MEVLEVÎ SEMÂSINA BATILI GÖZLEMLER: ORYANTALİST SÖYLEM BAĞLAMINDA 19. YÜZYILDA GALATA MEVLEVÎHANESİ ÜZERİNE RAPORLAR

Year 2025, Issue: 115, 205 - 234, 21.09.2025

Bahar Karataş

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1605855

Abstract

Oryantalizm, Doğuyu tüm boyutlarıyla incelemeyi kendine görev edinmiş bir disiplin
olarak tarihte derin izler bırakarak hem olumlu hem de olumsuz katkılarda bulunmuştur. Bir
yandan, Doğu’nun kültürü, bilgi birikimi ve geleneklerinin Batı dünyası tarafından daha iyi
anlaşılmasını sağlarken, diğer yandan kalıplaşmış yargılar, egzotikleştirici bakış açıları ve
sömürgeci anlatıları pekiştirdiği için sıkça eleştirilmiştir. Bu çalışma, 19. yüzyıl Osmanlı
Devleti’nde Galata Mevlevihanesi’nde icra edilen Mevlevi sema ritüellerinin Batılılar tarafından
nasıl gözlemlendiğini ve Oryantalist bir perspektifle nasıl yorumlandığını incelemektedir. Seyahatnameler ve ikincil literatür kaynaklarına dayanan karşılaştırmalı bir analiz yoluyla,
Mevlevi tarikatının derin manevi misyonu ile Batılı ziyaretçilerin yüzeysel algıları arasındaki
keskin farklar ortaya konulacaktır. Bu çalışma, yalnızca Mevlevi gelenekleri hakkında mevcut
literatüre katkı sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda bu geleneklerin 19. yüzyılda nasıl
temsil edildiğini ele alacaktır. Mevcut çalışmalarda, 19. yüzyılda Galata Mevlevihanesi’ndeki
Mevlevi ritüellerine ilişkin gözlemler hem olumlu hem de olumsuz yorumlarla bir arada ele
alınmamıştır. Ancak bu çalışma hem olumlu hem de olumsuz yorumları bir arada ele alarak
Batılı gözlemlerin çok yönlü bir değerlendirmesini sunmayı ve Mevlevi ritüellerinin gerçek
manevi anlamını daha net bir şekilde ortaya koymayı amaçlamaktadır

Keywords

mevlevi tarikatı , dönen dervişler , ,tasavvuf , Osmanlı devleti

WESTERN OBSERVATIONS OF THE MEVLEVI SEMA: NINETEENTH CENTURY REPORTS ON THE GALATA MEVLEVIHANE IN THE CONTEXT OF ORIENTALIST DISCOURSE

Abstract

Orientalism has profoundly shaped historical scholarship as a discipline that seeks to explore
the East in all its dimensions, making both positive and negative contributions. On the one
hand, it has contributed to a better understanding of Eastern culture, knowledge and traditions
in the Western world. On the other hand, it has been criticized for reinforcing stereotypical
judgements, exoticizing perspectives and colonial narratives. This study examines how the
sema rituals of the Mevlevi performed in the Galata Mevlevihane in the 19th century Ottoman
Empire were observed by Westerners and interpreted through an Orientalist perspective.
Through a comparative analysis based on travelogues and secondary literature, the sharp
contrast between the deep spiritual mission of the Mevlevi order and the superficial perceptions
of Western observers is highlighted. This study will not only contribute to the existing literature
on the Mevlevi traditions but will also examine how these traditions were portrayed by Western
observers in the 19th century. In previous research, Western observations of Mevlevi rituals
in the Galata Mevlevihane during this period have often been either exclusively positive or
exclusively negative. However, this study attempts to present both positive and negative
interpretations together to provide a multifaceted analysis of Western perspectives and provide
a clearer understanding of the true spiritual essence of Mevlevi rituals

Keywords

Mevlevi Order , Whirling Dervishes , Sufism

References

• Akgündüz, Murat. “Mevlevilik ve Osmanlı Padişahları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, (2007), 37–44.
• Ambrosio, Alberto Fabio. Bir Mevlevînin Hayatı: 17. Yüzyılda Sufilik Öğretisi ve Âyinleri. trans. Ayşe Meral. İstanbul: İstanbul Kitap Yayınevi, 2012.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. “Mevlânâ’ya Göre İnsanın Mahiyeti ve Kâmil İnsan Olma.” Erdem, (50), 1–14. doi:10.32704/erdem.2008.50.001.
• Bausani, Alessandro. Mevlâna Celaleddin Rumi’de Dini Düşünce. trans. İsmet Kayaoğlu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (1994).
• Bayard, Taylor. The Lands of the Saracen. New York: G. P. Putnam & co., 1856.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) (1929). Yer 5-44-6, 12.09.1929, Dosya: 144-56.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (1290). A.MKT.MHM, H-22-06-1290, Place No: 461-85.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (1324). Y.MTV, H-05-11-1324, Place No: 291-131.
• Benlioğlu, Selman. “Sarayda Düzenlenen Tarikat Âyinleri Işiğinda III. Selim’in Tekke Müziğiyle İlişkisi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/37 (2018),1-20. https://doi.org/10.17335/sakaifd.403028.
• Besse, Alfred de. The Turkish Empire: Its Historical, Statistical, and Religious Condition; Also Its Manners, Customs, etc. trans. Edward Joy. Philadelphia: Lindsay & Blakiston, 1854. Bremer, Fredrika. Travels in the Holy Land Vol II. trans. Mary Howitt. London: Hurst and Blackett, 1862.
• Brown, P. John. The Dervishes or Oriental Spiritualism. London: Trübner & Co, 1868.
• Bruinessen, Martin Van. “Sufism, ‘Popular’ Islam and the Encounter with Modernity.” in Islam and Modernity: Key Issues and Debates. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2009
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, no.33,428-430, İstanbul: TDV Yayınları, 2007
• Burckhard, Titus. Introduction to Sufi Doctrine. World Wisdom, 2008.
• Chittick, William C. The Sufi Doctrine of Rumi. World Wisdom, 2005.
• Cole, Guettel Susan. Theoi Megaloi: The Cult of the Great Gods at Samothrace. Leiden: Brill, 1984.
• Coşkun, Menderes. “Yerli ve Yabancı Oryantalizmin ‘Vahdet-i Vücut’ Sevgisi: Lucy M. J. Garnett’in Türkiye’de Mistisizm ve Sihir Adlı Eserinin Eleştirisi.” Eleştirel Bakış Dergisi 4, (2017), 1–24.
• Coufopoulos, Demetrius. A Guide to Constantinople. London: Black, 1910.
• Curtis, Michael. Şarkiyatçılık ve İslam: Avrupalı Düşünürlerin Orta Doğu ve Hindistan’daki Şark Despotizmi Üzerine Görüşleri. İstanbul: Matbu, 2015.
• Davison, Roderic H. Reform in the Ottoman Empire, 1856–1876. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1963.
• Derin, Süleyman. İngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf. İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Donisthorpe, Wordsworth. Down the Stream of Civilization. London: George Newnes, 1898.
• Eliot, Charles. Turkey in Europe. London: Edward Arnold, 1900.
• Ernst, Carl W. “Between Orientalism and Fundamentalism: Problematizing the Teaching of Sufism.” In Teaching Islam, ed. Brannon Wheeler, 108–123. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Friedlander, Shems. Rumi and the Whirling Dervishes. New York: Parabola Books, 2003.
• Garnett, M.J. Lucy. Mysticism and Magic in Turkey. New York: Charles Scribner’s Sons, 1912. Grierson, Roderick. “From Beşiktaş to Bahariye: The Life and Times of Hüseyin Fahreddin el Mevlevi.” In Mawlana Rumi Review, ed. Leonard Lewisohn, vol. 4, 133–162. London: Archetype Publications, 2013.
• Gölpınarlı, Abdülkadir. 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1985.
• Gölpınarlı, Abdülkadir. Mevlevi Adab ve Erkanı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1963.
• Göregen, Mustafa. “Oryantalist İslam Yorumlarının Psiko-Sosyal Temelleri”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 1(1), (2017),37–50
• Göyünç, Nejat. “Osmanlı Devleti’nde Mevleviler”. Belleten, 55, (1991), 351–358.
• Gürer, Betül ve Hamide Ulupınar. “Tasavvufî Sembolizm Açısından Mevlevî Semâ Âyini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 59, no. 1 (2023): 110-119.
• Harel, Keren, Johanna Czamanski-Cohen and Nataly Turjeman. “The Spiritual Experience of Sufi Whirling Dervishes: Rising Above the Separation and Duality of This World”. The Arts in Psychotherapy, 75 (2021), 1-9.
• Işın, Ekrem. “İstanbul’da Mevlevîlik ve Mevlevîhâneler”. Aşkın Sultanları Ulusal Sempozyumu, İstanbul, 2010. Accessed: 10 June 2024, https://kulliyat.semazen.net/istanbulda-mevlevilikve- mevlevihaneler-ekrem-isin/ İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300–1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
• İsi, Hasan. “Gamalı Haç (Swastika) ve Budist Uygur Kültüründe Kullanımı.” Milli Folklor 141 (2024), 154–166. https://doi.org/10.58242/millifolklor.1332651. Kara, Mustafa. “Tekke.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40, 370–379. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Karataş, Bahar. İngiliz Kadın Seyyahlara Göre 19. Yüzyılda Osmanlı Devlet ve Toplum Yapısı. Ankara: Vizetek Yayınları, 2023.
• Khalil, Atif ve Shiraz Sheikh. “Sufism in Western Historiography: A Brief Overview.” Philosophy East and West 66, no. 1 (2016),194–217. https://doi.org/10.1353/pew.2016.0022 Taşçı, Özcan. Aydınlanma, Oryantalizm ve İslam: Kelami Konular Bağlamında Bir Karşılaştırma. Ankara: Sentez Yayıncılık, 2013.
• Taylor C. William The History of Mohammedanism and Its Sects. London: John W. Parker, 1851.
• Tekin, Mustafa. “İngiltere’de Mevlâna İzleri.” Dünyada Mevlâna İzleri: Uluslararası Sempozyum, 13–15 Aralık 2007, (2010), 197–208.
• Turan, Şerafettin. Türk Kültür Tarihi Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2000.
• Turna, A. Babür. “Şarkiyatçılığı Anlamak: Edward Said’in ‘Şarkiyatçılık›ı Üzerine Notlar.” Doğu-Batı Düşünce Dergisi, “Oryantalizm I” Özel Sayı (2002).
• Turner, Bryan S. Orientalism, Postmodernism and Globalism. London: Routledge, 2002.
• Ustinova, Yulia. “Imaginary Phrygians: Cognitive Consonance and The Assumed Phrygian Origin of Greek Ecstatic Cults and Music”. Journal of Hellenic Studies, 141, (2011), 54–73.
• Vural, Mehmet. “Is Islamic Philosophy an Authentic Philosophy?”. Eskiyeni, 51 (2023), 960– 976. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1307229 Yılmaz, Coşkun, ed. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, no. 5. İstanbul: İBB Kültür AŞ & Türkiye Diyanet Vakfı İSAM, 2015.
• Yılmaz, Müslüm. “Şeyh Gâlib’in III. Selîm’e Yazdığı Yayımlanmayan Bir Kasidesi.” Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8, 395-404 (2022).
• Zarcone, Thierry. “Western Visual Representations of Dervishes from the 14th Century to Early 20th.” Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies (2013): 43–58.
• Ösen, Serdar. Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatında Mevlevîlik: 19. Yüzyıl. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.