit and death. The belief, which initially started as giving food to the spirit of the deceased, later took the form of organizing banquets and sacrifices, which are believed to be attended by the spirit of the deceased by penetrating the tombstone. As a result, the tradition of offering sacrifices to the souls of the deceased, which was already present among the Turks in the pre-Islamic period, continued its existence by gaining Islamic motifs after the change of religion.

Keywords

History, Anatolia, Sunni and Alevi Turks, Sin Sacrifice, Old Turkish Belief, Spirit and Death, Sin Stone.

References

• Acar, Hakan. Kültürel ve Sosyal Bağlamında Törenler “Burdur Örneği”. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Aça, Mehmet. “Kazak ve Kırgız Türklerinde Defin Sonrası Bazı Uygulamalar ve Aş Verme (Aş Toyu)”. Milli Folklor 43 (Güz 1999), 24-33.
• Akçam, Harun vd. “Geleneksel Halk İnanç ve Uygulamaları Açısından Denizli Kale-Davaz Örneği”. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal 4 (Temmuz 2015), 24-35. https://doi.org/10.17740/eas.soc.2015-V4-02
• Akgül, Hüseyin. Manisa Folkloru. Manisa: Manisa Turizm Derneği Yayını, 1987.
• Aktemur, Ali Murat. “Pasof Çevresindeki Mezarlıklar ve Mezar Taşları”. The Journal of Academic Social Science Studies 64 (Winter III 2017), 237-268. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7409
• Anohin, Andrey Viktoroviç. “Teleütlerin Tasavvuruna Göre Ruh ve Özellikleri (The Soul and Its Characteristics According To Teleuts Belief)”. çev. Atilla Bağcı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 44 (Güz 2017), 19-34. https://doi.org/10.24155/tdk.2017.30
• Aydın, Erhan. “Tariat ve Xi’an (Karı Çor Tegin) Yazıtları Işığında sın ‘mezar’ Sözcüğü Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 61/2 (Ekim 2013), 161-166.
• Aydın, Erhan - Ari̇z, Erkin. “Xi’an Yazıtı Üzerinde Yeni Okuma ve Anlamlandırmalar”. Bilig 71 (Eylül 2014), 65-79.
• Ayhan, Cem. Çandır Köyü Monografisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Balaban, Tuğrul. Sandıklı Halk İnanışları ve Uygulamaları. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Bardakoğlu, Ali. “İslam’da Kurban”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/436-440. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Barthold, W. “Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair”. çev. Abdülkadir İnan. Belleten XI/43 (Temmuz 1947), 515-539.
• Bıçak, Ayhan. “Türk Düşüncesi: İslam Öncesi Türk Evren Tasavvuru”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. ed. Ali Osman Kurt. 1/1109-1144. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Bıçak, Ayhan. “Türklerde Evren Tasavvuru ve Ölüm Anlayışı”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi 6 (Ekim 2004), 149-172.
• Bisi, Halil İlker - Yetişkin, Mehmet. “Gelenek Görenek ve Yöresel Ağız”. Tınaztepe. ed. Muzaffer Uyan. 140-204. Ankara: Tınaztepe Belediyesi Yayını, 2009.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1968.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Press, 1972.
• Davulcu, Mahmut. “Ormana Yöresi Geleneksel Konut Mimarisi ve Yapıcılık Geleneği”. Kalemişi - Türk Sanatları Dergisi 3/5 (Bahar 2015), 47-96. https://doi.org/10.7816/kalemisi-03-05-03
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. “Ölü kurbanı diye bir kurban çeşidi var mıdır?”. Erişim 26 Nisan 2022. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/681/olu-kurbani-diye-bir-kurban-cesidi-var-midir-?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn5PJ8DgFEAoa2xtNuyterRk%3d
• Dilçin, Cem. Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Doğaner, Ali. Çukurova Bölgesi Konargöçerlerinde Halk Kültürü ve Halk Edebiyatı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Doğmuş, Neslihan. Türklerde Ölü Aşı. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Durdu, Bircan Kalaycı. “Kütahya’da Ölümle İlgili Bazı Gelenek ve İnanışlar”. Kütahya Halk Kültürü Araştırmaları. Kütahya: Kütahya Valiliği Yayınları, 2010.
• Durmaz, Ramazan. Antalya İli Örneğinde Karakoyunlu Yörük Ağzı: Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, Söz Varlığı ve Karakoyunlu Yörük Etnografyası. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi, 1999.
• Erginer, Gürbüz. Kurban. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Erol, Kübra İrkil. Balıkesir Merkez İlçe Manav Köyleri Halk Edebiyatı ve Folklor Derlemeleri. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Eröz, Mehmet. Atatürk Milliyetçilik Doğu Anadolu. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1987.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1991.
• Gurkin, S. V. K Voprosu O Sematike Polovetskih Svyatiliş, İstorikoArheologiçeskie Issledovaniya V. r. Azove İ Na Nijnem Donu V 1988 Godu (Tezisı Dokladov K Seminaru) r. Azov 1989 (http://annales.info/life/iaiand89- htm#_Toc132380708), (Erişim Tarihi: 10.12.2016).
• Güç, Ahmet. “Kurban”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/433-435. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• İbn Fazlan. Seyahatname. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1995.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1998.
• Kalafat, Yaşar. İslâmiyet ve Türk Halk İnançları: Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları. Ankara: Berikan Yayınevi, Genişletilmiş 2. Baskı, 2009.
• Kaşgarlı Mahmud. Divanu Lugati’t-Türk. çev. Ahmet B. Ercilasun - Ziyat Akkoyunlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Kaya, Ferhat. “İslam’da ‘sin kurbanı’ yok”. İhlas Haber Ajansı (26 Kasım 2008). https://www.iha.com.tr/haber-islamda-sin-kurbani-yok-44179/
• Kızlasov, L. P. “O Naznaçenii Drevneturkskih Kamennıh İzvayaniy, İzobrajayuşih Ludey”. Sovetskaya Arheologiya, Moskva: Akademiya Nauk SSSR. (1964), 27-39.
• Küçük, Mehmet Alparslan. “Ölüm Belirtileri”. Aile Yazıları/8. ed. Saim Sakaoğlu vd. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları, 2015.
• Nargöz, Bilal. Kütahya İli Hüseyin Gazi Ocağına Bağlı Cem Ritüelleri. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Narin, İsmail. Kur’an ve Sünnet Açısından Kurban İbadeti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Radloff, Wilhelm. Türklük ve Şamanlık. çev. A. Temir vd. İstanbul: Örgün Yayınevi, 2008.
• Roux, Jean-Paul. Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999.
• Ruysbroeckli Willem. Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255. çev. Zülal Kılıç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.
• Sönmez, Zekiye. “Bolvadinli Kadınların Millî ve Dinî Kültürün Aktarılmasındaki Rolleri”. Bolvadin Araştırmaları 1. ed. Mustafa Güler - Cantürk Kayahan. 706-743. Konya: Eğitim Yayınevi, 2018.
• Şahin, Aslı Çandarlı. Maddi Buluntulara Göre Kuman/Kıpçaklarda Kültürel Hayat. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Şahin, Fulya. Kütahya-Allıören Köyü Folklor Örnekleri. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Şahi̇n, Halil İbrahim. “Balıkesir Çepnilerinde Defin ve Defin Sonrası Bazı İnanış ve Uygulamalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 39 (2006). https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/883
• Toparlı, Recep vd. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Tufantoz, Abdurrahim. “Orta Asya’dan Balkanlar’a Türklerde Pişi ve Helva Pişirme Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 45 (2008), 69-81.
• Tuztaş, Ayşe Hilal. Günümüzde Isparta’da Yaşayan Yörüklerin Siyasi ve Kültür Tarihleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ünlü, Suat. Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi, 2012a.
• Ünlü, Suat. Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi, 2012b.
• Üşenmez, Emek. Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Öğeler. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2014.
• Üşenmez, Emek. Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yılmaz, Dilek. Çavdarhisar Ölü Gömme Adetleri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Arkeoloji Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.