GALATALI SAFVET'S MUHARRAMIYYAS AND HIS PLACE AMONG THE POETS WHO WROTE KARBALA ELEGY IN THE 19TH CENTURY

Year 2025, Issue: 115, 577 - 600, 21.09.2025

Bilge İlhan Toker

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1474145

Abstract

The incident of Karbala has left a profound impact on Muslim societies. Shortly after the martyrdom of Imam Husayn and his family on the 10th of Muharram, 61/ October 10, 680, literary works were written within Arabic literature that expressed this tragic event. This subject, which is frequently addressed in Turkish literature, was taken up more intensely by poets in the 19th century, which is considered the final century of Classical Turkish literature. During this period, poets who emerged from the same literary circles such as Kazim Pasha, Osman Şems Efendi, and Senih-i Mevlevi, published their independent literary works addressing the Karbala event. In addition to these poets, Lebib, who was also a patron of a literary place, published his literary works of the same genre during the month of Muharram. Like mentioned names, Galatalı Safvet is also one of the elegy poets of the 19th century. In this article, it is aimed to reveal Safvet's elegies and the poet's place within the tradition of writing elegies in the circles he interacted with. In line with this aim, nine elegies written in various poetic forms and included in Safvet's Divan, located in the manuscript 06 Mil Yz A 3672/2, were examined. The poems mentioned above in the manuscript, which are likely to be authored by Safvet, revealed the aspect of him being a mersiye-gû that has not been emphasized in his biography written until now. Moreover, based on the poet's patron Lebib and his relationships with other poets in the literary circles he joined, this study demonstrates that, especially in certain literary circles in 19th-century Istanbul, elegies specific to the month of Muharram and dated were written.

Keywords

Karbala Elegies , Galatalı Safvet , Muharramiyya , Lebib , Literary circle.

GALATALI SAFVET’İN MUHARREMİYELERİ VE 19. ASIRDA KERBELA MERSİYESİ YAZAN ŞAİRLER İÇERİSİNDEKİ YERİ

Abstract

Kerbela hadisesi Müslüman toplumların belleğinde derin izler bırakmıştır. Hz. Hüseyin’in ailesi ve yakınları ile birlikte 10 Muharrem 61/10 Ekim 680’de şehit edilişinin üzerinden kısa bir süre geçtikten sonra, Arap Edebiyatı içerisinde bu hüzünlü olayı dile getiren edebî eserler yazılmıştır. Türk Edebiyatı içerisinde de sıklıkla işlenilen bu konu, Klasik Edebiyat’ın son yüzyılı olarak görülen 19. asırda şairler tarafından daha yoğun bir şekilde ele alınmıştır. Bu asırda Kazım Paşa, Osman Şems Efendi, Senih-i Mevlevi gibi aynı muhitte yetişen şairler, Kerbela olayını ele alan müstakil eserlerini bastırmışlardır. Bu isimlerin yanı sıra bir mahfil sahibi olan Lebib de aynı türdeki eserlerini muharrem ayında yayımlamıştır. Galatalı Safvet (ö. 1282/1866) de bu isimler gibi 19. asrın mersiye-gû şairlerindendir. Makalede, Galatalı Safvet’in muharremiyeleri ve şairin, etkileşimde bulunduğu çevrelerdeki muharremiye yazma geleneği içerisinde nerede durduğunun ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, Safvet’in 06 Mil Yz A 3672/2’de bulunan Dîvânçe’sinde yer alan çeşitli nazım şekilleriyle yazılmış dokuz adet muharremiyesi incelenmiştir. Müellif hattı olması muhtemel yazmadaki söz konusu manzumeler, Safvet’in bugüne kadar yazılan biyografisinde üzerinde durulmayan mersiye-gû yönünü ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca bu çalışma, şairin hâmîsi Lebîb ve dâhil olduğu diğer edebiyat mahfillerindeki şairlerle olan ilişkisinden yola çıkarak 19. asır İstanbul’unda özellikle belli edebî çevrelerde, muharrem ayına özel, tarihli muharremiyeler yazıldığını ortaya koymaktadır.

Keywords

Kerbela Mersiyesi , Galatalı Safvet , Muharremiye , Lebîb , Mahfil

Thanks

Galatalı Safvet Mustafa'nın manzumelerini Latin harflerine aktarırken karşılaştığım zorlukları aşmam için benden, emeğini ve zamanını esirgemeyen hocam Prof. Dr. İsmail BAYER'e teşekkür ederim.

References

• Ahmet Cevdet Paşa. Tarih C.12. İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye, 1301.
• Akkuş, M. Nefi Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 (28.01.2023)
• Arslan Mehmet - Mehmet Erdoğan. Kerbelâ Mersiyeleri. Ankara: Grafiker Yay., 2009.
• Azap, Eralp Yaşar. “Muharrem Matem Merasimlerinin Ortaya Çıkışı ve Osmanlı’da Yaşayan İranlıların Matem Merasimleri”, OSMED, 18, (2023), 102-120. https://doi.org/10.21021/ osmed.1293022
• Çiftçi, Ömer. Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşʿâr), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatintezkiresi- pdf.pdf?0 (17.11.2023).
• Emîn Efendi. Menâkıb-ı Kethüdâzâde el-hac Mehmed Ârif Efendi (Bir var imiş bir yoğ imiş), Haz. Hasan Gürkan - Hür Mahmut Yücer, İstanbul: İnsan Yay., 2021.
• Enderunlu Halîm. Divân. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 314. Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ.. Haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz, 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Işın, Ekrem. İstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul: YKY, 2014.
• İbrahim Hanîf. Dîvânçe. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Emirî, Ae Mnz 121.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. Haz. Hidayet Özcan. C.3, Ankara: AKM Yay. 2000.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “19. Yy Başında Kültür Hayatı ve Beşiktaş Cemiyet-i İlmiyesi”. Belleten. 51/200 (1987), 801-828.
• İlhan Toker, Bilge. Edebî Bir Muhit Olarak Tekkeler: 15-19. Asır İstanbul Mevlevîhaneleri Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Kara, Cem. Sınırları Aşan Dervişler -Bektaşiliğin Kültürel İlişkileri (1826-1925). Çev. Emre Adıyaman. İstanbul: İletişim Yay., 2023.
• Karakuş, Gülbeyaz. Mevlevî Nazif Dede ve Divançesi. İstanbul: Revak Yay., 2013.
• Kaya, Bayram Ali. Azmîzâde Hâletî Divanı, kitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haletidivanipdf. pdf?0 (13.06.2024)
• Kaya, Bayram Ali. “Osman Nevres’in Kerbela Mersiyeleri-I Mersiye-i Hazret-i Hüseyin”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28 (2022), s. 267-295.
• Keçecizâde Mehmed İzzet Molla. Dîvân. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B5654.
• Lebîb. Mecmûa-i Eş’âr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 01996.
• Lebîb. Nazîre-i Mersiye-i Zekâyî. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 377.
• Maden, Fahri. Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826). Ankara: TTK Yay., 2020.
• Mecmûa. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A2533.
• Mecmûa-i Eş’ar, Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 4112/1 Özçelik, Kenan. “Makteller ve Muharremiyeler”. Türk İslam Edebiyatı. Edt. Ali Yılmaz. 289- 293. Ankara: Grafiker Yay.,2012.
• Özgül, Metin Kayahan. Hersekli Arif Hikmet. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. 1987.
• Özgül, Metin Kayahan. XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli Olarak Encümen-i Şuarâ. Ankara: Kurgan Edebiyat, 2012.
• Özgül, Metin Kayahan. Divan Yolundan Pera’ya Selametle. İstanbul: YKY, 2018.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yay., 1971.
• Safvet Mustafa Galatavî, Dîvân. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar, 06 Mil Yz A 3672/2. 24b-35a.
• Samsakçı, Mehmet. 19.Asır Mevlevî Şairi Galatalı Safvet ve İbnülemin’in Kemâlü’s-Safve’si. İstanbul: Hiper Yay., 2021.
• Soysal, Umut. Mabeyn-i Hümayun’a Sunulan Şiirlerin Edebi, Tarihsel ve Sosyal Yönden Analizi (1840-1818). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2024.
• Şeker, Şemsettin. Ders ile Sohbet Arasında. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yay., 2013.
• Şeref Hanım Bint Nebil b. Şeyhülislam Aşir Efendi. Divan-ı Şeref. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi. NEKTY 02808. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ ekos/TY/nekty02808.pdf (11.09.2023)
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi., 2003.
• Topal, Ahmet. “Klasik Türk Edebiyatında Muharrem Ayı Etrafında Yazılan Şiirler”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 37 (2007), 89-104.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Muharremiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/8-9). Ankara: TDV Yay. 2020.
• Yeler, Abdülkadir “Iranian Merchants As a Religious Community in Late Ottoman Istanbul”. Journal of Economy Culture and Society, 67 (2023), 119-133.
• Yılmaz, Müslüm. Klasik Türk Edebiyatında Kerbela Hadisesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Zekâi Mustafa Üsküdarî. Dîvân. Ankara: Millî Kütüphane. Yazmalar Koleksiyonu. 06 Mil Yz A4112/1.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/200347? SearchType=1 (21.08.2023)