GEÇ ÇAĞATAYCA BİR KASİDE: ʿĀṢĪ'NİN MÜNĀCĀT-I ḤAŻRET-İ ĀDEM’İ

Year 2025, Issue: 115, 259 - 276, 21.09.2025

Serkan Çakmak

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1528130

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı Berlin Eyalet Kütüphanesinde Ms. or. oct. 1661 tasnif numrasıyla kayıtlı bulunan ve çoğunlukla isnad başlıklı popular yazmaları içeren mecmuanın 199-205 sayfaları arasındaki Munājāt-i Ḥäżrät-i Ādäm başlıklı şiiri ve onunla ilişkilendirilen isnad metnini araştırmaktır. Araştırma kapsamında öncelikle henüz adlandırılmamış bir türe (isnad) ait olan metinlerin dünya kütüphanelerinde tespit edilen yazmalarını derledik ve bu yazmalarda gözlemlenen türe özgü ortak özellikleri belirledik. Araştırmaya konu edilen şiir ile sonuna eklenen Çağatayca ve Arapça metinlerin yazı çevrimini yaptık ve İngilizceye tercüme ettik. Şiirin şairinin kim olduğu, ne zaman yazıldığı; nazım şekli, vezni ve türünün ne olduğu sorularına cevaplar aradık ve içeriğine dair bazı değerlendirmeler yaptık. Şiir ve sonrasındaki Çağatayca metinlerin yazım ve ses özellikleri ile söz varlığında geç dönemin izlerini aradık. Bahsedilen araştırmalar sonucunda şu bulgulara ulaştık: İsnad başlığını taşıyan yazmalar on dokuzuncu yüzyıl ila yirminci yüzyıl başlarında Orta Asya’da kaleme alınan ayrı bir popüler edebiyat türüne aittir. Bununla beraber bu türdeki yazmaların bazıları muska metinleriyle bütünleşmiştir. Konu edilen kaside, Asî mahlasıyla Zafername adlı mesneviyi de kaleme alan Ahmed Ahund tarafından on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında yazılmıştır. Yazmanın içerisinde yer aldığı mecmua ise 13 Şubat 1889 tarihinde, Molla Ahund adlı bir kişi tarafından, Doğu Türkistan bölgesinde kaleme alınmıştır. Kaside nazım şekliyle ve münacat türünde yazılan şiir aruzun muzari bahrinden alınan mef'ūlu / fā'ilātun / mef'ūlu / fā'ilātun kalıbıyla yazılmıştır. Musammat bir kaside olan şiirin beyitleri iç uyaklarla yedi heceli dörtlüklere dönüştürülebilir. Çağatayca metinlerin imlası, ses özellikleri ve söz varlığı geç dönem metinlerine mahsus yerel unsurlar taşır. Bu yerel ögeler dönemin güney Uygur (Kaşgar-Yarkend) diyalektlerinden kopyalanmıştır. Şiire kutsallık atfedilerek bir isnad metnine dâhil edilmiştir. Şiirle ilişkilendirilen isnad metni, müellifi bilinen bir şiiri içeren tespit edilmiş tek örnektir. Zira isnad metinleri anonim ve mensur ürünlerdir.

Keywords

Çağatayca , ʿĀṣī , Munājāt-ı Ḥäżrät-i Ādäm , Berlin Eyalet Kütüphanesi , Halk , Yazmalar , İsnad

A LATE CHAGATAI QASIDA: ʿĀṢĪ'S MUNĀJĀT-I ḤÄŻRÄT-I ĀDÄM

Abstract

The main object of this paper is the exploration of the poem titled Munajat-i Hazrat-i Adam and the isnad text related to it, which was found between 199 and 205 pages of the miscellany, including mainly manuscripts titled isnad under the classmark Ms. or. oct. 1661 at the Berlin State Library. Within the research framework, we compiled a comprehensive list of manuscripts belonging to an unidentified genre (isnad), potentially found in libraries worldwide. Furthermore, we identified common characteristics of the genre observed in the manuscripts. We transcribed and translated the discussed poem into English, with the Chagatai and Arabic texts added to the ending. We endeavored to find the answers to the following inquiries: who composed the poem, when was it written, and what are its verse form, genre, and prosody? We provided a critique on its substance. We traced the tracks of the late era in the Chagatai texts' orthography, phonetics, and vocabulary. As a result of the aforementioned research, we obtained the following findings: The Isnad manuscripts, written in Central Asia between the nineteenth and early twentieth centuries, belong to a distinct popular genre. However, some of the genre's manuscripts have been incorporated into amulet texts. The discussed qasida was versified in the second half of the nineteenth century by Ahmad Akhund, who wrote the mathnawi titled Zafarnama under the pseudonym ʿĀṣī. The miscellany containing the manuscript was penned by Molla Akhund on February 13, 1889, in Eastern Turkestan. The poem in qasida verse form and munajat genre has been arranged with the variation of the mużariʿ meter (maf'ūlu / fā'ilātun / maf'ūlu / fā'ilātun). Due to being a musammat qasida, the poem's couplets can be converted into stanzas, with each line consisting of seven syllables through internal sub-rhymes. The orthography, phonetics, and lexicon of the Chagatai texts exhibit vernacular characteristics unique to the late period texts. The vernacular elements are copied from the southern Uyghur dialects, such as Kashgar and Yarkand. The poem has been included into an isnad text by ascribing blessedness to it. The isnad text associated with the poem is the one sample that includes a poem attributed to a certain author. Due to the fact that isnad texts are anonymous and prose.

Keywords

Chagatai , ʿĀṣī , Munājāt-ı Ḥäżrät-i Ādäm , Berlin State Library , Popular , Manuscripts , Isnad

References

• ALVIN, ALVIN Portal, Nordic Platform for Preserving and Making Digitised Cultural Heritage Available. Access 04 August 2024. https://www.alvin-portal.org/
• Akhmidi, Iminjan. Uyghur Ädäbiyati Tarikhidiki Namayändilär. Urumchi: Xinjiang Khalq Näshriyati, 1996.
• Bodroligeti, Andras J. E. “A Collection Turkish Poems from the 14th Century” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 16/3 (1963), 245-311.
• Bodroligeti, Andras J. E. “On the Prosody of ‘Alı̇̄’s Qiṣṣa-i Yūsuf” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 19/1 (1966), 79-97.
• Boeschoten, Hendrik. A Dictionary of Early Middle Turkic. Leiden-Boston: Brill, 2023.
• Bosworth, Clifford Edmund. “Munâdjât”. The Encyclopaedia of Islam. ed. C. E. Bosworth et al. 7/557. Leiden - New York: E. J. Brill, 1993.
• Çakmak, Serkan. “A Popular Text in Eastern Turki: Isnad-i Nadi Ali”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 77 (2024), 75-108.
• Eckmann, Janos. Chaghatay Manual. Bloomington: Indiana University, 1966.
• Erkinov, Aftandil. “ ‘Münācāt’ or free ‘religion’. A ritual shamanistic song or spiritual literature? (a history of the genre in Central Asia during 18 th —19 thcenturies)”. Oriente Moderno 1/87 (2007), 85-102.
• Esposito, John L. The Oxford Dictionary of Islam. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Gibb, Elias John Wilkinson. A History of Ottoman Poetry. Vol. I. London: E. J. W. Gibb Memorial Trust, 1984.
• Hughes, Thomas Partrick. A Dictionary of Islam. New York & London: Scribner, Welford, & Co., W. H. Allen & Co., 1885.
• Jarring, Gunnar. Dervish and Qalandar Texts from Kashgar Edited and Translated with Notes and Glossary. Lund: Regiae Societatis Humaniorum Litterarum Lundensis, 1987.
• Jarring, Gunnar. Garments from top to toe: Eastern Turki Texts Relating to Articles of Clothing Edited with Translations, Notes And Glossary. Lund: Regiae Societatis Humaniorum Litterarum Lundensis, 1992.
• Johanson, Lars. Turkic. Cambridge: Cambridge University Press, 2021.
• Isnād-i Duʿā-yi Nūr-Nāmä. Lund: Lund University Library, Jarring Collection, Prov 5/4, 19r-30v. http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:alvin:portal:record-30123 Károly, László. A Turkic Medical Treatise from Islamic Central Asia. Leiden -Boston: Brill, 2015.
• Kaşgarlı, Sulan Mahmut 1990. “Uygur Türk Edebiyatının Tarihi Gelişmesi”. Türk Dünyası Araştırmaları 68 (2023), 45-62.
• Kim, Hodong. Holy War in China The Muslim Rebellion and State in Chinese Central Asia (1864-1877). Stanford: Stanford University Press, 2004.
• Kut, Günay. Supplementary Catalogue of Turkish Manuscripts in the Bodleian Library. Oxford: Oxford Universty Press, 2003.
• Muginov, Abdulladjan Muginovich. Описание уйгурских рукописей Института народов Азии. Москва: Издательство Восточной Литературы, 1962.
• Musa Sayrami. The Tarikh-i Hamidi A Late-Qing Uyghur History. trans. Eric Schluessel. New York: Columbia University Press, 2023.
• Öger, Adem 2017. “Uygurlarda Muskacılık Geleneği ve Çağatayca Yazılmış Bir Muska Kitabı”. Gazi Türkiyat 20, 55-88.
• Sağdıç, Hayrettin. Nevbetî Dîvânı Dil İncelemesi-Çeviri Yazılı Metin-Metnin Türkiye Türkçesine Aktarılması-Sözlüklü Dizin. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• SBB-PK, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz. Digitalisierte Sammlungen der Staatsbibliothek zu Berlin. Access 04 August 2024. https://digital.staatsbibliothek-berlin. de/
• Schwarz, Henry G. An Uyghur-English Dictionary. Washington: Western Washington University, 1992.
• Schluessel, Eric T. “An East Turkestani Manual of Cobblers”. Вестник Бурятского государственного университета. Гуманитарные исследования Внутренней Азии 1 (2012), 187-201.
• Semenov, Alexander Alexanderovich. Собрание Восточных Рукописей Академии Наук Узбекской ССР. Том 7. Ташкент: Изд-во Академии наук УзССР, 1957. The Noble Quran. Access 04 August 2024. https://quran.com/