A POET FROM ABDALAN-I RUM: TAŞLICALI YAHYÂ and HOME TOWN-OCCUPATION-GENRE IN THE FORMATION OF HIS STYLE

Year 2025, Issue: 114, 205 - 218, 22.06.2025

Gülçin Tanrıbuyurdu , Tuğçe Atıcı

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1515401

Abstract

Style, which originates from the nature of the artist and can be considered the artist's fingerprint in relation to their art, is one of the fundamental areas of research and examination in literature, an inseparable part of life. Style, which can also be defined as the ambitious whole of the values that linguistic signs gain within the discourse unique to the author/poet, carries an individual quality and is shaped by characteristics unique to the artist. In this context, it is impossible to consider style separate from the artist's nature, psychology, living environment, experiences, and relationship with society and those who govern it. Based on this perspective, this study conducts a stylistic analysis specifically on Taşlıcalı Yahyâ, one of the successful soldier-poets of his era. The Ottoman poet Yahyâ, who belonged to the Abdalan-ı Rum and followed the Bektashi order with a Kalandar disposition, constructed his unique style throughout his life. This was evident in his works, which showcased his strong rhetoric, especially his aesthetic appreciation for war and the art of soldiery, his thematic compositions, and his skillful use of poetic language according to the form or genre he chose. The study explores how the environment in which he was born and raised, his military profession, the sect he adhered to, and the malamat (self-blaming) nature he embodied often intertwined and influenced the style reflected in his various works. Additionally, it examines how the genre shaped his style and discusses the contributions of these micro-stylistic analyses to the history of literature.

Keywords

Style , Taşlıcalı Yahyâ , Albanian , Janissary , Abdalan-ı Rum

ÜSLUP TEŞEKKÜLÜNDE MUHİT-MESLEK-MEŞREP: TAŞLICALI YAHYÂ ÖRNEĞİ

Abstract

Kaynağını sanatçının doğasından alan ve sanatçının icra ettiği sanata ilişkin parmak izi olarak değerlendirilebilecek üslup, yaşamla iç içe ve onun ayrılmaz bir parçası olan edebiyatın en temel araştırma ve inceleme alanlarından biridir. Dil göstergelerinin yazara/şaire has söylem içerisinde kazandığı değerlerin iddialı bir bütünü olarak da tanımlanabilecek üslup, ferdî bir nitelik taşımakta, sanatçıya özgü hususiyetlerle şekillenmektedir. Bu bağlamda üslubu sanatçının doğasından, psikolojisinden, yaşam alanından, tecrübelerinden, toplumla ve toplumu yönetenlerle kurduğu ilişkiden ayrı düşünmek olanaksızdır. Buradan yola çıkılan bu çalışmada, yaşadığı asrın başarılı asker şairlerinden biri olan Taşlıcalı Yahya özelinde bir üslup incelemesi yapılmıştır. Osmanlı’nın, Abdalân-ı Rûm’dan kalender meşrep-Bektaşi mezhep şairi Yahyâ, yaşamı boyunca vücuda getirdiği eserlerde ortaya koyduğu güçlü söylemi, özellikle savaş ve askerlik sanatına dair estetik alımlaması, bu yöndeki kurguları, seçtiği nazım şekline yahut türe göre şiir dilini kullanmadaki hüneri ile üslubunu inşa etmiştir. Çalışma boyunca şairin üslubunun oluşmasında doğduğu/yetiştiği muhit, askerlik mesleği, bağlı olduğu mezhep ve taşıdığı melamet neşvesine dair hususiyetlerin çoğu zaman birbirine geçerek onun farklı türdeki eserlerine yansıyan üslubunu nasıl ve ne ölçüde şekillendirdiği, türün üslubu ne yönde biçimlendirdiği incelenmiş ayrıca söz konusu mikro üslup incelemelerinin edebiyat tarihine sunacağı katkı da söz konusu edilmiştir.

Keywords

Üslup , Taşlıcalı Yahyâ , Arnavut , Yeniçeri , Abdalân-ı Rûm

References

• Aktaş, Şerif. Edebiyatta Üslûp ve Problemleri. Ankara: Bilge Kültür Kitap, 2022.
• Bahtin, Mihail. Sanat ve Sorumluluk (İlk Felsefi Denemeler). Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2019.
• Barkan, Ömer Lütfi. İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri [Nüfus ve İskân Meselelerine Dair Toplu Çalışmalar]. Haz.: Yahya Kemal Taştan. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021.
• Bilge, L. Mustafa. “Arnavutluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/383-390. Ankara: TDV Yayınları. 1991.
• Butor, Michel. Roman Üstüne Denemeler. Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat. İstanbul: Düzlem Yayınları, 1991.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Yahyâ Bey ve Dîvânından Örnekler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Çavuşoğlu, Mehmed. Yahyâ Bey (Taşlıcalı) Dîvan. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118178,sah-u-gedapdf.pdf?0 [erişim tarihi: 15.07.2024]. Çoban, Ahmet. Edebiyatta Üslûp Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Durmuş, İsmail. “Üslûp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/387-388. Ankara: TDV Yayınları. 2012.
• Ecevit, Yıldız. Kurmaca Bir Dünyadan. İstanbul: Everest Yayıncılık, 2022.
• Evecen, Doğan. Şehirli Şöhretliler Divanı: Şehrengizler. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Fink, Eugen. Bir Dünya Sembolü Olarak Oyun. Ankara: Dost Kitabevi, 2015.
• Gezgin, İsmail. Homo Narrans: İnsan Niçin Anlatır? İstanbul: Redingot Yayınevi, 2020.
• Gökkaya, Recep. Yahya Bey’in Şiirlerindeki Kartal Arnavutların Ulusal Sembolü mü? Turkish Studies-Language, 16/1 (2021), 325-334.
• Harmancı, M. Esat, Tanrıbuyurdu, Gülçin. Taşlıcalı Yahyâ Şâh u Gedâ (İnceleme-Metin). E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2023. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118178,sah-ugedapdf. pdf?0 [erişim tarihi: 15.07.2024].
• Holbrook, Victoria Rowe. Aşkın Okunmaz Kıyıları (Türk Modernitesi ve Mistik Romans).Çev. Erol Köroğlu-Engin Kılıç. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Huizinga, Johan. Homo Ludens (Oyunun Kültür İçindeki Yeri Üzerine Bir İnceleme). İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• İsen, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994.
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları, 2005.
• Karamustafa, Ahmet. Tanrının Kural Tanımaz Kulları (İslâm Dünyasında Derviş Toplulukları 1200-1550. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2022.
• Kılıç, Filiz. (hzl.). Âşık Çelebi Meş’a’irü’ş-şu’arâ. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/ Eklenti/59036, asik-celebi-mesairus-suara pdf. pdf?0 [erişim tarihi: 15.07.2024].
• Ocak, Ahmet Yaşar (haz.). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (kaynaklar-doktrin-ayin ve erkan-tarikatlar-edebiyat-mimari-ikonografi-modernizm). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar (Makaleler-İncelemeler).İstanbul: Timaş Yayınları, 2020.
• Önal, Mehmet. “Edebî Dil ve Üslup”. TAED, 36 (2008), 23-47.
• Özcan, Abdülkadir. “Bölük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/324-325. Ankara: TDV Yayınları. 1992.
• Randall, William L. Bizi “Biz” Yapan Hikâyeler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• Sağlam, Ayşe. Taşlıcalı Yahyâ Bey ve Hamse’si. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Sarıçiçek, Ramazan. Taşlıcalı Yahya Bey Gencîne-i Râz İnceleme-Metin. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Saydam, M. Bilgin, Kızıltan Hakan. Psikomitoloji (İnsanı Öykülerinde Aramak. İstanbul: İthaki Yayınları, 2018.
• Spitzer, Leo. “Üslûb Tedkikleri ve Muhtelif Memleketler”. (Çev. Fikret Elpe), TDED, 13 (1964), 151-164.
• Şentürk, A. Atilla. Yahya Bey’in Şehzade Mustafa Mersiyesi Yahut Kanuni Hicviyesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2009
• Tanrıbuyurdu, Gülçin. “Klasik Türk Şiirinde Kılıç Duası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9/9 (2012), 139-150.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin, Harmancı, M. Esat, “Şâha Şah Çeken Şair: Yahyâ’nın Şâh u Gedâ Anlatısındaki Oyunu”. Prof. Dr. Mustafa Demirel Armağanı. İstanbul: Paradigma Akademi, 2023, 560-572.