SEYDİ ALİ REİS’İN ÇAĞATAYCA ŞİİRLERİNDE OSMANLI TÜRKÇESİNİN İZLERİ

Year 2025, Issue: 115, 301 - 308, 21.09.2025

Tulkin Sultanov

Abstract

Osmanlı şairleri, Ali Şir Nevayi'nin muazzam etkisi neticesinde çok sayıda Çağatayca şiir kaleme almışlardır. Ancak Çağatayca yazılan bu şiirlerde şairler kendi edebi dilleri olan Osmanlı Türkçesinin etkisinden kendilerini tamamen kurtaramamışlardır. Sonuç olarak, Osmanlı Türkçesine özgü unsurlar eserlerinde yer bulmuştur.
Osmanlı şairlerinin Çağataycanın özelliklerine uygun şiirler yazarken bile kendi edebiyat geleneklerinden önemli ölçüde etkilendikleri açıktır. Bu etki, Osmanlı Türkçesinin dilsel temeli olan Oğuz Türkçesinin farklı unsurlarının Çağatay şiirlerine dahil edilmesinde kendini göstermiştir. Bu şairler, bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde, aşina oldukları dilsel çerçevenin üslup ve gramer özelliklerini Çağatayca ile harmanlayarak özgün ve melez bir edebi dil ortaya koymuşlardır.
Bu tür şairlerin dikkate değer örneklerinden biri, eserleri Çağatayca ile Osmanlı Türkçesi arasındaki derin etkileşimi örnekleyen Seydi Ali Reis'tir. Osmanlı şairi ve deniz subayı olan Seydi Ali Reis, çok sayıda Çağatayca şiir yazmıştır. Ancak şiirleri, yerel edebi geleneğinin etkisini yansıtan Osmanlı Türkçesinin dil ve üslup özelliklerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Bu makale, Seydi Ali Reis'in Çağatayca şiirlerinde bulunan Osmanlı Türkçesi unsurlarını araştırarak, eserlerinin geleneksel Çağatay normlarından nasıl farklılaştığına dair ayrıntılı bir analiz sunmaktadır. Makale, bu özellikleri inceleyerek iki Türk dili arasındaki dinamik etkileşimi vurgular ve Seydi Ali Reis'in şekillendirdiği benzersiz edebi kimliğe ışık tutar.

Keywords

Osmanlı şairleri , Çağatay şiiri , Osmanlı şiiri , Seydi Ali Reis , Edebi gelenek

TRACES OF OTTOMAN TURKISH IN THE CHAGATAI POEMS OF SEYDI ALI REIS

Abstract

Ottoman poets, inspired by the profound influence of Ali Şir Nevayi, composed numerous poems in Chagatai Turkish. However, despite these poems reflecting characteristics of Eastern Turkic, the poets could not completely detach themselves from the influence of their own literary language, Ottoman Turkish. As a result, elements unique to Ottoman Turkish found their way into their works.
It is evident that Ottoman poets, even while crafting poems that adhered to the features of Chagatai Turkish, were significantly influenced by their native literary tradition. This influence manifested in the incorporation of distinct elements of Oghuz Turkish, the linguistic foundation of Ottoman Turkish, into their Chagatai poems. These poets, whether consciously or unconsciously, blended the stylistic and grammatical traits of their familiar linguistic framework with those of Chagatai Turkish, resulting in a unique and hybrid literary expression.
One notable example of such poets is Seydi Ali Reis, whose works exemplify the profound interplay between Chagatai Turkish and Ottoman Turkish. As an Ottoman poet and naval officer, Seydi Ali Reis composed numerous poems in Chagatai Turkish. However, his poems are heavily influenced by the linguistic and stylistic characteristics of Ottoman Turkish, reflecting the pervasive impact of his native literary tradition. This article delves into the Ottoman Turkish elements present in Seydi Ali Reis’ Chagatai poems, providing a detailed analysis of the ways in which his works diverge from traditional Chagatai norms. By examining these features, the article highlights the dynamic interaction between the two Turkic languages and sheds light on the unique literary identity shaped by Seydi Ali Reis.

Keywords

Ottoman poets , Chagatai poetry , Ottoman poetry , Seydi Ali Reis , Literary tradition

Ethical Statement

Etik kurallara riayet edildiğini beyan ederim.

Supporting Institution

«Silk Road» International University of Tourism and Cultural Heritage

References

• Akbaş, Cihat. “Zaman ve Dilin Aynasında: Batıya Yolculuk ve Mir’atü’l-Memalik Eserlerinin Karşılaştırılması”. Uluslararası Türkçe Edebîyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 13(1), (2024), 97-125.
• Boz, Erdoğan. “Yunus Emre Divanı’nın Kahire Yazmasındaki “Şimden Girü” Redifli Şiir Üzerine.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23, (2021), 244-254.
• Casale, Giancarlo. “The Ottoman Administration of the Spice Trade in the Sixteenth-Century Red Sea and Persian Gulf”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 49(2), (2006), 170–198.
• Eckmann, Janos. Çağatayca El Kitabı. (Trans. G. Karaağaç), İstanbul: Edebîyat Fakültesi Basımevi, 1988.
• Eraslan, Kemal. “Seydi Ali Reis’in Çağatayca Gazelleri”. TDED 16, (1968), 41-54.
• Gökdağ, Bilgehan Atsız. Oğuz Grubu Türk Şivelerinde Sıfat-Fiiller, PhD thesis, Erciyes University, Erciyes 1993.
• Kaplan, Yunus & Efe, Zahide. “Kâtibî (Seydî Ali Reis) ve Dîvânı”. Journal of Turkish Research Institute (67), (2020), 229-265.
• Kaymaz, Zeki. “Çagatay Türkçesinde Oguzca Unsurlar Üzerine”, Amancolovskie Çiteniya, pp. 204–210. Kazakhstan/Oskemen, 2004.
• Kızıltan, M. “Seydi Ali Reis.” Encyclopaedia of Islamic History, vol. 4, pp. 285-287. New York: Brill, 1999.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları, 2007.
• Macit, Abdulkadir. “Hint Alt Kıtası’nda Tarih Yazıcılığı”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7(2), (2024), 709-731.
• Manav, Gülizar. Seydî Ali Reis'in Hint Okyanusu'ndaki Faaliyetleri ve Gözlemleri. Magistr thesis, Fatih Sultan Mehmet Vakıf University, İstanbul 2020.
• Mert, Abdullah. “Osmanlı Şairlerinin Çağatay Türkçesiyle Yazdıkları Şiirlerde Kullandıkları Dil Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (41), (2017), 107-118.
• Orhonlu, Cengiz. “Seydi Ali Reis”, Tarih Enstitüsü Dergisi 1, (1970), 39-56.
• Önalp, Ertuğrul. Osmanlının Güney Seferleri 16. Yüzyılda Hint Okyanusu’nda Türk- Portekiz Mücadelesi, Ankara: Berikan Yayınları, 2010.
• Sertkaya, Osman Fikri. “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri IV”. Journal of Turkish Language and Literature 22, (2012), 169-189.
• Soucek, Svat. “Le Miroir des Pays: Une Anabase Ottomane à Travers l’Inde et l’Asie Centrale”. Turkish Studies Association Bulletin, 25(1), (2001), 101–105.
• Sultanov Tulkin, et al. “Textual Analysis and Computational Insights into Alisher Navoi's ‘Divan of the AqQoyunlu Admirers’”. 2024 Ninth International Conference on Science Technology Engineering and Mathematics (ICONSTEM), pp. 1-7, Chennai/India, 2024.
• Tellioğlu, Ömer. Mir’atü’l-Memalik Seydi Ali Reisin Maceraları Basra-Hindistan-Türkistan-İran (1554-1557), İstanbul: Kitabevi, 2021.
• Turan, Şerafettin. “Seydi Ali Reis”. İslâm Ansiklopedisi, Vol 10, pp. 528-531. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1965.
• Vambéry, Armin. The Travels of Sidi Ali Reis: Turkish Admiral’s Journey to India, Afghanistan, Central Asia, and Persia. London: Trübner & Co, 1877.